Morgunblaðið - 27.02.2002, Blaðsíða 31

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 27. FEBRÚAR 2002 31
SVO sem kunnugt er
var sú byggðaáætlun
sem í gildi hefur verið
m.a byggð á rannsókn-
um Stefáns Ólafssonar
prófessors um viðhorf
fólks á landsbyggðinni
til helstu áhrifaþátta í
búsetu þar. Einhæfni
atvinnulífsins var ofar-
lega á blaði þegar að-
stæður voru metnar.
Til að mæta þessum
viðhorfum var brugðið
á það ráð að verja ár-
lega allt að 300 millj-
ónum kr. til eignar-
haldsfélaga á
landsbyggðinni. Í fjár-
lögum fyrir árið 1999 var sérstakur
fjárlagaliður sem taldi 300 milljónir.
Vísað var til ályktunarinnar um
byggðamál en þar segir að heimilt
sé að verja allt að 300 miljónum kr.
til eignarhaldsfélaga á landsbyggð-
inni. Við þessar mikilvægu ákvarð-
anir byggðaáætlunarinnar hefur
verið staðið með fjárveitingum fjár-
laga þessa árs og nema framlög til
eignarhaldsfélaga á landsbyggðinni
því 1,1 milljarði króna. Sannarlega
munar um slíka fjármuni til þessara
verkefna og því afar brýnt að vel
takist til um framkvæmd þeirra. Nú
er það svo að hér er um nýmæli að
ræða að þeir starfsmenn Byggða-
stofnunar sem undirbjuggu stofnun
eignarhaldsfélaganna eru horfnir af
vettvangi og fullkomlega eðlilegt að
nýir starfsmenn þurfi nokkurt ráð-
rúm til að átta sig á þeim leiðum sem
skila þessum mikilvægu málum best
áfram. Þessar leiðir ber að virða
þegar um þessi málefni er fjallað.
Það er svo annað mál að það er mikil
ábyrgð að taka á móti jafnmiklu fé
og hér um ræðir og sérstaklega þeg-
ar til þess er horft að
þessi ákvörðun tekur
mið af þeirri miklu þörf
sem landsbyggðin er í
til að auka fjölbreytni í
atvinnulífinu þar.
Þær afsakanir hafa
verið bornar fram að
afkoma sveitarfélag-
anna takmarki mögu-
leika þeirra til að
leggja fram sinn hlut
til eignarhaldsfélag-
anna. Vera má að
dæmi þessa finnist en
almennt séð er óraun-
hæft að skýra seina-
gang þessara mikil-
vægu mála á þennan
hátt. Þess eru dæmi að sveitarfélög
leggi fram fé til verkefna sem þeim
væri hagkvæmara að leysa með til-
vist eignarhaldsfélags. Þá hafa þær
skýringar einnig heyrst að forráða-
menn ákveðinna eignarhaldsfélaga
geri svo háar arðsemiskröfur að erf-
itt sé að finna verkefni sem standist
slíkar kröfur. Ef þetta er rétt hermt
eiga þessi eignarhaldsfélög ekki rétt
á fjárstuðningi frá Byggðastofnun
til þessara verkefna því að tilkoma
þess fjár byggist á að jafna aðstöðu
til atvinnuuppbyggingar í dreifbýl-
inu við það sem er á höfuðborgar-
svæðinu. Til þess að sá jöfnuður ná-
ist, að minnsta kosti í einhverjum
mæli, var fundin sú leið að ríkisvald-
ið legði fram til eignarhaldsfélag-
anna þolinmótt fjármagn. Þess
vegna er gengið út frá að í þeim við-
miðunum sem fyrir liggja verði arð-
semiskröfur í upphafi rekstrar nýs
fyrirtækis miklu mun lægri en á hin-
um almenna markaði. Þeirri spurn-
ingu verður að svara hvar peningar
eignarhaldsfélaganna eru. Sam-
kvæmt reikningum Byggðastofnun-
ar fyrir árið 2000 er stór hluti þeirra
bundinn í hinum almenna rekstri
stofnunarinnar. Verði þetta eins fyr-
ir árið 2001 gæti svo farið að eign-
arhaldspeningarnir væru farnir að
bindast með óæskilegum hætti
rekstri Byggðastofnunar. Það
myndi auðvitað draga úr viðleitni
forystumanna stofnunarinnar til að
koma þeim til þeirra verkefna sem
lög hafa ákveðið að þeim skyldi varið
til, þ.e. eignarhaldsfélaga á lands-
byggðinni. Nokkra eftirtekt hlýtur
að vekja að Ríkisendurskoðun gerir
við undirskrift reikninga stofnunar-
innar árið 2000 engar athugasemdir
við þetta reiknishald þótt að hún
hafi í annan tíma rekið upp stór
augu af minna tilefni.
Byggðakvótinn svonefndi kom til
umræðu hér á dögunum. Þessum
veiðiheimildum sem töldu 1.500
þorskígildi var Byggðastofnun falið
að skipta milli þeirra sjávarbyggða
sem í veiðiheimildum til veiða
bjuggu við hvað knappastan kost en
afkoma og atvinna byggðist helst á.
Engan þarf að undra þótt sjónarmið
falli ekki á sama veg við úthlutun
sem þessa, þar sem svo ríkir hags-
munir eru tengdir fiskveiðum og
vinnslu. Undrunarefni getur því
tæpast verið þótt óánægjuraddir
heyrist. Hins vegar hefur umræðan
um þessi mál að undanförnu færst
inn á hæpnar brautir Það vakti
nokkra eftirtekt í upphafi þessarar
umræðu hver viðbrögð forystu
Framsóknarflokksins voru. For-
maður stjórnar Byggðastofnunar
talaði fyrir að kvótinn yrði seldur
hæstbjóðanda, byggðaráðherrann
lýsti sig algjörlega á öndverðum
meiði, formaður flokksins sagði að
málið hefði ekki verið rætt í þing-
flokknum. Nú er það svo að stjórn
fiskveiða heyrir til málefna sjávar-
útvegsráðherra þótt Byggðastofnun
hafi með lögun verið falið að sýsla
með þessi 1.500 tonn í fimm ár.
Byggðastofnun hefur jafnan haft
þann hátt á að gera sjávarútvegs-
ráðuneytinu grein fyrir afgreiðslu
stofnunarinnar þegar um þennan
málaflokk var fjallað. Viðbrögð
Morgunblaðsins og DV vekja eftir-
tekt. Í blöðunum kom greinilega
fram að höfundar greinanna höfðu
aflað sem gleggstra upplýsinga um
hvernig til hefur tekist um skiptingu
þessara aflaheimilda og til hvers
árangurs hefði leitt í auknum at-
vinnufærum og eflingu fyrirtækja í
sjávarútvegi gamalla sem nýrra.
Málefnaleg umræða af þessum toga
er vissuleg þakkarverð, sérstaklega
að ábendingar um það sem til betri
vegar mætti færa eru settar fram
málefnalega.
Það vill svo til að stjórn Byggða-
stofnunar sem þá var bárust þau boð
frá sjávarútvegsnefnd Alþingis sem
hafði forgöngu fyrir lögbindingu
byggðakvótans, að við ráðstöfun
hans skyldi m.a. leitast við að áhrif
þessara aðgerða yrðu varanleg svo
rekstur þeirra er veiðiheimildirnar
fengju gæti lifað áfram við bæri-
legan kost þótt byggðakvótinn hyrfi
úr rekstri þeirra. Þessar áherslur
sjávarútvegsnefndar voru hafðar að
meginmarkmiði við útdeilingu kvót-
ans. Til þess að treysta þessi mark-
mið sem best í framkvæmd var
ákveðið að stofnunin fylgdist grannt
með hvernig mál gengju fram og
verða þar til leiðsagnar sem þörf
krefði.
Eignarhaldsfélög
og byggðakvóti
Egill
Jónsson
Byggðakvóti
Sú leið var fundin, segir
Egill Jónsson, að rík-
isvaldið legði fram til
eignarhaldsfélaganna
þolinmótt fjármagn.
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður.
að upplausnarvirði væri miklu hærra
og vissum erfiðleikum gat verið bund-
ið að áætla það. Í dag hefur áburð-
arframleiðslu verið hætt og búið að
selja aðstöðuna, sem borgaðar voru
um 500 milljónir króna fyrir á þágild-
andi verðlagi (1999), á tæpar 1.300
milljónir króna innan við þremur ár-
um síðar. Dálagleg ávöxtun það.
Landsbankinn og Búnaðarbank-
inn, sagan vel þekkt og mönnum í
fersku minni. Íbúar margra minni
byggðarlaga á landsbyggðinni vita
allt sem vita þarf um hina hf-uðu
þjónustu. Samkeppnisstofnun rak
ríkisstjórnina til baka með samein-
ingu bankanna fyrir skemmstu og
sölumálin eru afvelta.
Póstur og sími, síðar Íslandspóstur
hf. og Landssíminn hf., sagan þekkt
að endemum. Frekari umfjöllun
óþörf.
Vondur kokkteill
Hér mætti að sjálfsögðu bæta
mörgum dæmum við og auðvitað tína
til önnur þar sem sæmilega tókst til,
skárra væri það nú. Það væri þarft
framtak að fara í rækilega úttekt á
þessu ferli öllu saman þar sem farið
væri ofan í saumana á, ekki aðeins
vinnubrögðum, kostnaði, söluand-
virði og því um líku, heldur einnig því
sem gerst hefur í verðlagningu og
gæðum þjónustunnar og starfsem-
innar sem í hlut á. Það eru a.m.k. fáir
sem rætt er við á landsbyggðinni sem
kannast við að þetta ofstækisfulla
einkavæðingarfár hafi orðið þeim til
mikillar blessunar. Heilbrigð og öfga-
laus endurskoðun á verkaskiptingu
opinberra eða félagslegra aðila ann-
ars vegar og einkarekstrar eða mark-
aðar hins vegar er allt annar hlutur.
Slíku hefur ekki verið hér til að dreifa
heldur nýfrjálshyggjukreddu sem
Sjálfstæðisflokkurinn hefur leitt til
öndvegis með hjálp meðreiðarsveina
sinna, fyrst Alþýðuflokknum og svo
Framsóknarflokknum.
Græðgi, siðblinda og leynd eru
vondur kokkteill eins og nýleg dæmi
sanna. Nú er mál að linni.
Höfundur er formaður Vinstrihreyf-
ingarinnar – græns framboðs.
UPP á síðkastið hef-
ur Morgunblaðið fjallað
um þann mikla mismun
sem er á lífeyrisréttind-
um starfsmanna ríkis
og bæja og launafólks á
almennum vinnumark-
aði. Þessu ber sérstak-
lega að fagna og von-
andi verður framhald á.
Þegar mismunandi líf-
eyrisréttindi eru skoð-
uð er mikilvægt að hafa
í huga að annars vegar
er verið að tala um mis-
munandi lífeyrisrétt-
indi opinberra starfs-
manna eftir því hvort
starfsmenn taka laun
samkvæmt ASÍ samningum eða
BSRB og hins vegar mismunandi
réttindi milli almenna markaðarins
og þess opinbera. Í síðustu kjara-
samningum setti Samiðn fram kröfu
til sinna viðsemjenda um jöfnun líf-
eyrisréttinda.
Samtök atvinnulífsins tóku jákvætt
undir þessa kröfu og samkomulag
varð um að auka séreignarlífeyri og
framlag atvinnurekenda myndi
aukast í áföngum. Hér var aðeins um
fyrsta áfanga að ræða og ljóst að
nauðsynlegt er að næsti áfangi verði
tekinn innan ekki langs tíma. Þrátt
fyrir að öllum væri ljóst að samkomu-
lagið fæli í sér að launamenn á al-
mennum vinnumarkaði væru að
kaupa sín réttindi miklu dýrara verði
en opinberir starfsmenn var fallist á
það. Við trúðum því að almennur vilji
væri til staðar hjá okkar viðsemjend-
um, ekki síst ríki og sveitarfélögum,
til þess að útrýma þessu hrópandi
óréttlæti sem viðgengist hafði svo
lengi.
En hver varð niður-
staðan? Launanefnd
Sambands íslenskra
sveitarfélaga tók stórt
skref til þess að jafna
lífeyrisréttindi sinna
starfsmanna sem mun
leiða til jöfnunar í ná-
inni framtíð. Þrátt fyrir
það blasir við hrópandi
mismunun starfsmanna
sveitarfélaga og svo
mun verða næstu ára-
tugina verði ekkert
frekar aðhafst.
Að samkomulagi
launanefndarinnar
standa ekki öll sveitar-
félög og má þar nefna
Kópavog og Reykjavík og eru lífeyr-
isréttindi ASÍ félaganna mun lakari í
þeim sveitarfélögum.
Allt önnur mynd blasir við hvað
varðar ríkið en á þeim bæ virðist sem
það sé mörkuð stefna að viðhalda
þeim mismun sem viðgengist hefur
svo lengi í lífeyrisréttindum. Ríkið lét
samkomulag um séreignarsparnað
taka til flestra sinna viðsemjenda og
viðhélt ríkjandi mismun í lífeyrisrétt-
indum. Það er erfitt að skilja þessa af-
stöðu ríkisins og hvernig stjórnvöld
geta mismunað starfsfólki sínu með
jafn skýrum hætti og ríkið gerir hvað
varðar lífeyrisréttindi. Af ASÍ fólki
sem ráðið er til ríkisins er greitt 10%
iðgjald í lífeyrissjóð en af starfsfólki
sem er ráðið samkvæmt BSRB samn-
ingum 15,5% og í báðum tilfellum
geta starfsmenn bætt við séreignar-
sparnaði. Réttindi í lífeyrissjóðum
eru reiknuð út frá greiddum iðgjöld-
um og eftirlaun því í hlutfalli við
áunnin réttindi.
Það sem er mest sláandi er að þess-
um mismun er viðhaldið með almenn-
um skatttekjum því ekki er innistæða
fyrir nema hluta þeirra í lífeyrissjóð-
um sem ríkið á aðild að.
Áður fyrr var þessi mismunur rétt-
lættur með því að það væri svo mikill
launamismunur á milli opinberra
starfsmanna og starfsmanna á al-
mennum markaði. Eftir þær leiðrétt-
ingar sem ríkið hefur staðið fyrir á
launakjörum sinna starfsmanna í síð-
ustu kjarasamningum eiga þessi rök
vart lengur við ef þau hafa nokkurn
tímann átt við rök að styðjast.
Við fjármögnum ríkisreksturinn
með sameiginlegum sköttum og ým-
iss konar gjöldum á vörur og þjón-
ustu. Við erum flest sammála um að
nota skatttekjur til að jafna lífskjörin
í landinu. Við kjósum fólk á Alþingi og
í sveitarstjórnir m.a. til að ráðstafa
sameiginlegum sjóðum. Mér er
spurn; hvar hafa kjörnir fulltrúar,
hvort sem þeir eru í sveitarstjórnum
eða sitja á Alþingi, fengið umboð til að
ráðstafa sameiginlegum sjóðum með
þeim hætti sem birtist í mismunandi
lífeyrisréttindum? Ég svara þessari
spurningu neitandi, þeir hafa ekki
umboð til að vinna með þessum hætti.
Í samantekt blaðamanns Morgun-
blaðsins kemur fram að meðaltali séu
réttindi opinberra starfsmanna 55%
verðmætari en réttindi á almennum
vinnumarkaði. Mismunurinn er með
tvennum hætti, hærri lífeyri og op-
inberir starfsmenn geta hafið töku líf-
eyris mun fyrr en starfsmenn á al-
mennum vinnumarkaði. Hvað segir
þetta okkur? Jú, þetta segir okkur að
fiskvinnslufólkið, sjómennirnir, iðn-
aðarmennirnir og ófaglærða fólkið á
spítölunum mun búa við miklu lakari
lífskjör þegar það fer á eftirlaun.
Þetta segir okkur að stjórnvöld hafa
tekið ákvörðun um að svona skuli
þetta vera. Sömu stjórnvöld hafa tek-
ið þá ákvörðun að þetta fólk sem er
dæmt til að búa við miklu lakari kjör
skuli greiða sömu skatta til sameig-
inlegra sjóða en það eigi ekki að fá
sama út úr þeim.
Það er ekki lengur hægt að búa við
þennan mismun, hann er brot á þeirri
jafnréttishugsun sem íslenska þjóðin
hefur tileinkað sér. Það er skylda
allra sem kjörnir hafa verið til að fara
með fjármuni almennings að tryggja
jafnræði allra þegna samfélagsins og
það er krafa almennings að mismun-
un sé studd málefnalegum rökum.
Engin slík rök liggja á bakvið ákvörð-
un ríkisins um mismunandi lífeyris-
réttindi.
Við í Samiðn erum ekki að leggja til
að réttindi annarra verði skert en við
gerum þá kröfu að innistæða sé fyrir
því sem lofað er og opinberir aðilar
tryggi jöfnuð og ef mismuna þarf
þegnum þessa lands byggist slík
ákvörðun á málefnalegum rökum.
En hvað eiga stjórnvöld að gera?
Okkar tillaga er að ríkið noti það fjár-
magn sem fæst af sölu ríkisfyrirtækja
í náinni framtíð til að setja í sjóð sem
verði notaður til að jafna þennan mis-
mun. Við eigum öll þessi fyrirtæki og
þess vegna á að nota þá fjármuni sem
fást við sölu þeirra í sameiginleg
verkefni. Íslenska ríkið hefur ein-
stakt tækifæri til að auka jöfnuð og
réttlæti og það er mikilvægt að því
tækifæri verði ekki sóað með skamm-
tíma hagsmuni að leiðarljósi.
Mismunun þegnanna
og málefnaleg rök
Þorbjörn
Guðmundsson
Lífeyrir
Þessum mismun er við-
haldið, segir Þorbjörn
Guðmundsson, með al-
mennum skatttekjum.
Höfundur er starfsmaður
Samiðnar og stjórnarmaður
í Sameinaða lífeyrissjóðnum.
hefur fylgt mikil röskun og nokkur
kostnaður.
Það verkefni sem að mínu mati er
brýnast á næstu mánuðum, auk þess
að halda áfram með sameiningu sér-
greina, er að stytta biðlista. Þar eig-
um við verk að vinna. Gott innlegg
til þess að ráðast gegn biðlistum eru
þær rúmu 50 milljónir sem LSH
fékk nýlega frá heilbrigðis- og
tryggingamálaráðuneytinu til þess
verkefnis. En betur má ef duga skal.
Nú hafa verið teknar í notkun nýjar
og fullkomnar skurðstofur og við
höfum því allar forsendur til að gera
fleiri aðgerðir. Rökrétt er að nýta
þessa aðstöðu til fulls, til dæmis
þegar þess er gætt að fastur kostn-
aður í rekstri skurðstofu breytist
ekki þótt verkefnin aukist nokkuð.
Á síðasta ári var mikið unnið að
endurbótum á húsnæði Landspítala.
Áfram var unnið við nýja barnaspít-
alann, skurðstofur voru endurnýj-
aðar og ýmsar deildir og ný líkn-
ardeild tekin í notkun á Landakoti,
svo eitthvað sé nefnt. Þessi verk
voru mjög brýn og trúlega var
meiru varið til endurbóta á húsnæði
árið 2001 en mörg undanfarin ár.
Þessum endurbótum verður að
halda áfram því sum húsakynni spít-
alans hafa lengi verið svelt í við-
haldi.
Að lokum þetta: Þótt nokkuð sé
enn í það að fjárlög fyrir árið 2003
verði afgreidd bið ég þá sem með
fjármuni þjóðarinnar fara að hafa í
huga að innan Landspítala – há-
skólasjúkrahúss er unnið mikið og
árangursríkt starf í þágu fólksins í
landinu. Að mínu mati eru líka fjár-
málaupplýsingar og fjármálastjórn
stofnunarinnar eins og best gerist
meðal stofnana og fyrirtækja á Ís-
landi og þótt víðar væri leitað. Það
verður ekki þrengt frekar að þessari
starfsemi nema skerða stórlega
þjónustu stofnunarinnar og við vit-
um öll að þjóðin vill það ekki.
Höfundur er formaður
stjórnarnefndar Landspítala –
háskólasjúkrahúss.