Morgunblaðið - 20.04.2002, Blaðsíða 14

FRÉTTIR
14 LAUGARDAGUR 20. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ULLA Haberman, fé-lagsráðgjafi og sérfræð-ingur við Háskólann íKaupmannahöfn, kom
hingað til lands í byrjun apríl í boði
Félagsráðgjafar Háskóla Íslands og
Rauða kross Íslands í tengslum við
uppbyggingu kennslu og rannsókna
við félagsráðgjöf Háskólans á sjálf-
boðastörfum. Hún hefur einkum
unnið að rannsóknum á stöðu sjálf-
boðastarfa í nútímaþjóðfélagi. RKÍ
hefur ákveðið að kosta lektorsstöðu í
félagsráðgjöf á þessu sviði og verður
ráðið í stöðuna frá og með 1. ágúst.
Boðið verður upp á valnámskeið í fé-
lagsráðgjöf um sjálfboðastörf á
hausti komanda en umsjón með því
hafa Steinunn Hrafnsdóttir og Sig-
urveig H. Sigurðardóttir í samvinnu
við Ullu Haberman.
Er munur á hjálparstarfi hér og í
Danmörku?
Líklega höfum við meiri reynslu af
skipulagningu hjálparstarfs í Dan-
mörku en hér á Íslandi. En á öðrum
sviðum held ég að þetta sé ósköp
svipað. Það eru starfandi mjög mörg
hjálparsamtök á Íslandi og í þeim er
mikill fjöldi fólks.
Ósköp venjulegt fólk
Hvað einkennir fólk sem gefur sig
í sjálfboðastarf?
Þetta er ósköp venjulegt fólk rétt
eins og ég og þú. Menn geta tekið
þátt í sjálfboðastarfi á mörgum svið-
um eins og til að mynda hjá íþrótta-
félögum, menn geta unnið sjálfboða-
starf á menningarlega sviðinu, unnið
að umhverfismálum eða í félagslegu
sjálfboðastarfi. Í Danmörku vinnur
einn af hverjum tíu, sem tekur þátt í
sjálfboðastarfi, á félagslega sviðinu
þannig að það er í sjálfu sér ekki
mjög hátt hlutfall af heildar-
íbúafjöldanum.
Hafa aldur og kyn áhrif á þátttöku
í sjálfboðastarfi?
Já, þessir þættir skipta vissulega
máli. Það er til að mynda verulegur
munur á þátttöku kynjanna eftir því
hvort félags- eða íþróttastarfsemi á í
hlut. Konur eru áberandi í fé-
lagslega starfinu en karlmenn hjá
íþróttafélögum.
Og almennt séð hvað félagslega
vinnu snertir, hvort heldur er um að
ræða sjálfboðaliða eða launað starf,
eru konur 75 til 80 af hundraði. Þetta
hlutfall er mjög svipað á öllum Norð-
urlöndunum. Það má því til sanns
vegar færa að félagsleg málefni séu
málefni kvenna og þetta kemur til að
mynda fram í því að hátt í 90% nema
í félagsráðgjöf við Háskóla Íslands
eru konur. Ég hélt satt að segja að
þetta myndi skána en það hefur ekki
gengið eftir. Og það er erfitt að
grípa til einhverra sérstakra ráð-
stafana til þess að breyta þessu því
fólk í sjálfboðastarfi hefur frjálst val.
Eru einhver sameiginleg einkenni
með sjálfboðastarfsemi á Norð-
urlöndunum?
Já, það er einkennandi fyrir nor-
rænu löndin að flestir sjálfboðaliðar
starfa á öðrum sviðum en hinu fé-
lagslega. Fólk starfar miklu frekar
að öðrum þáttum og líklega stafar
þetta af því hversu víðtækt velferð-
arkerfið á Norðurlöndunum er. Og
ég álít að enda þótt velferðarþjóð-
félagið sé yngra hér á Íslandi en í
Skandinavíu þá sé þetta ekki ósvipað
hér.
Líti maður á hinn bóginn til ann-
arra landa eins og Bretlands eða
Þýskalands eru hlutfallslega mun
fleiri sem vinna að félagsmálum alls
konar vegna þess að þar er velferð-
arkerfið kannski ekki eins víðtækt
og við eigum að venjast. Ég veit ekki
hvernig þetta er hér á Íslandi en
hver Dani tekur að meðaltali þátt í
starfsemi 3,7 félagasamtaka og ég
geri raunar allt eins ráð fyrir að
þessi tala kunni að vera hærri hér.
Hver voru skilaboð þín til ís-
lenskra sjálfboðaliðasamtaka, eins
og t.d. Rauða krossins?
Ég vil ekki taka Rauða krossinn
sérstaklega út í þessu sambandi,
skilaboðunum var einkum beint að
stórum samtökum á Íslandi sem
byggja starf sitt á vinnu sjálf-
boðaliða. Það sem mér þykir spenn-
andi núna og hefur beina skírskotun
til þessara málefna á Íslandi er að
ríkið er farið að binda meiri vonir við
og gera meiri kröfur til sjálfboðal-
iðsstarfsins og að samtökin gangi
inn á sum þeirra sviða sem hafa til
þessa tilheyrt velferðarsamfélaginu,
þ.e. starfsemi hins opinbera. Í þessu
sambandi tel ég að samtökin eigi að
staldra við og hugsa sinn gang mjög
vandlega áður en þau gera samninga
eða taka að sér verkefni fyrir hið op-
inbera. Þau þurfa að huga vel að því
hvaða verkefni þau eru tilbúin til
þess að taka að sér og hver ekki og
hvernig þau ætla að framkvæma þau
verkefni sem þau taka að sér. Að
öðrum kosti gætu þau átt á hættu
sjálfboðaliðarnir leiti eitthvert ann-
að.
Viltu skýra þetta nánar?
Það má eiginlega segja að viss
hætta sé á að stóru sjálfboða-
samtökin verði að hreinum atvinnu-
samtökum. Bæði í Danmörku og Sví-
þjóð hefur verið rætt nokkuð um það
að hið opinbera kaupi þjónustu af
sjálfboðaliðasamtökum. Það hefur
hið opinbera raunar alltaf gert í ein-
hverjum mæli en afleiðingin af
auknu umfangi samtakanna á þessu
sviði verður sú að þau taka að ein-
blína meira á sérstaka þjónustu sem
veita á með ákveðnum hætti. Þetta
þýðir að ef samtökin ætla að gegna
þessu hlutverki og halda áfram að
vera til þá þurfa þau oft að leita
ákveðinna málamiðlana að því er
snertir þeirra eigin markmið. Og
staðreyndin er sú að þetta fellur oft
illa að grundvallargildum frjálsra
samtaka.
Ég hef undanfarin þrjú ár eða
rúmlega það rannsakað hvatann á
bak við sjálfboðaliðastarf og það hef-
ur komið á daginn að fyrir sjálf-
boðaliða skipta grundvallarfor-
sendur, gildi og markmið
sjálfboðaliðasamtakanna ákaflega
miklu máli. Og fólk velur alla jafna
samtök þar sem það finnur að þess
eigin gildi og lífsafstaða á sér hljóm-
grunn. Þannig að ef Rauði krossinn,
svo eitthvert dæmi sé tekið, fer að
líkjast opinberri stofnun of mikið,
hefur það letjandi áhrif á fólk að
taka þátt í starfi hans. Fólk hugsar
kannski sem svo að þar sé ekki þörf
fyrir það og leitar því til einhverra
annarra samtaka þar sem því finnst
vera raunveruleg þörf fyrir krafta
þess og þar sem það hefur auk-
inheldur á tilfinningunni að það geti
haft einhver áhrif. Samtökin þurfa
því nauðsynlega að höfða til gilda og
sjálfsímyndar einstaklinganna auk
fjölda annarra þátta. Það má því
segja að sjálfboðasamtök standi
frammi fyrir miklum
kröfum að þessu leyti.
Hvað er það sem fær
fólk til þess að taka
þátt í sjálfboðastarfi?
Meginástæðan er sú
að fólk vill leggja sitt af
mörkum, hjálpa öðrum
sem hafa þörf fyrir
hjálp og finna að það
sem það gerir skipti
máli. Og um leið að
þroska sjálft sig og
skilja veruleikann með
nýjum hætti. Það er
kjarni málsins. Gæði
sjálfboðastarfsins snúa
því bæði að þeim sem
inna það af hendi og
þeim sem njóta góðs af
því.
Er skipulagning sjálfboðal-
iðsstarfs með öðrum hætti en til
dæmis skipulagning í fyrirtækjum?
Já, það tel ég tvímælalaust. Í
fyrsta lagi vegna þess að menn verða
að taka mjög mikið mið af gildismati
sjálfboðaliðanna sjálfra. En raunar
er það víða orðið svo í atvinnulífinu,
og þykir nútímalegt, að starfsfólk
hafi aukin áhrif á starf sitt og starfs-
umhverfi. Tilvist fyrirtækja er þó
varla algerlega undir þessu komin
en þetta er aftur á móti algert úr-
slitaatriði í öllu sjálfboðastarfi. Enda
fá sjálfboðaliðarnir laun sín í öðru
formi en í venjulegri launavinnu. Og
fái menn þessi „laun“ ekki leita þeir
einfaldlega eitthvert annað. For-
senda þess að fólk taki þátt í svona
starfi er að því finnist að það hafi
frjálst val, að það geti valið sjálft í
hverju það tekur þátt og einnig hvar.
Ég tek þó fram að þetta táknar ekki
að sjálfboðaliðar leiti fyrir sér út um
allt eða að þeir séu ekki tryggir í
starfi. En þeir vilja hafa það á til-
finningunni að þeir hafi haft frjálst
val og þetta atriði skiptir miklu máli.
Hlutfallið
nokkuð stöðugt
Sjálfboðastarfið í sögulegu sam-
hengi?
Það hefur verið skrifað þó nokkuð
um sjálfboðastarf á Íslandi, þar á
meðal sögulegt efni, en því hefur
mér vitandi ekki enn verið safnað
saman. Ég hef alltaf lagt áherslu á
hið sagnfræðilega sjónarhorn og
sögulega framvindu sjálfboðastarfs-
ins þannig að menn geri sér grein
fyrir að slíkt starf er engan veginn
nýtt af nálinni. Sjálfboðastarf hefur
alltaf verið við lýði með einum eða
öðrum hætti. Í Danmörku hefur
mönnum oft hætt til þess að klippa
þetta sögulega samhengi í sundur og
segja að sjálfboðaliðastarf hafi raun-
verulega hafist eftir síðari heims-
styrjöldina. En staðreyndin er auð-
vitað sú að það hafði margt gerst
fyrir þann tíma.
Nú hafa menn stundum á orði að á
öld tækniframfara, byltingar í upp-
lýsingatækni og aukinnar framleiðni
hafi fólk alltaf minni og minni tíma
aflögu. Veldur þetta sjálfboða-
samtökunum engum erfiðleikum?
Í sögulegu samhengi hefur það
ekki gerst. Hlutfall þeirra sem taka
þátt í sjálfboðastarfi hefur haldist
nokkuð stöðugt. En samtökin eru
aftur á móti miklu fleiri en þau voru
og það getur verið ein skýringanna á
því að erfiðara er fyrir þau að fá fólk
til liðs við sig en áður. Og vissulega
er það háð tíma og stað hvers konar
sjálfboðastarf er vinsælt og hvað
ekki. Ég get til dæmis nefnt sem
dæmi að skátahreyfingin á nú orðið
erfitt með að fá fólk í sínar raðir en á
sama tíma eiga umhverfissamtök yf-
irleitt ekki í erfiðleikum með það.
Tíðarandinn hefur vissulega áhrif
í þessum geira og ég geri ráð fyrir að
ekki sé erfitt að fá fólk í samtök til
styrktar Palestínumönnum núna.
Lektorsstaða í félagsráðgjöf á sviði sjálfboðastarfs
Tíðarandinn hefur
áhrif á val verkefna
Morgunblaðið/Þorkell
Dr. Ulla Haberman er félagsráðgjafi og sér-
fræðingur við Háskólann í Kaupmannahöfn.
RÍKISÚTVARPIÐ er dýrast á Ís-
landi af Evrópulöndunum þegar tek-
ið er mið af afnotagjöldum á hvert
heimili. Sé miðað við kostnað á mann
og að teknu tilliti til auglýsinga- og
sértekna er Ísland í öðru sæti á eftir
Svisslendingum. Þetta kemur fram í
könnun sem Evrópuráðið í Strass-
borg hefur látið gera og þýska
fréttastofan Deutsche Presse Agent-
ur greinir frá.
Kostnaður á hvern íbúa vegna rík-
isútvarps og -sjónvarps að teknu til-
liti til tekna í Sviss reiknast vera
156,5 evrur eða liðlega 13.500 krónur
en á Íslandi um 10.450 krónur. Á eft-
ir okkur koma síðan Austurríki,
Danmörk og Bretland en kostnaður
hvers Ítala og Spánverja er minna
en einn þriðji af kostnaði á hvern
íbúa í Sviss.
Ef aðeins er miðað við kostnað
hvers heimilis vegna afnotagjalda
tróna Íslendingar á toppnum með
29.220 krónur á heimili en lægstur
reyndist kostnaðurinn vera í Rúm-
eníu eða tæpar 1.530 krónur á heim-
ili.
Ríkisrekið útvarp í Evrópulöndum
Kostnaður með
því mesta á Íslandi
SIGURÐUR Sigurðarson húsa-
smiður hefur skorið út þetta verk
sem hann kallar „Hinn nýja Davíð
og Golíat“. Hann segir verkið
þögul mótmæli gegn átökunum
fyrir botni Miðjarðarhafs. „Mér
ofbauð það sem er að gerast
þarna. Ég tók söguna um Davíð
og Golíat og sneri henni við. Í
Biblíunni er Davíð gyðingur og
Golíat Palestínumaður en í út-
skurðinum er þessu snúið við.
Golíat, sá stóri sem ber vopnin er
Ísraeli og litli strákurinn með
slönguvaðinn er Palestínumaður.
Það eru eintómar hauskúpur á
verkinu og þær geta táknað Golg-
atahæð, en Golgata þýðir hausa-
skeljastaður,“ segir Sigurður.
Hann segir að einnig megi horfa
þannig á myndina að Ísraelinn sé
íklæddur pilsi úr höfuðkúpum.
Myndin er 75 cm á hæð og 40
cm á breidd og skorin í linditré.
Sigurður, sem hefur látið af störf-
um, vinnur nú við útskurð sér til
gamans. Hann er að safna verkum
á sýningu, en yfirleitt sker hann
atriði úr Íslendingasögunum og
þjóðsögunum út í tré.
Morgunblaðið/Sverrir
Hinn nýi Davíð og Golíat