Morgunblaðið - 08.02.2002, Blaðsíða 37

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. FEBRÚAR 2002 37
✝ Jóhanna Stef-ánsdóttir fædd-
ist 20. júlí 1919 á
Eyvindarstöðum á
Álftanesi. Hún lést á
hjúkrunar- og dval-
arheimilinu Holts-
búð í Garðabæ 1.
febrúar síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru hjónin Stefán
Jónsson, bóndi á Ey-
vindarstöðum, f. í
Tjaldanesi í Saurbæ
í Dalasýslu 17. des-
ember 1883, d. 26.
júní 1971, og Hrefna
Ólafsdóttir húsfreyja, f. á Þóru-
stöðum í Bitru í Strandasýslu 1.
maí 1880, d. 12. ágúst 1971.
Bræður Jóhönnu eru: Eyþór
Markús oddviti og bóndi í Ak-
urgerði á Álftanesi, f. 8. ágúst
1906, d. 31. október 1992, Har-
aldur eftirlitsmaður, f. 6. febrúar
1908, d. 25. september 1994,
Gunnar bóndi á Norður-Eyvind-
arstöðum á Álftanesi, f. 23. apríl
1909, d. 3. september 2000, og
Ólafur Elías landsráðunautur, f.
19. desember 1966, maki: Hall-
dóra S. Jónsdóttir, sonur: Stefán
Rafn; Ármann Rafn, f. 18. júlí
1968, maki: Drífa Garðarsdóttir,
börn: Hrefna Sif, Orri og Salka;
og Valur Rafn, f. 17. febrúar
1974, d. 27. ágúst 1991. 3) Pétur
Hrafn arkitekt, f. 29. ágúst 1961.
Jóhanna ólst upp í foreldra-
húsum á Álftanesi og gekk í
barnaskóla sveitarinnar. Hún
stundaði nám við Héraðsskólann
á Laugarvatni 1933–35 og við
Samvinnuskólann í Reykjavík
1937–39. Veturinn 1941–42 nam
hún við húsmæðradeild Kvenna-
skólans í Reykjavík. Á árunum
1943–45 reisti Jóhanna ásamt
manni sínum húsið Eyvindarholt í
landi Eyvindarstaða sem var
heimili hennar og starfsvettvang-
ur allt til æviloka. Jóhanna hafði
mikinn áhuga á gróðri og garð-
yrkju og lagði sérstaka alúð í
ræktun garðsins við heimili sitt.
Hún var einn stofnfélaga Ung-
mennafélags Bessastaðahrepps
og var kjörinn heiðursfélagi þess
á fimmtíu ára afmæli félagsins
árið 1996. Hún var í kvenfélaginu
Hörpu í Hafnarfirði frá stofnun
þess og var þar í stjórn um ára-
bil.
Útför Jóhönnu fer fram frá
Bessastaðakirkju á Álftanesi í
dag og hefst athöfnin klukkan 14.
7. júní 1922.
Jóhanna giftist 14.
febrúar 1942 Ár-
manni Péturssyni
tollfulltrúa og aðal-
bókara, f. á Skamm-
beinsstöðum í Holtum
í Rangárvallasýslu
25. nóvember 1913, d.
7. desember 1984.
Foreldrar hans voru
Pétur Jónsson bóndi
á Skammbeinsstöð-
um, f. 7. júní 1874, d.
29. október 1940, og
Guðný Kristjánsdóttir
húsfreyja, f. 23. júlí
1875, d. 7. maí 1961. Synir Jó-
hönnu og Ármanns eru: 1) Gunn-
ar járnsmíðameistari, f. 7. maí
1942, d. 23. júní 2000, börn hans
eru Margrét, f. 1. júní 1966, Jó-
hann, f. 16. mars 1977, og Tinna
Rós, f. 18. júlí 1980. 2) Úlfar
framkvæmdastjóri, f. 4. maí 1943,
maki Bryndís Ásgeirsdóttir, f. 3.
desember 1947, synir: Elfar, f. 18.
júni 1965, maki: Dröfn Vilhjálms-
dóttir, börn: Alexander, Ósk og
Vilhjálmur; Sigurbjörn Rafn, f.
Ekki man ég hvenær ég hitti
Jóhönnu Stefánsdóttur í Eyvind-
arholti á Álftanesi í fyrsta sinn, en
fljótlega varð Hanna ,,frænka“
kona sem skipti heilmiklu máli í
lífi mínu. Hún var einkasystir
Ólafs fóstra míns, en honum gift-
ist mamma þegar ég var nýorðin
átta ára gömul. Þau systkinin voru
yngst í systkinahópnum og mjög
samrýnd. Ólafur var þá þegar í
miklu uppáhaldi hjá mér og ekki
minnkaði ánægjan þegar ég kynn-
ist fjölskyldu hans. Foreldrar
þeirra systkinanna settust að á
Álftanesi árið 1910 og þar óx
systkinahópurinn úr grasi á heim-
ili sem bar bestu kostum íslenskr-
ar bændamenningar gott vitni. Öll
systkini Ólafs og fjölskyldur
þeirra, sem flestar bjuggu í
grennd við æskuheimilið, tóku
mér, forvitinni stelpu úr Reykja-
vík, afskaplega vel. Atvikin hög-
uðu því þannig að Hanna varð
ótrúlega fljótt vinkona mín, þrátt
fyrir aldursmuninn, sem var býsna
mikill á þeim tíma þegar ég var
kannski þrettán eða fjórtán ára og
hún orðin hálffimmtug. Það segir
mikið um þann persónuleika
Hönnu að taka unglingnum sem
ákvað að gerast heimagangur í
Eyvindarholti jafn vel og hún
gerði. Í meira en áratug voru
heimsóknirnar margar og ég
kynntist Hönnu mjög vel. Hún var
kona með mjög sterka réttlætis-
kennd og geysifróð og áhugasöm
um landsmál og heimsmál. Það
kom fyrir að við körpuðum um
heimsmálin, þegar ég hafði fundið
enn einn stóra sannleikann, og
hún lá ekki á liði sínu við að koma
vitinu fyrir mig. Eftir á að hyggja
verð ég að viðurkenna að hún
hafði næstum alltaf rétt fyrir sér.
Til dæmis man ég eftir ágætri og
langvinnri deilu okkar um Palest-
ínu þar sem hún hélt fram skoð-
unum sem á þeim tíma voru ekki
háværar, um að illa hefði verið
farið með Palestínumenn. Eins og
fleiri af eftirstríðsárabörnum var
ég enn í losti yfir þeirri meðferð
sem gyðingar höfðu sætt í seinni
heimsstyrjöldinni og hafði ekki
enn náð þeim þroska að skilja að
eitt vandamál verður ekki leyst
með því að búa til annað. Flestir
eru nú orðnir samþykkir því sem
Hanna hélt fram þá og eflaust átti
hún þá þegar mörg skoðanasystk-
in. En þetta var í fyrsta sinn sem
ég sá þetta mál frá þessari hlið og
því er það minnisstætt. Þetta er
aðeins eitt af mörgum dæmum
sem ég man af þessum skemmti-
legu umræðum okkar og þeirri
staðreynd að við gátum allaf verið
vinkonur þótt við værum ósam-
mála. Því það var kannski það sem
eftir sat, umræður gátu orðið heit-
ar, en aldrei bar nokkurn skugga
á vinsemdina sem ég fann og
traustið sem ég vissi að var einn
af helstu kostum Hönnu. Og það
er líka athyglisvert að þótt Hanna
væri flokksbundin og ágætlega
trygg sínum flokki, reyndi hún
aldrei koma mér á flokkstrúna
sína. Hún var gagnrýnin á eigið
fólk ekki síður en aðra, ekki síst ef
henni fannst vanta upp á að kon-
um væri gert nógu hátt undir
höfði í flokknum hennar. Ármann,
eiginmaður Hönnu, var oft
skammt undan í þessum um-
ræðum, og þótt hann væri ,,sel-
skapsmaður“ af lífi og sál og
ágætlega pólitískur sjálfur, þá
minnist ég þess aldrei að hann
reyndi að skyggja á Hönnu í þess-
um umræðum. Þau voru samhent
á mjög skemmtilegan hátt, miklir
vinir og félagar, og það var virki-
lega sorglegt að örlögin skyldu
ekki haga því svo að þau fengju að
eiga samleið til æviloka. Það varð
hlutskipti Hönnu að lifa mann sinn
um alllangt skeið og það skarð
sem hann skildi eftir sig var stórt
í lífi hennar.
Þegar ég gerði mér grein fyrir
að síðustu dagarnir í ævi Hönnu
væru að líða toguðust á tvenns
konar tilfinningar. Sorg yfir að
þurfa að kveðja þessa góðu vin-
konu og viss skilningur á því að á
einhverjum tíma þyrfti hún að fá
hvíldina, frá veikindunum og frá
því að hafa ekki Ármann hjá sér.
Hanna og Ármann eignuðust
þrjá syni, Gunnar, Úlfar og Pétur
Hrafn. Synirnir reyndust hver um
sig búa yfir sérstökum hæfileik-
um, þótt þeir væru á margan hátt
afskaplega ólíkir. Ég er ekki í
nokkrum vafa um að þau Hanna
og Ármann ýttu undir það mark-
visst að þeir þroskuðu færni sína á
þeim sviðum sem þeir voru sterk-
astir. Ófáar stundir var Gunnar að
smíða úti í skúr á meðan við
Hanna sátum og spjölluðum yfir
kaffibolla í eldhúsinu. Sú aðstaða
sem hann átti þar var án efa hon-
um mikils virði og listrænir hæfi-
leikar hans voru móður hans vel
ljósir. Úlfar var um langt skeið líf-
ið og sálin í Ungmennafélagi
Bessastaðahrepps, líkt og faðir
hans hafði verið, og ég veit að það
gladdi Hönnu mikið að sjá þessa
eiginleika feðganna blómstra. Pét-
ur er langyngstur bræðranna og
er arkitekt. Á farsælum náms- og
starfsferli fylgdust foreldrar hans
af lifandi áhuga með því sem hann
var að gera á meðan beggja naut
við. Þau glöddust ósegjanlega yfir
því hversu góðan farveg hann fann
fyrir hæfileika sína. Eftir lát Ár-
manns, þegar Hanna var orðin ein
eftir í Eyvindarholti, varð hún ein
að fylgjast með stækkandi hópi af-
komenda sinna. Það brást ekki að
ef ég kom í heimsókn í Eyvind-
arholt gat Hanna sagt mér frá ein-
hverju nýju sem var að gerast í
þeim hópi, sýnt mér nýjar teikn-
ingar sem Pétur hafði gert, mynd-
ir af viðburðum í fjölskyldunni,
sagt mér frá árangri afkomend-
anna á ýmsum sviðum og hún
hafði svo sannarlega oft ástæðu til
að vera stolt. Það hlýtur stundum
að hafa verið erfitt fyrir hana að
geta ekki deilt gleði sinni yfir
þessum áföngum með Ármanni.
Eins hlýtur það að hafa verið erf-
itt fyrir hana að hafa ekki lífs-
förunautinn sér við hlið á þeim
stundum sem urðu henni erfiðast-
ar. Hanna þurfti því miður að upp-
lifa þá sorg að kveðja bæði son
sinn og sonarson og það er sár
lífsreynsla.
Eyvindarstaðafjölskyldan á um
sárt að binda um þessar mundir.
Skammt er síðan mágkona Jó-
hönnu, Guðrún Sigurjónsdóttir í
Akurgerði, lést í hárri elli. Og nú
kveður fjölskyldan Jóhönnu Stef-
ánsdóttur í Eyvindarholti. Hugur
okkar allra hlýtur að vera með því
fólki sem eftir lifir og saknar.
Sjálf þakka ég kynnin við
Hönnu, ekki síst áratuginn á ung-
lingsárum og fyrstu fullorðinsár-
um, þegar ég fékk að vera heima-
gangur á heimili hennar. Jafnvel
að setjast þar upp í nokkra daga í
próflestri eða á öðrum átakast-
undum. Mörgum árum síðar gerð-
ist það reyndar að börnin mín tvö
fengu líka að gerast heimagangar
í Eyvindarholti um nokkra hríð,
þegar þau voru að byrja að læra á
píanó og æfðu sig hjá Hönnu
frænku sinni. Mér fannst ég finna
á þeim hvað þau mættu sömu vin-
áttunni og velvildinni á heimilinu
og ég hafði mætti næstum tuttugu
árum fyrr. Hún leyfði þeim að
njóta sín og velti einstaklingsein-
kennum þeirra fyrir sér. Þótt Jó-
hanna dóttir mín væri skírð í höf-
uðið á henni en sonurinn Ólafur
(skiljanlega) ekki þá veit ég að
hún gætti þess afskaplega vel að
gera ekki upp á milli þeirra. Ég
býst ekki við að réttlætiskennd
hennar hefði leyft henni það.
Á seinustu árum hefur Hanna
dóttir mín hins vegar án efa verið
sú okkar fjögurra í Blátúni 1, sem
hefur fylgst hvað best með Hönnu
frænku sinni, ekki síst með full-
tingi ömmu sinnar á Tjörn.
Mamma og Hanna mágkona henn-
ar urðu nánar og ég held að það
hljóti að hafa verið ánægjuefni
fyrir Ólaf fóstra minn að sjá syst-
ur sína og eiginkonu sína tengjast
svo sterkum böndum. Við fjöl-
skyldan í Blátúni 1, sem byggðum
húsið okkar í kartöflu- og rófu-
garðinum á Eyvindarstöðum,
kveðjum Jóhönnu Stefánsdóttur
með þakklæti.
Anna Björnsson.
JÓHANNA
STEFÁNSDÓTTIR
börnum sínum verða að fullorðnu
fólki og barnabarnabörnum sínum
var hann einnig mjög kær. Ég vil að
lokum þakka Agnari tengdaföður
mínum fyrir samfylgdina og vinátt-
una.
Blessuð sé minning hans.
Þórður Skúlason.
Fyrir þrjátíu árum voru húsin í
Bernhöftstorfunni, hinum megin við
heimili fjölskyldu okkar í Skóla-
stræti, í mikilli niðurníðslu, og þar
bjuggu margir villikettir. En þessir
kettir voru svolítið óvenjulegir – þeir
voru með tungur úr dökku súkkulaði,
sem afi okkar, Agnar Guðmundsson,
veiddi handa okkur barnabörnunum.
Á kvöldin, ef við báðum hann fallega,
fór afi inn í svefnherbergi til sín,
læsti dyrunum og kallaði á kettina,
blekkti þá með sérstöku breimi. Við
börnin stóðum og biðum fyrir utan
dyrnar með stór augu, og hlustuðum
á öll óhljóðin í kattargreyjunum þeg-
ar hann barðist við þá og reif úr þeim
súkkulaðitungurnar. Síðan kom
hann út með fenginn, nokkrar pastíl-
ur, og rétti okkur. En stærsti og ljót-
asti kötturinn, sagði afi okkur, var
ófétis-fressinn hann Stóri-Brandur.
„Æ, nú náði ég honum næstum því,“
sagði hann stundum þegar hann kom
reittur og sveittur úr bardaganum.
En því miður hreppti hann aldrei
þetta stærsta hnoss.
Það voru nú ekki allir sem áttu afa
sem var svo stór og sterkur að hann
gat veitt kattatungur. Maður gat líka
verið stoltur af honum þegar hann
leiddi okkur um götur, bæði í
Reykjavík og eins seinna meir úti í
London, þegar hann heimsótti okkur
þar. Á heimaslóðum, í miðbænum í
Reykjavik, var hann auðvitað vel
þekktur. En hann bar líka af í hinum
mikla fólksfjölda ensku stórborgar-
innar. Afi í dökkbláa blazer-jakkan-
um hafði brag hermanns og herra-
manns af gamla skólanum. Hann var
með sterkan og djúpan róm sem
hafði örugglega í fullu tré við gný
hafsins þegar hann var til sjós.
Á meðan foreldrar okkar bjuggu í
London var það mikið tilhlökkunar-
efni þegar von var á afa í heimsókn.
Hann var nefnilega svo skemmtileg-
ur og góður. Afinn og afabörnin
vöknuðu snemma, leyfðu mömmu og
pabba að sofa lengur og fóru í göngu-
túra, stálust í sælgætisbúð eða í
teiknimyndabíó. Síðan sagði afi sög-
ur, oft um bræðurna Nabba, Búld og
Laup, sem voru að vísu bara fing-
urnir á honum en lentu samt í mörg-
um ævintýrum. En það voru ekki
bara puttarnir heldur líka afi sjálfur
sem átti sögulega fortíð. Hann hafði
gert alveg óskaplega margt um æv-
ina, ferðast mikið og hitt marga.
Hann gat sagt frá stríðinu, frá Ís-
landi, Danmörku, Þýskalandi og
Bretlandi á þessum merkisárum.
Svo var hann svo stálminnugur að
sögurnar hans voru næstum jafn
áreiðanlegar og opinberir annálar –
allar dagsetningar og ártöl voru á
hreinu og hann hélt þessum hæfileik-
um til æviloka.
Afi var ekki bara athafnamaður.
Hann var fróður um vísindi og ver-
öld, mikill lestrarhestur. Hann elsk-
aði góðan mat, ferðalög, sólskin og
umfram allt fjölskylduna sína. Hann
var sannkallaður ættfaðir. Barna-
barnabörnunum þótti öllum afskap-
lega vænt um hann og jafnvel þau
minnstu eiga núna eftir að sakna
hans mikið. Það var gaman að sjá
hversu auðveldlega okkar eigin börn
komust að því sem við höfðum líka
skynjað frá blautu barnsbeini: að í
þessum stóra manni með miklu rödd-
ina bjó einstaklega ljúft og hlýtt
hjarta. Þegar dótturdóttir hans fékk
heimþrá í sveit, átta ára gömul, vissi
hún alveg hvert hún ætti að hringja.
Aðrir í fjölskyldunni hefðu örugg-
lega reynt að tala stúlkuna til, láta
hana þrauka í vistinni aðeins lengur.
En afinn mátti ekkert aumt sjá eða
heyra, og brást við eins og við mátti
búast. Hann spurði hvorki kóng né
prest, en settist strax upp í bílinn að
loknu símtali og sótti barnið í bæinn.
Þegar við vorum lítil, upplifðum við
afa okkar eins og hálfgerða hetju
sem barðist harkalega við villiketti,
jafnt sem hvali út á hafi. Þegar við
urðum eldri, skynjuðum við hversu
duglegur hann hafði verið í bardaga
gegn miklu öflugri mótherja – þeirri
miklu sorg sem dundi yfir hann þeg-
ar hann missti þessa einstöku konu,
ömmu okkar, langt fyrir aldur fram.
Og ekkert var hetjulegra í hans
langa lífsferli en síðustu mánuðirnir,
þegar hann tókst á við erfiðan sjúk-
dóm með ótrúlegum dugnaði og já-
kvæðni. Við sem fylgdumst með hon-
um þá getum lítið annað en dáðst að
því, hversu sterkur hann var. Það
var mikill heiður og ánægja fyrir
okkur að eiga slíkan mann sem afa.
Honum verður ekki gleymt og við
munum ekki sjá hans líka aftur.
Birna Huld Helgadóttir.
Bláhvalur er stærsta og öflugasta
dýr jarðarinnar. Ekkert jafnast á við
100 feta og 100 tonna stærð hans og
þynd. Enginn ber eins mikla virð-
ingu fyrir mikilfeng þessarar skepnu
eins og sá sem komið hefur nálægt
hvalveiðum og er kunnugur þeim
verkferlum og vinnu sem þeim er
samfara. Hvalveiðar hafa í gegnum
tíðina verið snar þáttur af íslenskri
menningu. Á því leikur enginn vafi
að fyrir fiskveiðiþjóð eins og Íslend-
inga er það grundvallarforsenda fyr-
ir tilvist sjálfstæðs hagkerfis að
stundaðar séu virkar rannsóknir á
atferli sjávardýra og eru hvalir og
hvalveiðar þar engin undantekning.
Margir þjóðþekktir einstaklingar
hafa tengst hvalveiðum og Hvalstöð-
inni í Hvalfirði. Það er þó bara einn
sem fengið hefur viðurnefnið Hvalur
– Agnar Hvalur – hann var afi minn
og bar nafn með rentu. Ekki ein-
göngu var hann manna stærstur og
sterkastur heldur einnig var hann
dáður foringi. Þær voru ófáar sög-
urnar sem ég fékk að heyra af af-
reksverkum hans á þeim tíma sem ég
vann í Hvalstöðinni og ekki hef ég
enn hitt fyrir þann mann sem þekkti
afa minn og ekki tók þéttar í hönd
mína þegar hann vissi hverra manna
ég var. Slíkt veitir mikla hlýju og
stolt.
Afi fór víða og lenti í ýmsum
spennandi ævintýrum sem aðrir
kunna betur frá að segja en ég. Það
sem hins vegar vakti endalausa að-
dáun mína var hversu einstaklega
minnugur og skarpur hann var. Ég
hef sjálfur átt því láni að fagna að fá
tækifæri til að ferðast nokkuð en oft-
ar en ekki varð ég hálfkindarlegur er
heim kom og afi fór að rifja upp og
inna eftir staðarháttum sem hann
mundi til hlítar þegar ég mundi varla
nafnið á hótelinu mínu.
Fyrir rúmum hálfum mánuði sat
ég með afa ásamt nokkrum fjöl-
skyldumeðlimum og vinum og verið
var að rifja upp sögur úr stríðinu í til-
efni af því að þá um morguninn var
grein í Morgunblaðinu um skips-
skaða á þeim árum. Við spurðum afa
um hvaða skip það var sem hann var
á þegar ráðist var á þá og hvenær
það hafði verið. Þarna var afi orðinn
ansi veikur og lúinn og átti erfitt með
tjáskipti, hann virkaði fjarrænn og
ætla mátti að hann hefði ekki heyrt
eða skilið spurninguna. Það var öðru
nær – stundarkorni síðar kom svarið
– „skipið hét Arinbjörn Hersir og
Þjóðverjarnir réðust á okkur kl. níu
um morgun 20. des. 1940“. Hann var
að rifja upp nákvæma tímasetningu
– svona hárbeittur var hann allt und-
ir það síðasta.
Afanum var fjölskyldan kær.
Hann var hinn mesti sjentilmaður
þegar vildi og sannarlega heillaði
hann konuna mína upp úr skónum
frá fyrsta degi. Börnin okkar hænd-
ust að honum og þá sérstaklega sú
elsta en hún var fyrsta langafabarn-
ið. Það er mikill fjársjóður fólginn í
því að sjá fjóra ættliði tengjast sem
teygja fæðingu sína öldina nánast á
enda og er ég þakklátur fyrir að hafa
fengið að upplifa það. Afinn var þrot-
inn kröftum þegar kallið kom og ljóst
hafði verið um nokkurt skeið hvert
stefndi. Nú fær hann verðskuldaða
hvíld og hversu sárt sem við söknum
hans vitum við að þetta var fyrir
bestu. Hans löngu og viðburðaríku
lífsgöngu er lokið. Blessuð sé minnig
hans.
Elsku afi minn – hvíl þú í friði.
Agnar Hansson.
 Fleiri minningargreinar um Agn-
ar Guðmundsson bíða birtingar og
munu birtast í blaðinu næstu daga.