Morgunblaðið - 10.03.2002, Side 22

22 SUNNUDAGUR 10. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
INDVERSKI rithöfundurinnArundhati Roy hefur vakiðmikla athygli með gagnrýn-um skrifum eftir hryðju-verkin í Bandaríkjunum 11.
september, en hún fór að láta að
sér kveða mun fyrr og hefur meðal
annars uppskorið málshöfðun
hæstaréttar á Indlandi. Dæmt var
í máli hennar í vikunni og hlaut
hún eins dags fangelsi og fjögur
þúsund króna sekt. Málaferlunum
hefur verið líkt við farsa og tilraun
til að múlbinda rithöfundinn.
Roy hefur verið óhrædd við að
láta að sér kveða í indverskum
stjórnmálum og málið, sem dæmt
var í nú í vikunni, var ekki það
fyrsta, sem höfðað hefur verið
gegn henni. Nú standa meira að
segja yfir réttarhöld vegna bókar
hennar, Guðs hins smáa, sem vakti
athygli á henni um heim allan.
Henni var stefnt fyrir „móðgun við
almennt siðgæði“. Málið, sem lauk
í liðinni viku, var aftur á móti höfð-
að á þeirri forsendu að hún hefði
sýnt hæstarétti Indlands vanvirð-
ingu. Roy lítur hins vegar svo á að
málið sé hluti af herferð yfirvalda
til að þagga niður í sér.
Barátta gegn uppistöðulóni
Roy hefur undanfarin ár beitt
sér af krafti gegn Sardar-Sarowar-
stíflunni, sem á að mynda risavaxið
uppistöðulón í Narmada-dal. Roy
lítur svo á að stíflan sé glæpur
gegn bjargarlausu fólki, en ind-
versk yfirvöld kalla hana eitt
metnaðarfyllsta stífluverkefni sög-
unnar. Yfirvöld segja að vegna
stíflunnar muni um 200 þúsund
manns þurfa að flytjast búferlum,
en andstæðingar hennar telja að
þeir séu að minnsta kosti helmingi
fleiri.
Barátta Roy gegn stíflunni hófst
1999 þegar hún skrifaði grein gegn
henni eftir að hafa heimsótt svæðið
þar sem hún á að rísa. Þegar hún
fékk Booker-verðlaunin fyrir „Guð
hins smáa“ fyrir fimm árum lét
hún verðlaunaféð, 30 þúsund evr-
ur, renna til baráttunnar gegn
stíflunni og það hefur hún einnig
gert við hluta þeirra höfundar-
launa, sem hún hefur fengið fyrir
bókina á Indlandi.
Andstöðuna skipuleggja samtök,
sm nefnast Hreyfingin til bjargar
Narmada. Þau hafa barist gegn
verkinu í rúm fimmtán ár og tókst
meðal annars að knýja fram stöðv-
un framkvæmda um miðjan síðasta
áratug. Í október árið 2000 úr-
skurðaði hæstiréttur Indlands hins
vegar að verkinu skyldi haldið
áfram. Nokkru síðar tók Roy þátt í
mótmælum, sem efnt var til gegn
úrskurði réttarins, og þar hófust
átök hennar við indverskt réttar-
kerfi.
Hæstiréttur tók málið upp eftir
að lögregla vísaði því frá
Fimm lögfræðingar, sem sumir
hafa vænt um athyglissýki, kærðu
Roy og tvo forystumenn Hreyfing-
arinnar til bjargar Narmada fyrir
að hafa svívirt sig, hótað og togað í
hár sér á mótmælafundinum.
Fyrst reyndu lögfræðingarnir að
kæra þau til lögreglu, en hún sá
enga ástæðu til að skipta sér af
málinu og hafði ekki tekið eftir því
að neitt óvenjulegt hefði átt sér
stað á mótmælafundinum. Beindu
lögmennirnir þá umkvörtun sinni
til hæstaréttar, sem þegar tók
málið upp. Reyndar sáu þeir dóm-
arar, sem með málið fóru, fljótt að
ekkert var á bak við kæruna, sem
að auki voru á ýmsir formgallar á
borð við það að þeir höfðu hvorki
undirritað hana né látið fylgja
heimilisföng. Engu að síður voru
hin ákærðu krafin um að standa
gerða sinna skrifleg reikningsskil.
Þar með var málinu lokið fyrir
fulltrúana tvo frá samtökunum, en
Roy lét ekki deigan síga. Hennar
skriflega svar til réttarins var
beinskeytt að venju. Hún undr-
aðist að æðsta dómsvald landsins
skyldi taka sér tíma til að gera
rellu út af ómerkilegum málum
eins og þessu, en væri að því er
virtist of upptekið til að taka á hin-
um raunverulegu vandamálum.
Tilhneiging til að þagga niður
gagnrýni og kveða niður skoðanir
Ákvörðunin um að taka sitt mál
upp sýndi þá tilhneigingu réttarins
að þagga niður gagnrýni og kveða
niður óþægilegar skoðanir. Dóm-
ararnir, sem í hlut áttu, töldu að
Roy hefði með þessum orðum sýnt
réttinum vanvirðingu og hún var
kærð að nýju í september í fyrra.
Roy lét það ekki stöðva sig og
hefur hún notað ákæruna sem
tækifæri til að halda áfram gagn-
rýni sinni á réttinn. Hún sakaði
hæstarétt Indlands um að tak-
marka almennt málfrelsi og sagði
að hann væri lítið annað en mál-
pípa yfirvalda í stað þess að varð-
veita sjálfstæði sitt. Í samtali við
þýska blaðið „Die Woche“ sagði
hún að á undanförnum árum hefði
hæstiréttur Indlands farið að grípa
inn í stjórnmál landsins með mjög
afgerandi hætti og meðal annars
réttlætt allar pólitískar ákvarðanir
í landinu án þess að fyrir lægju
sannanir. Sjálfur væri rétturinn
hins vegar ósnertanlegur.
Í máli Roy var rétturinn meðal
annars gagnrýndur á þeirri for-
sendu að einn dómaranna, sem
felldu úrskurðinn í vikunni, var
meðal þeirra dómara, sem kærðu
Roy. Var þess krafist að sá dómari
viki sæti þar sem ekki væri við
hæfi að hann bæði legði fram kæru
og felldi dóm, en því var hafnað.
Roy átti yfir höfði sér allt að sex
mánaða fangelsi, en dómurinn úr-
skurðaði hana í eins dags fangelsi
og til greiðslu fjögur þúsund króna
sektar, en þriggja mánaða fangelsi
ef hún borgaði ekki. Hún greiddi
þegar sektina og sagði að hún vildi
ekki verða píslarvottur því að mál-
staðurinn væri ekki aðeins hennar.
Hún hefði hins vegar komið skoð-
unum sínum á framfæri og alls
ekki mætti líta svo á að með því að
borga væri hún að biðjast afsök-
unar eða fallast á réttmæti úr-
skurðarins. Fangelsisdóminn af-
plánaði hún þegar og sagði að
aðbúnaður hefði verið hundrað
sinnum betri en hún hefði átt von á
þrátt fyrir þrengsli: „Þegar við
gagnrýnum verðum við einnig að
hrósa.“
Þegar Roy var sleppt úr fangels-
inu hélt hún blaðamannafund
ásamt nokkrum blaðamönnum og
kom þar fram hörð gagnrýni á
dómskerfið. Blaðamennirnir sögðu
að takmarka þyrfti rétt dómara til
að hefta málfrelsi. Vinod Mehta,
einn ritstjóra tímaritsins Outlook,
líkti réttinum við harðstjóra, sem
drottnaði yfir málfrelsinu, og bætti
við að gegn þessu yrði að berjast.
Congress-flokkurinn gagnrýndi
réttinn. Í dagblaðinu Times of
India birtist leiðari þar sem sagði
að dómurinn vekti fleiri spurning-
ar en hann svaraði og var bent á
að í grónum réttarríkjum hefði
svona mál aldrei komið til kasta
dómstóla. Blaðið sagði einnig að
ósamræmis gætti hjá réttinum í
því hvað dómurinn væri vægur
miðað við það hversu alvarleg brot
hennar hefðu verið að mati rétt-
arins, en hún er vænd um illvilja
og að hafa hvorki sýnt iðrun né yf-
irbót. Þau rök að dómurinn ætti að
vera vægur vegna þess að Roy
væri kona væru ekki aðeins niðr-
andi gagnvart konur heldur stöng-
uðust á við það grundvallaratriði
að allir ættu að vera jafnir gagn-
vart lögunum.
Líkt við Jesú Krist
Fjölmiðlar á Bretlandi hafa mik-
ið fjallað um mál Roy og hafa verið
höfð uppi stór orð á síðum blaða og
tímarita. Einna lengst gekk
Christina Odone, aðstoðarritstjóri
tímaritsins New Statesman, sem
sagði að kristnir menn myndu
heyra í friðsamlegum mótmælum
Roy bergmál hins mikla uppreisn-
armanns frá Nazaret, guðssonar-
ins, sem bauð bæði gyðinglegum
og rómverskum yfirvöldum birginn
í nafni hinna fátæku og afskiptu. Í
Independent var Roy sögð mál-
svari frelsisins og The Guardian
sagði að hún væri kraftbirting
femínisma á 21. öldinni.
Roy hefur ekki látið sér nægja
að fjalla um indversk málefni og í
viðfangsefnum hefur hún ekki gert
sér sérstaklega far um að velja
vinsæl viðfangsefni. Aðeins tuttugu
dögum eftir hryðjuverkin í Banda-
ríkjunum skrifaði Roy beitta grein,
sem birtist í The Guardian undir
heitinu „Algebra óendanlegs rétt-
lætis“ og var titillinn vísun í heitið
á hernaðaraðgerðum Bandaríkja-
manna í Afganistan.
Bin Laden fjölskylduleyndarmál
Bandaríkjamanna
Í greininni veltir hún því meðal
annars fyrir sér hvað hafi búið að
baki árásunum 11. september: „Af
strategískum, hernaðarlegum og
efnahagslegum ástæðum er brýnt
fyrir bandarísk stjórnvöld að telja
almenning á að skuldbinding
þeirra við frelsi og lýðræði og hinn
bandaríska lífsmáta eigi undir
högg að sækja. Í því andrúmslofti
sorgar, hneykslunar og reiði, sem
nú ríkir, er auðvelt að koma þeirri
hugmynd á framfæri. Ef þetta
væri hins vegar satt má velta því
fyrir sér hvers vegna tákn banda-
rískra yfirburða á sviði efnahags
og hernaðar voru valin sem skot-
mörk. Hvers vegna ekki frelsis-
styttan? Gæti það verið að reiðin,
sem leiddi til árásanna, eigi ekki
rætur að rekja til bandarísks frels-
is og lýðræðis, heldur sögu stuðn-
ings Bandaríkjastjórnar við hið
gagnstæða, við hernaðarleg og
efnahagsleg hryðjuverk, einræði
herforingjastjórna, trúarlegt of-
stæki og ótrúleg þjóðarmorð (utan
Bandaríkjanna)? Það hlýtur að
vera erfitt fyrir venjulega Banda-
ríkjamenn, rétt eftir að hafa upp-
lifað slíkan missi, að horfa á heim-
inn með augun full af tárum og
telja að maður finni aðeins fyrir
tómlæti. En það er ekki tómlæti,
heldur forspá, fjarvera undrunar,
hin gamla vitneskja um það að á
endanum þurfi menn að standa
reikningsskil gerða sinna. En
Bandaríkjamenn ættu að gera sér
grein fyrir að þeir eru ekki hat-
aðir, heldur stefna bandarískra
stjórnvalda.“
Í greininni segir hún að Osama
bin Laden sé í raun og veru fjöl-
skylduleyndarmál Bandaríkjanna,
hann sé hinn myrki tvífari forseta
Bandaríkjanna, hinn illi tvíburi alls
þess, sem gefur sig út fyrir að vera
fallegt og siðmenntað: „[Bin Lad-
en] var búinn til úr rifbeini þess
heims, sem bandarísk utanríkis-
stefna lagði í rúst.“
Hún segir að báðir fremji ský-
lausa pólitíska glæpi. Báðir séu
hættulega vopnum búnir. Annar
hafi á valdi sínu kjarnorkuvopna-
búr og yfirþyrmandi völd, hinn búi
yfir eyðingarmætti þeirra, sem
hafa verið sviptir allri von. „Mik-
ilvægast er að hafa hugfast að
hvorugur er viðunandi kostur í stað
hins,“ skrifar hún. „Afarkostir þeir,
sem Bush setti heiminum, að þeir
sem ekki væru með okkur væru á
móti okkur, eru ekkert annað en
óskammfeilinn hroki. Það eru ekki
þeir kostir sem fólk vill, þarf, eða
ætti að þurfa að velja á milli.“
Skoðanir af þessu tagi eru ekki
líklegar til að hjálpa Arundhati
Roy að koma sér í mjúkinn hjá
valdhöfum þessa heims. En mál-
flutningur hennar ber því vitni að
hún virðir málamiðlanir að vettugi
og notar óhikað stöðu rithöfund-
arins til að hafa pólitísk áhrif.
Kjarkur hinna smáu
Arundhati Roy er lítt gefin
fyrir málamiðlanir. Hún
gagnrýnir óhikað þá, sem
valdið hafa, og hefur kallað
yfir sig reiði hæstaréttar á
Indlandi. Karl Blöndal
fjallar um skrif Roy og við-
ureign hennar við indverska
dómstóla.
Reuters
Arundhati Roy afhendir vörðum í Tihar-fangelsinu í Delhí blóm eftir að hafa setið þar einn dag, sem hún var dæmd í fyrir að sýna hæstarétti Indlands vanvirðingu.