Morgunblaðið - 19.05.2002, Qupperneq 32

32 SUNNUDAGUR 19. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
19. maí 1992: „Upplausnin
og óvissan, sem ríkir í flest-
um ríkjum Austur-Evrópu
og í Sovétríkjunum sálugu
kemur ekki á óvart. Sú alda
taumlausrar bjartsýni sem
reis á Vesturlöndum eftir
hrun kommúnismans í Aust-
ur-Evrópu og endalok Sovét-
ríkjanna er tekin að hníga.
Sífellt verður mönnum betur
ljóst það gífurlega uppbygg-
ingarstarf sem óunnið er í
austri auk þess sem nú blasir
við að leiðin í átt til lýðræðis
er grýtt og seinfarin í ríkjum
þessum sem mörg hver hafa
enga hefð að styðjast við í
þeim efnum.“
. . . . . . . . . .
19. maí 1982: „Morgunblaðið
hefur kannað hag aldraðra í
velferðarþjóðfélaginu og
birtir í dag viðtöl við nokkra
af eldri borgurum Reykja-
víkur. Sýna þau einhver
snögg umskipti til hins betra
síðan 1978, þegar þeir kom-
ust til valda í höfuðborginni,
sem slá um sig og segjast
sérstakir baráttumenn fyrir
samhjálp? Svarið er einfalt:
Nei. ... Það er dæmigert fyrir
hina þröngsýnu vinstri-
flokka, að þeir skipta sér
ekki af málum aldraðra frek-
ar en annarra hópa nema í
því skyni að notfæra sér í
áróðri. Það segir sína sögu,
að í kosningabaráttunni nú
hafa vinstriflokkarnir reynt
að þegja um hag aldraðra
Reykvíkinga. Hvers vegna?
Jú, frambjóðendur vinstri-
flokkanna, sem setið hafa við
kjötkatlana hjá Reykjavík-
urborg í fjögur ár, vita svo
sem um löngu biðlistana.
Þeir vita, að nöfnum hinna
öldruðu hefur fjölgað á þeim
í þeirra stjórnartíð.“
. . . . . . . . . .
19. maí 1972: „Í þætti um
bókmenntir, sem formaður
útvarpsráðs stjórnar í sjón-
varpi, var nýlega kallað á
einn af höfundum bókar um
norrænar bókmenntir og há-
skólaprófessor sem hefur lát-
ið skoðanir sínar á bók-
menntum mótast mjög af
afstöðu sinni til þjóðfélags-
mála. Bókmenntasöguhöf-
undurinn sá ástæðu til að
beina skeytum sínum sér-
staklega að Morgunblaðinu
fyrir þá ósvaraverðu gagn-
rýni að hans áliti, sem birzt
hefur í blaðinu um þessa bók
og þá einkum framlag hans.
Þess er skemmst að minnast,
að í þætti formanns útvarps-
ráðs fyrr í vetur var gagn-
rýnanda Þjóðviljans gefið
tækifæri til að veitast sér-
staklega að skrifum gagn-
rýnenda Morgunblaðsins um
bókmenntir. Hvorki þá né nú
var nokkur af hálfu Morg-
unblaðsins viðstaddur til
þess að andmæla þessum
órökstuddu staðhæfingum.
Hvernig væri að leyfa mönn-
um að svara fyrir sig í þess-
um þáttum hins opinbera?“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
LÍF ÞJÓÐAR ÁN LOFTS
Á föstudag var formleg opnunsýningarinnar „Enginn geturlifað án Lofts“ á verkum Lofts
Guðmundssonar ljósmyndara í Hafn-
arborg í Hafnarfirði. Titillinn vísar í
auglýsingu Lofts sem m.a. birtist í
Morgunblaðinu á sínum tíma. Sýn-
ingin er liður í dagskrá Listahátíðar,
og er hún þáttur í samstarfsverkefni
Kvikmyndasafns Íslands og Þjóð-
minjasafns Íslands í tilefni af því að á
þessu ári eru 100 ár liðin frá fæðingu
ljósmyndarans og 50 ár frá andláti
hans, en auk sýningarinnar í Hafn-
arborg hafa kvikmyndir Lofts verið
sýndar í Bæjarbíói nú um helgina.
Samstarfsverkefnið er fyrir
margra hluta sakir merkilegt. Ljós-
myndasýningin er að sjálfsögðu fyrst
og fremst ljóst dæmi um handbragð
og hæfni Lofts, sem var einn helsti
frumkvöðull á sviði ljósmyndunar á
Íslandi um langt skeið, en portrett-
safn hans er t.d. stærsta portrettsafn
frá fyrri hluta 20. aldar. Kvikmynda-
sýningarnar heyra þó ekki síður til
tíðinda því kvikmyndir Lofts eru
mjög merkilegar, en um þriðja ára-
tug síðustu aldar var hann helsti
kvikmyndagerðarmaður þjóðarinnar.
Í umfjöllun um Loft hér í blaðinu á
föstudag kemur fram að kvikmyndin
„Ísland í lifandi myndum“, sem hann
gerði árið 1925, er yfirgripsmikil
heimild um „land og þjóð þar sem lýst
er fegurð landsins og sérkennum;
höfuðatvinnugreinunum sjávarútvegi
og landbúnaði; samgöngum og mörgu
fleiru“. Hann gerði jafnframt merka
heimildarmynd um Reykjavík sem
fjallar um þær miklu framkvæmdir
sem stóðu yfir árið sem lýðveldið var
stofnað. Viðamikil sýningarskrá er
gefin út af þessu tilefni svo óhætt er
að segja að framtak Kvikmynda-
safnsins og Þjóðminjasafnsins leiðir í
ljós hversu mikilvæg menningarverð-
mæti felast í vinnu manns á borð við
Loft, sem í raun skráði sögu þjóðar-
innar með markvissum hætti á tímum
mikilla þjóðfélagslegra umbrota. Sú
staðreynd hverfist með áhrifaríkum
hætti í mörgum þeirra mynda sem nú
eru til sýnis í Hafnarborg, en gott
dæmi um þau hröðu umskipti er t.d.
ljósmynd úr Ísafoldarprentsmiðju
þar sem kona á íslenskum búningi
með skotthúfu stendur við vinnu sína
meðal annarra sem hafa tileinkað sér
nútímalegri klæðaburð.
Í umfjöllun um sýninguna í Lesbók
í gær segir Inga Lára Baldvinsdóttir,
deildarstjóri myndadeildar Þjóð-
minjasafns Íslands, að lítið hafi verið
hugað að þeim menningarlega arfi
sem Loftur lét eftir sig á sviði ljós-
myndunar og kvikmyndagerðar, en
þetta verkefni sé tilraun til að bæta
úr því. Inga Lára greinir einnig frá
því að Loftur hafi ráðist í að taka „um
400 ljósmyndir af öllum götum í bæn-
um, elstu húsum og kofum. Loftur
réðst í þetta verkefni með það fyrir
augum að bærinn myndi taka svo
gríðarlegum stakkaskiptum á næstu
árum, að mikilvægt væri að eiga
heimildarefni af þessu tagi“. Hann
bauð bæjarstjórninni myndirnar til
kaups en hún hafnaði erindi hans, og
voru vonbrigðin svo mikil að hann
kastaði megninu af myndunum. Inga
Lára segir þennan atburð lýsa vel því
skilningsleysi sem ríkti í garð þess-
arar faggreinar.
Kvikmyndasafnið og myndadeild
Þjóðminjasafnsins hafa með þessari
sýningu sýnt þjóðinni fram á hversu
mikil verðmæti hún á í þessu sviði.
Benda má á að þróun ljósmyndunar
og kvikmyndagerðar helst í hendur
við hraðfara þróun íslenskrar sam-
félagsmyndar á tuttugustu öld, svo
það er vonandi að stjórnvöld á Íslandi
sjái til þess að þessum tveimur menn-
ingarstofnunum sé gert kleift að sýna
þann arf sem þeim er gert að varð-
veita með viðeigandi hætti – svo
skammsýni fyrri tíma endurtaki sig
ekki. Sú lifandi mynd sem samtíminn
hefur af lífi þjóðarinnar á fyrri hluta
20. aldar væri svo sannarlega ekki
jafnskýr og raun ber vitni án Lofts.
Þ
AÐ ER erfitt að segja til um
fyrirfram í hvaða farveg um-
ræður beinast í kosningabar-
áttu. Fyrir nokkrum mánuð-
um hefði t.d. mátt ætla, að
leikskólamál og skortur á
leikskólaplássum mundi setja
töluverðan svip á þá kosn-
ingabaráttu, sem nú stendur yfir í Reykjavík
vegna borgarstjórnarkosninganna, sem fram fara
eftir viku.
Umtal meðal ungs fólks benti til þess, að þrátt
fyrir mikið átak í þessum efnum á undanförnum
árum væri enn miklum vandkvæðum bundið að
koma börnum á leikskóla. Umræður um dag-
mæðrakerfið hafa opnað augu margra fyrir því, að
það fullnægir ekki þeim kröfum, sem nú orðið eru
gerðar í þessu sambandi. Og þar sem Reykjavík-
urlistinn komst til valda í höfuðborginni, ekki sízt
út á fyrirheit um byltingu á þessu sviði mátti gera
ráð fyrir, að hart yrði að honum gengið vegna
þess, að ekki hefur tekizt að ná þeim árangri, sem
að var stefnt. Þótt hér sé talað um Reykjavík í
þessu sambandi er auðvitað ljóst að þessi vandi er
umtalsverður í flestum sveitarfélögum. Það er
sennilega orðin regla, að bæði hjón vinni úti enda
byggjast lífskjör fólks á því og þess vegna getur
skapazt nánast neyðarástand hjá fjölskyldum ef
ekki tekzt að koma börnum á leikskóla fyrr en eft-
ir langa bið.
Þetta vandamál hefur hins vegar ekki orðið að
neinu aðalmáli í kosningabaráttunni. Hugsanlega
stafar það af því, að það brennur á tiltölulega tak-
mörkuðum hópi fólks.
Í orustum skiptir máli, að andstæðingurinn nái
ekki þeirri stöðu, að ákveða hvar orustan verði
háð. Framan af í heimsstyrjöldinni síðari voru það
Þjóðverjar, sem réðu því hvar orustur þeirrar
styrjaldar fóru fram. Um leið og þeir misstu það
frumkvæði úr höndum sér var leikurinn tapaður.
Að sumu leyti má segja, að Sjálfstæðisflokk-
urinn hafi náð þeirri stöðu í kosningabaráttunni í
Reykjavík nú að ráða því hvaða mál eru til um-
ræðu. Að því leyti til hefur minnihlutinn í borgar-
stjórn náð umtalsverðum árangri. Umræðurnar í
kosningabaráttunni snúast um það, að talsmenn
Reykjavíkurlistans eru að verjast ásökunum tals-
manna Sjálfstæðisflokksins um eitt og annað. Þeir
hafa tapað því frumkvæði, sem Reykjavíkurlistinn
hefur óneitanlega haft í borgarmálum frá sigri
listans í borgarstjórnarkosningunum 1994. Um-
ræðurnar snúast ekki um það, hvað gert hefur
verið í meirihlutatíð Reykjavíkurlistans og hvað
fyrirhugað er að gera. Þær snúast um Geldinga-
nesið, fjárhagsstöðu borgarinnar, sem Inga Jóna
Þórðardóttir hefur verið óþreytandi að fjalla um,
umsvif Orkuveitunnar, nú síðustu daga um fyr-
irhugaðar framkvæmdir við Laugardalslaug,
hjúkrunarheimili fyrir aldraða og svo mætti lengi
telja.
Hvort það dugar Sjálfstæðisflokknum til þess
að ná meirihluta í borgarstjórn, að hafa tekizt að
ráða því um hvað kosningabaráttan snýst, er ann-
að mál. Því má ekki gleyma, að um leið og vinstri
menn í Reykjavík náðu þeim árangri, sem þeir
höfðu lengi stefnt að en alltaf mistekizt þar til 1994
að bjóða fram sameiginlegan lista, voru mögu-
leikar Sjálfstæðisflokksins á að halda meirihluta í
borgarstjórn mjög takmarkaðir. Einfaldlega
vegna þess, að sá meirihluti byggðist oftar en ekki
á sundrungu vinstri manna og dauðum atkvæðum,
þótt nokkur dæmi séu um að Sjálfstæðisflokkur-
inn hafi náð meirihluta atkvæða í Reykjavík í
borgarstjórnarkosningum. Fyrr á tíð hjálpaði það
Sjálfstæðisflokknum einnig mikið ef vinstri stjórn-
ir voru við völd á landsvísu. Kosningasigrar Sjálf-
stæðisflokksins í Reykjavík 1958, 1974, 1982 og
1990 voru unnir við þær aðstæður. Þegar meiri-
hluti Sjálfstæðisflokksins í borgarstjórn tapaðist í
fyrsta sinn var það í kjölfar gífurlegra átaka í
landsmálum, þar sem öllu afli verkalýðshreyfing-
arinnar í heild var beitt gegn þáverandi ríkis-
stjórn.
Eitt af því, sem vakti mikla athygli í aðdraganda
kosningabaráttunnar var sú ákvörðun Björn
Bjarnasonar, borgarstjóraefnis Sjálfstæðisflokks-
ins, að segja af sér ráðherraembætti og leggja út í
þá algjöru óvissu, sem því var samfara að takast á
við sameinaðan lista vinstri manna í Reykjavík.
Yfirleitt hafa menn verið fastheldnir á ráðherra-
embætti á Íslandi og þeir sem í þeim hafa setið
haft lítinn áhuga á að gefa þau eftir. Þess vegna
hefur það óneitanlega aukið spennuna í kosninga-
baráttunni, að einn úr hópi þriggja öflugustu for-
ystumanna Sjálfstæðisflokksins nú um stundir –
tæpast er á nokkurn hallað þótt sagt sé að Björn
Bjarnason sé í þeim hópi ásamt þeim Davíð Odds-
syni og Geir H. Haarde – tekur þá áhættu, sem
framboði hans fylgir.
Ekki verður um það deilt, að Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir, borgarstjóri, er sterkasti stjórnmála-
foringinn á vinstri væng stjórnmálanna, ásamt
Steingrími J. Sigfússyni. Í því ljósi þarf engan að
undra, þótt það sé almannarómur að hún hljóti að
verða kölluð til forystu í Samfylkingunni að tæpu
ári liðnu, hvað sem líður yfirlýsingum hennar um
annað í kosningabaráttunni nú.
Það er því ljóst, að borgarstjórnarkosningarnar
að þessu sinni eru átök á milli „stórvelda“ í ís-
lenzkum stjórnmálum og úrslit þeirra geta haft
margvísleg áhrif á landsmálapólitíkina, þegar
fram í sækir.
Geldinganesið
Umræður um skipulag
og framtíðarnýtingu
Geldinganess hafa ver-
ið áberandi í kosningabaráttunni. Þetta er ekki
nýtt mál. Hinn 8. janúar árið 1998 birtist forystu-
grein hér í Morgunblaðinu um Geldinganesið þar
sem sagði:
„Ákvörðun borgarráðs Reykjavíkur um grjót-
nám í Geldinganesi vekur spurningar um skipulag
þess. Þar er fallegt stæði fyrir íbúðarhverfi en
hugmyndir meirihlutans í borgarstjórn virðast
miða að því að gera það að athafnasvæði, sem snú-
ist um fyrirhugaða höfn.
Það er eftirsóknarvert að búa við sjávarsíðuna
og það virðist sjálfgefið að haga eigi framtíðar-
skipulagi borgarinnar þannig, að slíkt svæði nýtist
til íbúðarbyggðar í stað þess að reisa gluggalausar
vöruskemmur.
Það er ljóst að bæði er skortur á húsnæði fyrir
atvinnustarfsemi og íbúðir í Reykjavík. Sýnu
minni fjölgun íbúa hefur orðið í höfuðborginni en á
höfuðborgarsvæðinu undanfarið. Með því að
leggja áherzlu á íbúðarbyggð á stöðum á borð við
Geldinganes er hins vegar ekki verið að segja, að
þrengja eigi að atvinnulífinu. Eins og kom fram í
skýrslu, sem gerð var í upphafi liðins árs, eru
nokkrir staðir aðrir í Reykjavík, sem ekki kemur
síður til greina að nota sem athafnasvæði.
Í aðalskipulagi Reykjavíkur 1996–2016 er gert
ráð fyrir því, að austurhluti Geldinganess, sem er
gegnt Mosfellsbæ, verði hrein íbúðarbyggð. Norð-
urhlutinn, þar sem útsýni er bezt á nesinu er á
skipulagskorti kallaður íbúðar- eða athafnasvæði.
Hætt er við að athafnaþátturinn verði yfirsterkari,
þegar upp er staðið verði haldið áfram á þeirri
braut, sem mörkuð hefur verið í borgarstjórn og
við það gæti eitt ákjósanlegasta stæði, sem kostur
er á fyrir íbúðarhverfi í Reykjavík, farið forgörð-
um. Þetta er mál, sem þarf að skoða betur.“
Þegar þessi forystugrein Morgunblaðsins birt-
ist höfðu litlar umræður farið fram um Geldinga-
nesið. Þær urðu meiri þennan vetur og hinn 3. maí
1998 birtist önnur forystugrein í Morgunblaðinu
um skipulagsmál Geldinganess, þar sem sagði
m.a.: „Borgarfulltrúar og frambjóðendur Sjálf-
stæðisflokksins í Reykjavík hafa mikið til síns
máls í gagnrýni sinni á fyrirhugaða ráðstöfun
Geldinganess, sem iðnaðar- og atvinnusvæðis að
meginhluta til. Á blaðamannafundi sl. fimmtudag
lýstu talsmenn D-listans þessu sem umhverfis-
slysi.
Slík umhverfisslys hafa orðið mörg á höfuð-
borgarsvæðinu á undanförnum áratugum. Að
hluta til hafa þau orðið vegna þess, að fyrr á árum
var viðhorf manna til umhverfis- og náttúruvernd-
ar allt annað en nú. Tíðarandinn hefur gjörbreytzt
í þessum efnum eins og mörgum öðrum. Það er
t.d. alveg ljóst að sá múrveggur, sem reistur hefur
verið með byggingum meðfram Kleppsveginum
og birgir mönnum sýn yfir sundin og til Esjunnar
er meiri háttar mistök í skipulagsmálum. Út með
Fossvoginum, Kópavogsmegin, var fyrr á árum
komið fyrir atvinnustarfsemi, sem engum mundi
detta í hug að gera nú…Munurinn þá og nú er hins
vegar sá, að nú gerir fólk sér vel grein fyrir því
hversu miklu skiptir að standa þannig að skipu-
lagsmálum að fegurstu byggingarsvæðin séu nýtt
fyrir fólkið bæði til byggingar á íbúðarhúsnæði og
einnig til útivistar. Á þessum forsendum eru hug-
myndir Reykjavíkurlistans um ráðstöfun Geld-
inganess vanhugsaðar og raunar illskiljanlegar.“
Afstaða Morgunblaðsins til þessa máls er
óbreytt frá því, sem var fyrir fjórum árum enda
standa þau rök, sem blaðið færði þá fram í for-
ystugreinum enn fyrir sínu.
En jafnframt má segja að skipulagsmál Geld-
inganess sé glöggt dæmi um mál, sem Morgun-
blaðið hefur á allmörgum undanförnum árum
hvatt til að fram færi atkvæðagreiðsla um á meðal
íbúa höfuðborgarinnar.
Vorið 1997 var fjallað ítarlega hér í blaðinu um
lýðræði 21. aldarinnar og í því sambandi birti
Morgunblaðið í heild sérblað úr brezka tímaritinu
Economist um þetta efni. Þar voru færð rök fyrir
því, að almennir borgarar hefðu nú sama aðgang
að upplýsingum og þar með sömu möguleika á að
mynda sér skoðun um einstök mál og kjörnir
fulltrúar hefðu. Þess vegna væri almenningur full-
fær um að taka ákvarðanir í veigamiklum málum,