Morgunblaðið - 10.03.2002, Síða 26

26 SUNNUDAGUR 10. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÉG ER Volvo-kona. Éghef átt tvo Volvoa ogunni þeim báðumheitt. Þeir voru ná-
kvæmlega eins, silfurgráir
station-bílar, annar árgerð
’85 og hinn ’87. Stórkostlegir
bílar og fyrir mér voru þeir
ekki bara bílar heldur líka fé-
lagar (ég átti aldrei gælu-
dýr …). Sem Volvo-eigandi til
margra ára hef ég komist að
því að til er Volvo-fólk. Fólk
sem vill bara eiga Volvo, þyk-
ir sérstaklega vænt um bíl-
ana sína og hefur gaman af
því að tala um þá. Þetta teng-
ist engri bíladellu. Ég er til
dæmis alveg laus við bíla-
dellu – þekki ekki Toyotu frá
Volkswagen – en ég hef afar
gaman af því að tala um Voll-
ann minn, sérstaklega við
annað Volvo-fólk. Mér hlýnar
alltaf um hjartarætur þegar
einhver segir mér að hann/
hún sé Volvo-manneskja eða
að hann/hún eigi foreldra eða
annan náinn ættingja sem
séu það. Ég væri tilbúin að
fara með ókunngri Volvo-
manneskju á kaffihús bara til
að tala um Vollana okkar og
gott ef ég myndi ekki mæta á
Volvo-morgna í kirkjum eða
félagsheimilum (ég á ekki
börn heldur …).
Volvoar eru traustir og
umfram allt öruggir bílar.
Þeir eru ekkert sérstaklega
töff, allt í lagi, þeir eru alveg
skelfilega hallærislegir, en ég
ber virðingu fyrir þeim sem
geta hafið sig yfir töffheit
þegar bílar eru annars vegar.
Þegar ég flutti hingað til
Berkeley í Kaliforníu var fjöl-
margt sem vakti athygli
mína. Meðal þess sem kom
mér mest á óvart og hvatti til
flestra upphrópana af minni
hálfu er sú merkilega stað-
reynd að hér er allt morandi í
Volvoum. Ég held að ég geti
með góðri samvisku sagt að
Volvo sé algengasta bílteg-
undin hér, sem mér finnst
stórfurðulegt þar sem ég hef
farið nokkuð víða um Banda-
ríkin og varla séð einn ein-
asta. Þetta var alveg ótrúlega
gaman fyrir Volvo-konuna og
fyrstu dagana mína hér tók
ég varla tvö skref án þess að
segja: „Nei, sjáðu Volvoinn!“
Ég gerði óvísindalegar rann-
sóknir, taldi þá á bílastæðum
og reiknaði hlutföll – oft eru
þeir allt að þriðjungur bíla á
bílastæðum hér. Svo skoðaði
ég bílana nánar og tók eftir
því að þeir eru nær und-
antekningarlaust mjög vel
farnir, en flestir eru frekar
gamlir – jafnvel eldri en mín-
ir gömlu skrjóðar. Að sjálf-
sögðu skoðaði ég líka eigend-
urna, bandaríska
Volvo-fólkið, en þá fóru að
renna á mig tvær grímur.
Þetta var nefnilega ekki
svona heiðarlegt Volvo-fólk
sem hefur sig yfir töffheit,
heldur var þetta fólk sem
snobbar, já snobbar fyrir
Volvoum.
Ótrúlegt en satt þá þykir
það „fínt“ hér í vissum kreðs-
um að keyra um á sænskum
bílum. Berkeley á sér nátt-
úrlega sögu sem hippabær
númer eitt og hér er mikið af
gömlum hippum sem geta
bara hugsað sér að keyra
bíla, ef bílarnir eru afurð sós-
íal-demókratísks samfélags.
Þannig er það pólitísk yfir-
lýsing að keyra um á Volvo.
Hér í hippabæ þykir allt
skandinavískt mjög fínt. Hús-
gagnaverslanir sem sérhæfa
sig í „skandinavískri hönnun“
eru á hverju strái og Volvo-
umboðið er stærra en Ford-
umboðið.
Mér er fyrirmunað að átta
mig á því hvers konar snobb
þetta er, það er að segja
hvort verið sé að snobba upp
eða niður á við. Í vissum
skilningi er þetta niður-á-við-
snobb, því hugmyndafræðin á
bak við skandinavíska hönn-
un er sú að allir geti fengið
vandaða vöru á viðráðanlegu
verði – gæði og einfaldleiki í
fyrirrúmi. Þess vegna fíla
gömlu hipparnir þetta. En
þegar búið er að útbúa vör-
una fyrir bandarískan mark-
að og flytja hana yfir hálfan
hnöttinn kostar hún miklu
meira en aðrar sambærilegar
vörur hér og þannig hefur
þetta snúist upp í andhverfu
sína; upp-á-við-snobb. Mér
finnst þetta mjög leiðinlegt,
því eitt af því sem ég kann
best að meta við Vollann
minn er hvað mér fannst
ímynd hans laus við allt
snobb. Þetta var bara traust-
ur bíll. Svolítið halló, en það
var allt í lagi.
Héðan í frá mun ég hins
vegar fíla mig eins og gamlan
hippa, sem eignaðist pening
en skammast sín fyrir það og
friðar samviskuna með því að
keyra um á sósíalískum bíl.
Nei annars, ég ætla að halda
áfram að vera ánægð með
Vollann á sama hátt og áður,
enda hefur hann alltaf verið
meira en bara bíll fyrir mér.
Og ég hlakka til að segja hon-
um að úti í löndum sé til fólk
sem finnst hann fínn á póli-
tískum lífsstíls-forsendum.
Honum bregður kannski að
heyra, eftir hans góða ævi-
starf í hægriumferðinni á Ís-
landi, að hann sé eftir allt
saman vinstrisinnaður.
Birna Anna
á sunnudegi
Morgunblaðið/Ásdís
Fasteign
á hjólum
F
RÉTTAMYNDIR í ljósvaka-
miðlum og dagblöðum eru þáttur
sem hefur gríðarlega mótandi
áhrif á veruleikasýn okkar. Á
sama hátt og fjölmiðlar eru augu
okkar og eyru út í heiminn eru
ímyndirnar sem þar birtast snar
þáttur í daglegri veruleikaskynjun. Hinn dæmi-
gerði Vesturlandabúi er umvafinn ímyndum frá
morgni til kvölds, og getur svo farið að hann
gefi fréttamynd af mikilvægum viðburði ekki
meiri gaum en auglýsingu í sama dagblaði eða
ketti sem hann mætti á leiðinni út með ruslið.
Franski fræðimaðurinn Roland Barthes er
meðal þeirra sem bent hafa á táknræna virkni
ímynda í vestrænum upplýsinga- og neyslu-
samfélögum, og lagði
hann í greiningu sinni
áherslu á þá merking-
armiðlun sem fram
fer á táknrænum og
ómeðvituðum sviðum.
Táknfræði auglýsinga
og neysluhvetjandi
ímynda er Barthes mikilvægt greiningarefni í
því sambandi, en einnig fréttaljósmyndin og
skoðanamótandi vald ímynda sem birtast á fjöl-
miðlavettvangi. Þannig benti Barthes og minnti
á, að sýn okkar á umheiminn sem við hljótum
með hjálp fjölmiðla er mótuð af flóknu samspili
viðhorfa og tákna. Vald fjölmiðilsins í þessu
samhengi er eðlilega mjög mikið, enda er það í
höndum ritstjórnar að ákveða hvaða myndir
skuli birtar og hverjar ekki, hverjum skal gert
hátt undir höfði og hverjum ekki. En það sem er
ekki síður áhugavert í þessari spurningu er hinn
endinn á miðluninni. Ákvörðunin sem tekin er í
ritstjórn fjölmiðlanna hlýtur alltaf að taka mið
af því hvað almenningur vill sjá, eða kannski
frekar hvað hann er tilbúinn að sjá – hverju
hann er raunverulega móttækilegur fyrir.
Í fréttum af heimsmálum þessa dagana hef-ur endurtekið gefið að líta ljósmyndir afsyrgjandi ástvinum við lík fórnarlambastríðsástandsins fyrir botni Miðjarðar-
hafs. Myndir þessar hafa sýnt látna Palest-
ínumenn, börn og fullorðna, sem kvaddir eru og
bornir til grafar. Sú staðreynd að þessar myndir
beina sjónum að málstað Palestínumanna er at-
hyglisverð út af fyrir sig, og er e.t.v. í senn
ástæða og merki um aukinn áhuga Vestur-
landabúa á að setja sig af einhverri alvöru inn í
þá deilu sem ríkir í þessum „fjarlæga“ heims-
hluta. En hér vakna einnig spurningar um öllu
ómeðvitaðri hlið þessarar fréttaljósmyndunar,
það er hversu langt er þar gengið í að sýna
dauðann.
Það má spyrja sig hvort sú aðferð að sýna af-
leiðingar ófriðarins með svo áþreifanlegum hætti
sé ekki hreinlega nauðsynleg til þess að fanga at-
hygli hins ímyndaspillta og upplýsingametta
Vesturlandabúa. Ljósmynd af líki hefur slag-
kraft, hún grípur athyglina, þó ekki væri nema
fyrir þá staðreynd að vestrænn nútími hefur að-
greint dauðann svo rækilega frá daglegum veru-
leika, að sú reynsla að sjá liðið lík er sjaldgæf og
mörgum illskiljanleg. Okkur er óbeint veitt þarna
tækifæri til að staldra við í okkar dauðhreinsaða
hversdagsleika og virða fyrir okkur hið óskilj-
anlega, og við bítum á agnið.
Á sama tíma og meginþungi allrarfréttamiðlunar heimspressunnarbeinist að hörmungum, slysum og of-beldi í heiminum ríkir þar ákveðið
samkomulag um hversu langt megi ganga í að
sýna dauðann. Margar ástæður liggja þar að
baki, ekki síst nærgætni við fórnarlömbin og að-
standendur þeirra. Það kemur þó fyrir að okkur
birtist myndir af liðnum líkum í þeim fjölmiðlum
sem eru hluti af daglegu lífi okkar, líkt og nefnt
var dæmi um hér að ofan. En sú blákalda birt-
ingarmynd dauðans sem borin er óvænt á borð
hversdagsleikans með þessum hætti er hins
vegar undantekningarlítið fest á filmu í öruggri
fjarlægð frá hinni vestrænu miðju alheimsins.
Það er t.d. ekki óalgengt að sýnd séu lík fórn-
arlamba stríða og slysa, í þeim löndum og álfum
heims, sem eru okkur Vesturlandabúum fjar-
læg bæði í kílómetrum talið og hvað trúarleg og
samfélagsleg gildi varðar. Og má hér spyrja
hversu margar sambærilegar fréttaljósmyndir
sýna látin fórnarlömb frá lýðræðisríkinu Ísrael.
Á undanförnum mánuðum birtust í fjöl-miðlum myndir af fórnarlömbumtveggja lestarslysa, sem áttu sér staðannars vegar í Egyptalandi og hins
vegar á Indlandi. Fréttaljósmyndir sýndu
björgunarmenn bera í burtu illa brunnin lík
fórnarlambanna, sem aðeins voru hulin að hluta.
Í tilfelli síðarnefnda slyssins fólst e.t.v. í frétt-
inni tilraun til að vekja athygli á ofbeldisverki
frömdu í skugga trúarátaka, en þar kveiktu
múslimar í farþegalest með þeim afleiðingum að
57 hindúar (menn, konur og börn) brunnu inni.
En slysið í Egyptlandi var hreint slys og væri
birting sams konar mynda á vestrænum fjöl-
miðlavettvangi af fórnarlömbum lestarslyss í
Evrópu eða Bandaríkjunum óhugsandi.
Þannig virðist ríkjandi einhvers konar fjar-
lægðarmælikvarði á það hvort réttlætanlegt sé
að birta myndir. Og það segir ef til vill meira um
okkur sjálf en fjölmiðilinn að slíkur fjarlægð-
armælikvarði skuli vera við lýði hvað varðar
getu okkar til að horfast í augu við dauða og
hörmungar með svo beinskeyttum hætti.
Í öruggri fjarlægð
Reuters
Þessi ljósmynd danska ljósmyndarans Eriks Refners var valin fréttaljósmynd ársins af World Press
Photo-samtökunum. Hún sýnir lík afgansks flóttadrengs búið til hinstu hvílu.
AF LISTUM
Eftir Heiðu
Jóhannsdóttur
heida@mbl.is