Morgunblaðið - 20.04.2002, Blaðsíða 54

✝ Jón Múli Árna-son, þulur og tón-
skáld, fæddist á
Kirkjubóli á Kolbein-
stanga á Vopnafirði
31. mars 1921. Hann
lést á gamla Land-
spítalanum við
Hringbraut á öðrum
degi páska, 1. apríl
sl.
Foreldrar Jóns
Múla voru Árni Jóns-
son frá Múla, f. 24.8.
1891, d. 2.4. 1947,
alþm. í Reykjavík, og
kona hans, Ragn-
heiður Jónasdóttir í Brennu, f.
16.11. 1892, d. 27.11. 1956, hús-
móðir.
Systkini Jóns Múla eru Val-
gerður, f. 8.12. 1918, d. 4.2. 1999,
húsmóðir og verkakona í Reykja-
vík; Jónas, f. 28.5. 1923, d. 5.4.
1998, blaðamaður, kennari, alþm.
og skáld; Guðríður, f. 26.5. 1925,
d. 21.10. 1988, húsmóðir í Reykja-
vík; og Ragnheiður, f. 26.5. 1925,
húsmóðir í Washington D.C.
Jón Múli var kvæntur Þórunni
Scheving Thorsteinsson 1947–50.
Dóttir þeirra er Hólmfríður, f.
6.8. 1947, búsett í Reykjavík, í
sambúð með Gesti Jensen og er
sonur hennar Jón Múli Franklíns-
son, í sambúð með Ingólfi Þór
Péturssyni.
Jón Múli var kvæntur Guðrúnu
Jónu Thorsteinsson 1954–69.
Dætur þeirra eru Ragnheiður
Gyða, f. 15.1. 1957, dagskrár-
gerðarmaður á menningardeild
RÚV, dóttir hennar er Guðrún
Valgerður Ragnheiðardóttir, og
Oddrún Vala, f. 3.10. 1962,
fulltrúi á Fréttastofu útvarps.
Eiginkona Jóns Múla frá 9.1.
1974 er Ragnheiður Ásta Péturs-
dóttir, f. 28.5. 1941, þulur. For-
eldrar hennar eru Pétur Péturs-
son þulur og k.h. Ingibjörg Birna
stofu en lengst af þulur. Þá starf-
aði hann á leiklistardeild um ára-
bil og var fulltrúi á tónlistardeild.
Hann hafði umsjón með vikuleg-
um djassþáttum í Ríkisútvarpinu
frá 1945 og nánast samfellt til
starfsloka 1995. Þá kynnti hann
jafnan í útvarpi tónleika Sinfón-
íuhljómsveitar Íslands frá stofn-
un hennar 1950 til 1990.
Jón Múli söng í ýmsum kórum,
var einn af stofnendum Lúðra-
sveitar verkalýðsins og blés þar á
trompet í tvo áratugi. Hann er í
hópi ástsælustu tónskálda þjóðar-
innar og ásamt Jónasi, bróður
sínum, höfundur ýmissa söng-
leikja og gamanþátta. Hann er
höfundur laganna í hinum vin-
sælu söngleikjum þeirra Delerí-
um búbónis, sem sýndur var í
Iðnó 1961 og tíu árum síðar í
Þjóðleikhúsinu, sem og í Færeyj-
um, og Járnhausnum, sem var há-
tíðarsýning Þjóðleikhússins í til-
efni fimmtán ára afmælis þess
1965. Þá samdi hann sönglögin í
Rjúkandi ráði, 1959, og Allra
meina bót, 1961, auk þess sem
hann samdi fjölda annarra vin-
sælla dægurlaga. Hann skrifaði
vikulega pistla í Þjóðviljann um
árabil.
Bækur eftir Jón Múla: Djass,
1985; Þjóðsögur Jóns Múla Árna-
sonar, I. bindi 1996, II. bindi 1998
og III. bindi 2000; Söngdansar
Jóns Múla 1. hefti 1995 og 2. hefti
1996.
Jón Múli sat í Nordjazz-ráði
1974–78, í Útvarpsráði 1978–82,
var endurskoðandi Jazzvakning-
ar um árabil, einn af stofnendum
Jazzklúbbs Reykjavíkur, sat á
BSRB-þingi 1958 fyrir starfs-
mannafélag Ríkisútvarpsins, æfði
hnefaleika í frístundum og lauk
dómaraprófi í íþróttinni.
Jón Múli verður kvaddur í
Salnum í Kópavogi og Listasafni
Kópavogs í dag og hefst athöfnin
klukkan 17.30. Þeir sem vilja
minnast hans láti neyðaraðstoð
við Palestínu njóta þess með
minningargjöf, merktri Jóni
Múla, á reikning félagsins Ísland-
Palestína nr. 542-26-6990.
Jónsdóttir húsmóðir.
Dóttir Jóns og
Ragnheiðar er Sól-
veig Anna, f. 29.5
1975, búsett í St.
Paul í Minnesota,
gift Magnúsi Sveini
Helgasyni, sem þar
stundar nám, og eru
börn þeirra Jón Múli
og Guðný Margrét.
Börn Ragnheiðar
Ástu af fyrra hjóna-
bandi eru Pétur
Gunnarsson, f. 18.3.
1960, blaðamaður,
kvæntur Önnu Mar-
gréti Ólafsdóttur leikskólakenn-
ara og eru börn þeirra Ragnheið-
ur Ásta, Anna Lísa og Pétur Axel;
Eyþór Gunnarsson tónlistarmað-
ur, f. 9.9. 1961, kona hans er Ellen
Kristjánsdóttur söngkona og eru
börn þeirra Sigríður, sambýlis-
maður hennar er Pétur Snorra-
son, Elísabet, Elín og Eyþór Ingi;
og Birna Guðrún Gunnarsdóttir,
f. 12.3. 1965, kvikmyndagerðar-
maður, í sambúð með Árna Daní-
el Júlíussyni sagnfræðingi.
Jón Múli ólst upp á Kirkjubóli
fyrstu árin en flutti með foreldr-
um sínum til Reykjavíkur og síð-
an til Seyðisfjarðar er hann var
níu ára. Þau fluttu aftur til
Reykjavíkur er Jón Múli var
þrettán ára og bjó hann þar síð-
an. Þá var hann unglingur í sveit
á Grænavatni í Mývatnssveit.
Jón Múli lauk stúdentsprófi frá
MR 1940, prófi í forspjallsvísind-
um og efnafræði við HÍ 1941, var
við nám í trompetleik hjá Albert
Klahn og tónfræði hjá Karli O.
Runólfssyni við Tónlistarskólann
í Reykjavík og tvo vetur í söng-
tímum hjá Pétri Á. Jónssyni.
Jón Múli var háseti á togurum,
línuveiðurum og mótorbátum
sumrin 1937–43. Hann starfaði
hjá RÚV frá 1946, fyrst á frétta-
Stuttu áður en karl faðir okkar dó
sagði hann við Jón Múla: „Klukkurn-
ar eru farnar að glymja okkur, bróð-
ir sæll, þá er víst farið að vanta
skemmtikrafta þarna uppi.“ Þetta
fannst Jóni Múla fyndið og þrátt fyr-
ir bágt heilsufar þeirra beggja hlógu
þeir eins og smástrákar. Svona húm-
or og svona hlátur einkenndi jafnan
samskipti þeirra bræðra.
Jón Múli var óaðskiljanlegur hluti
af lífi pabba og þar með okkar systk-
inanna líka. Minningarnar eru
óþrjótandi og flestar mjög skemmti-
legar: Óteljandi gönguferðir þar sem
náttúruunnandinn Jón Múli hafði
gaman af að fræða okkur krakkana
um það sem fyrir augu bar, allt frá
skóf á steini til stærstu himintungla.
Ógleymanleg er til dæmis fjallgang-
an á Gerpi, þegar við horfðum berg-
numin á miðnætursólina og drógum
svo í morgunsárið fyrir silung í
Sandvíkinni. Þá voru ferðirnar ofan
úr Borgarfirði í Trabantinum ekkert
sérstaklega dauflegar. Alls kyns
fíflalæti og fjör og svo skellti Jón
Múli Trabbanum í kappakstur suður
alla Melasveit; í minningunni hafði
hann alltaf betur. Þó er ekki óhugs-
andi að sú minning sé örlítið lituð af
þeim áróðri sem við fengum sífellt að
heyra frá bróður hans um að Jón
Múli væri bestur í hverju því sem
hann tók sér fyrir hendur.
Við systkinin vorum líka tíðir gest-
ir hjá Jóni Múla í Útvarpshúsinu við
Skúlagötu. Það helgaðist af því að í
mörg ár tíðkaðist að framlengja víxla
bara þrjá mánuði í senn. Þessar
heimsóknir okkar voru sem sagt
farnar fyrir pabba til að fá uppá-
skrift hjá Jóni Múla. Það var ævin-
týralegt að heyra hann lesa fréttirn-
ar og sjá hann svo koma út úr
þularstofunni og þó að hann hefði
mikið að gera gaf hann sér alltaf
tíma til að spjalla við okkur. Uppá-
skriftinni fylgdu oftast svolítið mein-
legar athugasemdir um fjármálavit
litla bróður hans. Jón Múli ætlaðist
til að við kæmum þessum athuga-
semdum til skila og oft fylgdu líka
framlengingarvíxlar frá honum fyrir
litla bróður að skrifa upp á.
Við höfðum oft ástæðu til að vera
ánægð með þennan frænda okkar og
fáir menn voru jafnmiklir töffarar í
okkar augum og hann. Hvað hann
var t.d. smart með pípuna að taka
síldartunnurnar frá dömunum á
planinu á Norðfirði! Þar sló hann í
gegn sem víðar. En ánægðust vorum
við þó með hann þegar honum tókst
að vinna ástir eftirlætisfrænku okk-
ar, hennar Ragnheiðar Ástu. Eftir
það stóð hann okkur nær en nokkru
sinni fyrr.
Krakkarnir hans Jónasar.
Síðast hittumst við Jón Múli á
mannamóti. Ég sagði við hann að
þetta væri þokkalegt, eða hitt þó
heldur, sem maður væri að frétta af
háttalagi hans uppá síðkastið, hann
lægi bara hverja banaleguna á fætur
annarri. Jón setti þá á langa og
flókna og gráhlægilega lýsingu á því
hvernig kvenraddir hefðu kvakað sig
aftur til meðvitundar og lífs í síðustu
spítalalegu. Ég skildi hann svo að
honum væri ekki keppikefli að bæta
árum við lífið úr því hann gæti ekki
lengur bætt lífi í árin, farinn að
heilsu. Þannig hjöluðum við blíðlega,
gömlu vinnufélagarnir, þá sjaldan
við hittumst seinni árin.
Þegar ég hóf störf á nýjum vinnu-
stað, Fréttastofu Útvarps, 1. des. ’49,
var Jón Múli þar fyrir sem fréttaþul-
ur. Hann var einn þeirra sem mót-
uðu þennan vinnustað, gerðu hann
sérstakan, lærdómsríkan, stundum
skrautlegan, stöku sinnum ævin-
týralegan, aldrei leiðinlegan. Sumir
þessara manna áttu gáfu fyndninnar,
Múli þar á meðal. Þegar þeim tókst
best upp leið manni eins og í rússí-
bana. Þetta voru lífsreyndir, fjöl-
menntaðir menn með sín fastmótuðu
lífsviðhorf. Þegar Thorolf Smith var
til dæmis staurblankastur skrapp
hann í bæinn og keypti tvo alklæðn-
aði og ein smókingföt og sagði: Aldr-
ei að láta fátæktina buga sig. Þetta
þótti mér nýstárlegt eins og margt
fleira í fari þessara nýju vinnufélaga
sem áttu raunar eftir að ala mig upp
að ýmsu leyti. Með Jóni Múla kveður
sá síðasti af mínum fyrstu vinnu-
félögum hjá útvarpinu.
Maður verður dálítið þegjandaleg-
ur í hjartanu á svona kveðjustund.
Jón Múli vann í öllum deildum út-
varpsins, náði einhverskonar hástigi
í alhliða útvarpsmennsku. Hann var
frumkvöðull í rabbi við hlustendur í
morgunútvarpi. Þetta spjall var svo
eðlilegt og afslappað að fólk hélt að
hann mælti þetta af munni fram. Það
var galdurinn. Jón Múli var hins veg-
ar svo fínn útvarpsmaður að hann
vandaði ævinlega undirbúning. Eng-
inn kom oftar en hann í blaðakompu
fréttastofunnar að fletta upp í Sal-
monsen gamla, einu alfræðibókinni
sem til var, væri hann í vafa um eitt-
hvað. Jón Múli bar þá virðingu fyrir
hlustendum að kasta aldrei höndun-
um til neins. Skyldurækni, trú-
mennska, samviskusemi – eru þetta
hundfúlir, úreltir eiginleikar? Hvað
sem því líður einkenndu þeir öll út-
varpsstörf Jóns Múla.
Það munar meira um hvern ein-
stakling í litlu samfélagi eins og okk-
ar á Íslandi en hjá milljónaþjóðum,
mikilvægi hans er meira og mann-
gildi væntanlega hærra metið. Hér
þurfa svo margir að vera þúsund-
þjalasmiðir.
Jón Múli var einn þeirra, maður
margra strengja. Hann skrifaði í
bækur þjóðsögur af sér og sínum og
samferðafólki, hann blés í horn í
lúðrasveit, hann orti lausavísur þeg-
ar honum þóknaðist, hann samdi
fræg leikrit með öðrum og útvarps-
þætti, djassaði þessa þjóð af lífs og
sálar kröftum, kynnti alla tónleika
sinfóníunnar af klassískri háttvísi,
samdi lög sem allir kunna, varð hér
einskonar þjóðareign sem útvarps-
maður.
Jón Múli talaði ekki um sjálfan sig
á vinnustað né sína hagi, hvað þá að
hann hældi sjálfum sér – nema af
einu: að hafa Reykjahlíðarættar-
blóðkorn sem væru einstök í veröld-
inni, líktust aðeins úlfaldablóðkorn-
um. Væri hann stundum geðvondur
sagði maður: múli-fúli, eru þessi
blóðkorn þín kannski hornótt?
Þá kemur í hugann fyrsta og eina
tilsögnin sem ég fékk í útvarps-
mennsku. Jón Múli sagði uppúr
þurru: það heyrist smellur þegar þú
byrjar að tala. Opnaðu munninn áður
en opnað er fyrir hljóðnemann.
Áður fyrr var stundum sagt að Út-
varpið væri háskóli þjóðarinnar. Sé
eitthvað hæft í því hefur Jón Múli
verið þar verðugur lærifaðir, lagt sitt
af mörkum til íslenskrar menningar.
Ég veit ekki hvort Jóni Múla tókst
það vandaverk að finna sína réttu
hrynjandi í dansi lífsins. Lífið er allt
jafnvægislist, þetta snýst allt um að
leita jafnvægis. Ég ætla að leyfa mér
að muna eftir því sem öðru fremur
einkenndi þennan góða dreng þegar
við kynntumst fyrir margt löngu –
gleðinni og hlátrinum, hvort sem til-
veran var í jafnvægi eða ekki.
Margrét Indriðadóttir.
Það var gaman að fá að kynnast
Jóni Múla. Við fórum oft, ég og Eyj-
ólfur, heim til hans og konu hans.
Jón Múli var alltaf svo kátur og
hress og sagði brandara. Heimili
þeirra var svo fallegt í Keldulandi 19
og þau hjónin alltaf indæl og gott að
koma til þeirra. Við Aldís munum
sakna góðs drengs.
Ég vona að Guð veri með þér Jón
Múli og styrki Ragnheiði Ástu.
Stefán Konráðsson
og Aldís Ágústsdóttir.
Það voru forréttindi að fá að kynn-
ast, starfa með og eignast vináttu
Jóns Múla Árnasonar. Hann verður
minnisstæðari flestum öðrum mönn-
um og kemur þar margt til. Hann var
sterkur persónuleiki með ríka rétt-
lætiskennd, einarður í skoðunum,
ljúfur félagi, fjölfróður og hæfileika-
ríkur svo af bar.
Fundum okkar bar fyrst saman í
fréttastofu Ríkisútvarpsins við
Skúlagötu 1963. Löngu fyrr hafði
vaknað virðing mín og aðdáun á Jóni
Múla. Röddin, meðferð á íslensku
máli og þekkilegt útlit varð aðdáun-
arefni. Eftir margra ára kynni og
samstarf bættust við aðrir virðing-
arverðir þættir í fari og framgöngu
þessa magnaða og heillandi manns.
Margar urðu morgunstundirnar í
kaffistofu þula á sjöttu hæð eða í
kaffistofu fréttastofunnar á fjórðu,
þar sem dægurmálin voru rædd. Og
ekki aðeins dægurmálin, heldur ýmis
grundvallaratriði í heimspólitíkinni
þar sem tekist var á um gagnsemi
kommúnisma og kapítalisma og allar
stefnur þar á milli.
Sjaldnast ríkti lognmolla á þess-
um kaffi- og hvíldarstundum.
Jón Múli var mjög afdráttarlaus í
pólitískri afstöðu sinni og gaf hlut
sinn hvergi. Stundum virtust skoð-
anir hans öfgakenndar. Ég er þó
sannfærður um að allt hans lífsvið-
horf mótaðist af umhyggju fyrir lít-
ilmagnanum, andúð á græðgi og auð-
valdi og réttlætiskennd, sem var
honum jafneðlileg og andardráttur-
inn.
Þessi lífsviðhorf má greina í öllum
verkum Jóns Múla. Þau ganga eins
og rauður þráður í gegnum öll hans
skrif. Ég held hann hafi aldrei hvikað
frá þeim skoðunum, sem urðu til í
ungum huga hans og hann þurfti að
gjalda nokkuð fyrir. Fáa hefi ég
þekkt heilsteyptari á þessu sviði.
Persónuleiki Jóns Múla spannaði
stóran hluta af litrófi mannlegra
hæfileika.
Hann var skarpgreindur, fjölhæf-
ur listamaður, tónskáld og rithöf-
undur og hafði yfirburða góð tök á ís-
lenskri tungu. Og listamaðurinn Jón
Múli var tilfinningaríkur ljúflingur,
sem gaf þjóðinni fallegar og verð-
mætar gjafir, er lengi munu halda
nafni hans á lofti.
Jón Múli birtist mörgum sem
margslunginn persónuleiki. En alltaf
greindi ég einn hreinan og tæran tón
í sál hans og sá tónn hljómaði sem
krafa um jöfnuð og réttlæti í sam-
félagi manna. Deila má um þær leið-
ir, sem hann taldi færastar til að
hrinda hugsjóninni í framkvæmd, en
ekki verður efast um heilindin sem
að baki bjuggu.
Jón Múli varð að glíma við mikil
líkamleg veikindi síðustu ár ævinnar,
en andinn var alltaf óbugaður. Þá
gáfust stöku sinnum góðar stundir til
að minnast liðinna daga og félaganna
á gömlu Gufunni. Heil kynslóð
brautryðjenda í fjölmiðlun á Íslandi
er nú að mestu horfin. Þar er þáttur
Jóns Múla stór og mikilvægur. Hann
var einn af risunum hjá Ríkisútvarp-
inu; litríkur hæfileikamaður, stór í
sniðum og ljúfur félagi, sem nú hefur
gengið lífsins götu á enda. Hann á
inni mikið þakklæti fyrir verk sín og
störf og hans verður lengi saknað.
Árni Gunnarsson.
Við andlát Jóns Múla Árnasonar
vakna ótal minningar um hartnær 65
ára góða vináttu og ánægjulegar
samverustundir. Á nokkrum
menntaskólaárum okkar átti hann
heima á Hverfisgötunni beint á moti
mér. Jónas, yngri bróðir hans, var
bekkjarbróðir minn og kynntist ég
Jóni á heimili þeirra.
Tílviljunarkennd atvik urðu til
þess að kynni okkar jukust. Faðir
hans, Árni Jónsson frá Múla , alþing-
ismaður og ritstjóri Vísis, fór til
Bandaríkjanna og hlustaði þar á
hljómsveit Duke Ellingtons. Heim
kom hann með plötu hljómsveitar-
innar með St. Louis Blues á annarri
hliðinni og Creole Love Call á hinni.
Um svipað leyti fórum við nokkur
pör að hittast á laugardagskvöldum
og dansa eftir tónlist af grammófón-
plötum. Keypti ég plötur með helstu
dægurlögum þess tíma. Af tilviljun
voru nokkrar þeirra með einhvejum
Fats Waller og tríói og kvartett
Benny Goodmans. Þessi hljómlist
heillaði okkur Jón strax og hlustuð-
um við á hana saman. Gleymi ég ekki
hrifningu okkar þegar Jón hlustaði í
fyrsta sinn á Louis Armstrong af
plötu heima hjá mér. Okkur tókst
báðum að útvega gamla beyglaða
trompeta og reyndum með mjög svo
takmörkuðum árangri að stæla snill-
inginn. Plötukaup jukust og rit um
djass voru lesin, allt vatt þetta upp á
sig og við Jón urðum ólæknandi
djassfíklar. Að því kom að Jón varð
manna fróðastur um djass. Djass-
þættir hans í útvarpinu voru til fyr-
irmyndar og hefur enginn hér starf-
að lengur né verið honum fremri á
því sviði.
Richard Thors, skólabróðir Jóns,
gaf honum í gríni í afmælisgjöf bók-
ina Fuglinn í fjörunni eftir Halldór
Kiljan Laxness. Báðir héldu að þetta
væri barnabók. Jón lét sig samt hafa
það að lesa hana. Þannig hófst ein-
læg aðdáun hans á ritum Laxness,
sem varð það mikil, að á undanförn-
um árum, þegar ég heimsótti hann á
spítölum, lá alltaf bók eftir Laxness á
borðinu við rúm hans og auðvitað
segulbandstæki. Við djassinn bætt-
ist þannig annað sameiginlegt
áhugamál.
Jón Múli var myndarlegur maður
með mikla persónutöfra, næma
kímnigáfu og einstaka frásagnar-
hæfileika. Var hann því hrókur alls
fagnaðar í samkvæmum, ekki síst í
hópi góðra vina sem gerðu sér daga-
mun.
Góð vinátta er með því dýrmæt-
asta sem við getum öðlast. Veitti Jón
JÓN MÚLI
ÁRNASON
MINNINGAR
54 LAUGARDAGUR 20. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ