Morgunblaðið - 08.02.2002, Blaðsíða 25

MENNTUN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. FEBRÚAR 2002 25
meistar inn. is
ÁBYRGÐ ÁREIÐANLEIKI
Í málstofu sálfræðiskorar Há-skóla Íslands var nám ogþroski ungra barna til um-ræðu hjá Hermundi Sig-
mundssyni, Ph.D., dósents við sál-
fræðideild Norska tækniháskólans í
Þrándheimi. Erindi hans hét Skynj-
unarvandamál og þroski (hreyfi-
vandamál og lesblinda), og var flutt
miðvikudaginn 6. febrúar. Málstofur
sálfræðiskorar eru alla miðvikudaga
í vetur í Odda, í stofu 201. klukkan
12.05-12.55.
Hermundur sagði frá rannsóknum
sínum bæði í Noregi og Bretlandi, og
einnig einföldum prófum sem hönn-
uð hafa verið til að kanna hvort líkur
séu á að barn verði með dyslexíu.
Norsk yfirvöld hafa nú til skoðunar
hvort próf til að kanna hreyfiþroska-
vanda (developmental „clumsiness“ /
developmental dyspraxia) og les-
blindu (dyslexia) verði tekin í notk-
un. Hermundur og rannsóknarhópur
dr. John Steins í Oxford hönnuðu
þessi próf.
Lesblindir í umferðinni
Hermundur hefur sýnt fram á að
um 50% barna með lesblindu eigi
einnig við „klaufsku“ eða hreyfi-
vandamál að stríða. Hann hefur í
framhaldi af því m.a. velt fyrir sér
gengi lesblindra í umferðinni, og
spurt: „Lenda þeir oftar í umferð-
arslysum? Þyrftu þeir að fara í fleiri
ökutíma áður en skírteinið er af-
hent?“ Tilgáta hans er að svo sé.
Hermundur stýrir nú rannsókn í
Noregi, í samstarfi við hópinn í Ox-
ford, um lesblindu og umferð. Kenn-
ingin sem gengið er útfrá er að dys-
lexía sé skynjanargalli: Þær frumur
(MC) sem flytja skilaboð um snögg-
ar breytingar sem verða í umhvefinu
starfa hægar í „klaufskum“ og les-
blindum en öðrum. „Umferðin er
hættulegasta umhverfið, hún breyt-
ist á hverju andataki. Bílstjóri öku-
tækis þarf því að vera algerlega með
á nótunum,“ segir Hermundur.
Ef niðurstaðan verður að lesblind-
an/klaufskan hefur reynst þeim erf-
iðari en öðrum, er ráðið falið í út-
færslu á þjálfun í ökunámi, t.d. með
því að leggja nýja og breytta áherslu
á hið sjónræna í náminu, og með
fleiri ökutímum.
Þetta hefur ekki verið kannað áð-
ur, og fylgjast Norðmenn vel með
rannsókninni (Sjá: http://
www.ntnu.no/gemini/2001-
06E/27_1.htm). Niðurstöður verða
birtar í sumar.
Íslensk rannsóknamiðstöð um
nám og þroska barna?
Meginrannsóknir Hermundar
hafa verið á sviði náms og þroska
ungra barna, og þá helst í því að leita
að ástæðum hreyfivandamála og les-
blindu, og þróun prófa í tengslum við
það. Hermundur er nú að reyna afla
fylgis hugmynd sinni um rannsókna-
miðstöð um þroska og nám barna
hér á landi. Miðstöðin mundi hafa
þrjú meginmarkmið; 1. Rannsóknir.
2. Kennslu. 3. Miðlun.

1. Í miðstöðinni yrði aðaláhersla
lögð á rannsóknir á þroska og
þroskafrávikum. Einnig yrði unnið
að rannsóknum á sviði náms, meðal
annars til að finna út hvaða aðferðir
gefi bestan árangur fyrir nám.
„Þessi þáttur yrði framkvæmdur í
náinni samvinnu með þeim aðilum
sem nú þegar vinna að þessum mál-
um hérlendis,“ segir Hermundur.

2. Í miðstöðinni yrði einnig lögð
áhersla á kennslu nýjustu kenninga
tengdum þroska og námi barna.
„Þetta yrði gert í samvinnu við al-
þjóðlegar vísindastofnanir eins og
Oxford háskóla og Uppsala háskóla,“
segir hann.

3. Miðlun á þekkingu út í sam-
félagið yrði stór þáttur af starfsem-
inni þannig að sú þekking sem safn-
ast saman veiti árangur og aukin
lífsgæði í samfélaginu. Miðlunin gæti
verið fólgin í útgáfu vísindagreina og
bóka. Með námskeiðum og ráð-
stefnum mun þekking aukast hjá
þeim hópum sem vinna með börn
þ.e.a.s. sjúkraþjálfurum, iðjuþjálfur-
um, þroskaþjálfurum, leikskóla-
kennurum og kennurum. Einnig yrði
mikil áhersla lögð á að upplýsa for-
eldra um nýjustu kenningar á sviði
þroska og náms. Netfang Hermund-
ar er hermundurs@svt.ntnu.no.
Þjálfun vanmetin, en
erfðir ofmetnar
„Ég hef fengið mjög góð viðbrögð
við þessari hugmynd, bæði hjá ráða-
mönnum þjóðarinnar, innan heil-
brigðis og menntamála, sem ég hef
talað við, og vonast ég til að á end-
anum verði hægt að koma henni á
laggirnar,“ segir hann. „Því fyrr því
betra, vegna þess að það er brýn
nauðsyn að þessu sviði sé sinnt betur
en gert er í dag. En greina þarf
vandamálin sem fyrst og setja svo
strax í gang þá þjálfun sem þarf til
að þessum hópi barna sé gert fært að
öðlast þau lífsgæði sem flest önnur
börn hafa, og okkur öllum þykir
sjálfsögð.“
Bið eftir sjálfsagðri greiningu,
lengir einnig biðina eftir þjálfun/úr-
ræðum, sem aftur eykur vandann,
bæði fyrir barnið og þá sem aðstoða
og þjálfa. En Hermundur lagði mikla
áherslu á þjálfun í erindi sínu í mál-
stofunni, og nefndi kenningar um
tengingar heilafrumna vegna þjálf-
unar; kenninguna „Neural Darwin-
ism“ (Edelman, 1987; 1992) sem sýn-
ir fram á að áreiti og þjálfun skapa
auknar tengingar innan ákveðinna
heilasvæða. Með þjálfun styrkjast
þær taugaboðleiðir sem eru notaðar.
Í framhaldi af því sagði hann einn-
ig frá nýjustu kenningum innan fóst-
urfæði með prófessor Gottlieb (1997)
í fararbroddi, en þær sýna fram á að
erfðir og umhverfi eru í stöðugu
samspili. „Þannig að það eru ekki
eingöngu erfðir sem valda þróun,
eins og áður var talið, heldur getur
umhverfi haft áhrif á erfðir og um
leið á þróunina,“ sagði hann. „Um-
hverfið er það eina sem uppalendur
geta haft áhrif á. Það er að segja,
með því að auka eða breyta áreitum
og hafa þannig áhrif á þroska barna.
Því að það sem er þjálfað, það þrosk-
ast,“ sagði hann.
Að koma í veg fyrir aðrar
þjáningar barna
Hermundur sagði einnig frá rann-
sóknum sem sýndu að oft væri ekki
mikið mark takandi á fullyrðingum
um hvenær börn ættu að geta eitt-
hvað eða á hvaða aldri, markviss
þjálfun hefði margafsannað slíkar
tímasetningar.
Niðurstaða hans var ljós um börn
með dyslexíu og dyspraxíu, þótt að
hér séu um flókin fyrirbæri að ræða,
hún er: Hægt er að greina þessa
galla með einföldum prófum í 80%
tilvika hjá 5 ára börnum, og hefja í
framhaldi af því markvissa þjálfun til
að vinna á þeim. Þetta kostar auka-
vinnu, bæði hjá foreldrum og skól-
um, en getur um leið komið í veg fyr-
ir ýmsis vandamál sem myndu kosta
jafnvel meiri tíma, fyrir utan þján-
inguna sem þau skapa. En börn sem
glíma við þennan vanda verða oftar
en önnur börn fyrir einelti og öðrum
félagslegum og andlegum krísum.
Sálfræði/Framhaldsnemar í sálfræði við HÍ standa fyrir opnum málstofum, og flutti dr. Hermundur Sigmunds-
son, dósent í tækniháskólanum í Þrándheimi, þar erindi sem vakti athygli. Það var um greiningar og próf á
hreyfivandamálum og lesblindu ungra barna. Gunnar Hersveinn hlýddi á hann ásamt sextíu öðrum gestum.
Þroskast
það sem
þjálfað er
Morgunblaðið/Ásdís
Greining og þjálfun skapar þessum börnum þau lífsgæði sem önnur
börn búa við, og sem fullorðnir telja sjálfsögð, segir Hermundur.

 

 !  " 
! / !#&%5& 36$!$
 Greiningu er hægt að gera hjá
a.m.k. fimm ára börnum.
 Þjálfun og þrotlaus vinna eru
lykilorðin í árangrinum.
guhe@mbl.is