Morgunblaðið - 13.06.2002, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 FIMMTUDAGUR 13. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Á
mínu heimili hefst
sumarið formlega
hinn 23. júní. Ég
veit að þetta þykir
kannski heldur seint
og ég viðurkenni að þetta er
tveimur mánuðum seinna en
dagatalið segir til um en stað-
reyndunum er ekki hægt að
hnika – sumarið kemur þennan
dag.
Reyndar vissi ég sjálf ekki af
þessu fyrr en um daginn þegar
litli harðstjórinn á heimilinu
upplýsti þetta í óspurðum frétt-
um. Við vorum eitthvað að
dunda okkur, ég í þvotti og hann
að teikna, þegar skyndilega gall
í kauða: „Óóó, ég hlakka svo til
þegar sumarið kemur af því að
þá á ég afmæli.“
Það er ekki
hægt að
hrekja svona
rökfærslu og
auðvelt að
skilja hvernig
þessi nið-
urstaða er
fengin: „Ég á afmæli um sum-
arið – ergó: sumarið kemur þeg-
ar ég á afmæli!“ Svo að þegar
ungi maðurinn bryddaði upp á
þessu sá ég mitt óvænna og sam-
þykkti þetta þegjandi og hljóða-
laust, enda er afmælið stórt mál
og mikilvægt og þar að auki
frekar viðkvæmt síðan í fyrra.
Það verður nefnilega að segj-
ast eins og er að afmælishaldið
árið 2001 reyndist eiga eftir að
sitja óþægilega í afmælisbarninu
svo ekki sé meira sagt. Í hvert
sinn sem við mæðgin ætlum að
hafa það huggulegt og skoða
fjölskyldualbúmið (sem erfingj-
anum þykir alla jafna afskaplega
skemmtilegt) geri ég mitt besta
til að fletta framhjá afmæl-
ismyndunum því annars enda
notalegheitin með ósköpum svo
ekki sé meira sagt. Í hvert sinn
sem afmæli bregður fyrir í sjón-
varpinu verður málrómur son-
arins grátklökkur og bitrar
ásakanir taka að fjúka. Og ég er
löngu hætt að forvitnast um það
hvort einhver hafi átt afmæli í
leikskólanum þann og þann dag-
inn af sömu orsökum.
Nei, það eina sem ég get von-
að er að fimm ára afmælið, sem
nú stendur fyrir dyrum, verði
svo einstaklega vel heppnað í
alla staði að minningin um fjög-
urra ára afmælið dofni og falli
smám saman í gleymskunnar dá.
Afmælishaldið í fyrra byrjaði
reyndar frekar vel með pakka að
morgni afmælisdags sem féll í
kramið svo um munaði. Þannig
var að nokkrum dögum fyrir af-
mælið höfðum við foreldrarnir
innt afmælisbarnið eftir því hvað
það óskaði sér í afmælisgjöf og
fengum þau svör að það vildi fá
„stóóóóran pakka“. Frekari upp-
lýsingar voru ekki látnar í té.
Nú var úr vöndu að ráða en
eftir nokkra umhugsun ákváðum
við að gefa barninu stæðilegt
krakkatjald sem fékkst fyrir lít-
inn pening í IKEA. Eftir að
stráksi var sofnaður kvöldið fyr-
ir afmælisdaginn tjölduðum við
tjaldinu í forstofunni og pökk-
uðum því inn uppsettu. Svei mér
þá ef pappírinn utan um það
kostaði ekki meir en tjaldið
sjálft en hann var hverrar krónu
virði því gleði þess sem fékk
pakkann daginn eftir var ósvik-
in. Þetta var sko „roooosalega
stór pakki“ og það skyggði á allt
annað.
Síðar um daginn var svo af-
mæliskaffi fyrir afana og ömm-
urnar og alla fjölskylduna með
tilheyrandi afmælisveitingum og
Toy Story-borðbúnaði svo allt
var eins og það átti að vera. Það
var ekki fyrr en daginn eftir,
þegar halda átti upp á afmælið í
leikskólanum, sem mistökin af-
drifaríku voru framin.
Það hittist nefnilega þannig á
að besti vinur unga mannsins á
afmæli sama dag og hann og þar
sem heimili beggja er rétt við
leikskólann var ákveðið að bjóða
allri deildinni heim á flöt í
tjaldpartý. Af einskærri meðvit-
und um óhóflegt sætindaát
ungra barna í dag ákváðum við
mæður piltanna tveggja að
bregða ofurlítið út af vananum
hvað veitingar snerti. Þannig var
serverað í tjöldunum á túninu fí-
nerís brauðmeti sem hvert
fimmtugsafmæli gæti verið stolt
af og í eftirmat voru sérsniðnir
ávaxtakallar sem, þrátt fyrir at-
hugasemdir um skort á afmæl-
isköku, runnu ljúflega niður
kverkar afmælisgestanna. Sjálf
afmælisbörnin hreyfðu engum
mótmælum og það var ekki laust
við að við mömmurnar værum
pínulítið stoltar yfir eigin snilld
– að slá tvær flugur í einu höggi
með því að troða blessuð börnin
út af lífsnauðsynlegum vítam-
ínum um leið og afmælið yrði
einstaklega eftirminnilegt.
Jú, afmælið reyndist verða
eftirminnilegt hvað minn mann
varðaði að minnsta kosti. Og hafi
hann ekki gert athugasemdir við
veitingarnar í þann mund sem
þær voru fram bornar þá var
það gert með tvöföldum krafti
eftir á: „Það átti að vera kaka
mamma. Hvers vegna var ekki
kaka mamma? Það átti að vera.“
Þessum þungu orðum er
gjarnan fylgt eftir með tárfyllt-
um augum og spurn í svip sem
einungis sá skrýðist, sem orðið
hefur fyrir fullkomlega óskilj-
anlegu óréttlæti. Oftar en ekki
brotnar viðmælandi minn niður í
kjölfarið með þvílíkum krafti að
ekki einu sinni hlýr móðurfaðm-
urinn megnar að stöðva grátinn.
Enda ekki nema von þegar hinir
opnu armar tilheyra svikaranum
sjálfum!
Ég veit ekki hvers vegna
kökuleysið olli þessum geysi-
mikla harmi; hvort það sé vegna
þess að veislugestirnir hafi lýst
frati á veitingarnar eftir á eða
hvort afmælisbarnið hafi skyndi-
lega fengið vitrun um að eitt-
hvað vantaði þennan dag. Ég
veit bara að í ár verður þetta
öðruvísi.
Varlega erum við farin að
nefna afmælið á ný enda ekki
seinna vænna að byrja und-
irbúninginn. Eins og skilja má
var fyrsta loforðið sem ég gaf í
því sambandi að við skyldum
búa til stóra súkkulaðiköku með
rosalega miklu sælgæti á fyrir
alla krakkana í leikskólanum.
Og við það loforð ætla ég svo
sannarlega að standa.
Veislur og
vandræði
„Í hvert sinn sem afmæli bregður fyrir
í sjónvarpinu verður málrómur son-
arins grátklökkur og bitrar ásakanir
taka að fjúka.“
VIÐHORF
Eftir Bergþóru
Njálu Guð-
mundsdóttur
ben@mbl.is
„ÞÚ SKALT ekki
morð fremja.“ Flest
okkar eru kunnug
þessu boðorði Guðs.
Þetta kennir okkur í
fyrsta lagi bókstaflega
að við megum ekki
drepa aðra manneskju.
Í öðru lagi þýðir það
að við skulum ekki
taka þátt í tilraun til
morðs í samfélaginu,
eins og t.d. stríði. Í
þriðja lagi getum við
túlkað boðorðið þannig
að við megum ekki
drepa aðra manneskju
andlega eða félagslega
með því að útiloka eða
deyða persónuleika hennar frá sam-
skiptum og virðingu samfélagsins.
Þegar við tökum meðvitaðan þátt í
slíkri „útilokun“ kallast það einelti
eða fordómar, og þegar slíkt er gert
ómeðvitað getum við kallað það „af-
neitun á tilveru manneskju“ eða
„sinnuleysi“. Allt þetta eru and-
stæður kærleika.
Skoðum betur „útilokun“ per-
sónuleika annarra.
Þegar við útilokum
persónuleika annars
fólks úr lífi okkar
byggist það fyrst og
fremst á skorti á til-
finningalegum sam-
skiptum við viðkom-
andi. Þegar t.d. einelti
eða mismunun á sér
stað á milli manna
reynir gerandi slíks
meðvitað að hætta að
skilja tilfinningar þol-
enda. Tilfinningaleg
samskipti og tengsl
trufla framkvæmd ein-
eltis eða mismununar.
Ef tilfinningalegt
samskiptaleysi á sér stað ómeðvitað
veldur það hins vegar fyrst og
fremst sinnuleysi og virðingarleysi
gagnvart öðrum. M.ö.o. ég er þess
fullviss að hægt sé að minnka for-
dóma og draga úr sinnuleysi með
því að hvetja til ríkari tilfinninga-
legra samskipta og tengsla á meðal
ólíkra manna.
Á þennan hátt met ég jákvætt
hlutverk tilfinninga manna í for-
varnarstarfi gegn fordómum. Engu
að síður er venjulega talað um for-
dóma nær eingöngu út frá sjón-
armiði mannréttinda eða samfélags-
fræða. Við gleymum oft og
fylgjumst lítið með hinum tilfinn-
ingalega þætti í þessum málum.Við
fjöllum alvarlega um tilfinningar
manna t.d. í ástarmálum eða í sál-
gæslu fyrir syrgjendur. Aftur á
móti er það fastheldin fagleg stefna
víða hjá læknum, prestum, fé-
lagsráðgjöfum o.fl. að „fagfólk á
ekki að lenda í tilfinningalegum
samskiptum eða fara yfir á tilfinn-
ingalegt svið skjólstæðinga“. Þetta
Tilfinning, fordómar
og samkynhneigð
Toshiki
Toma
Fordómar
Innan kirkjunnar er enn
að finna, segir Toshiki
Toma, mikinn misskiln-
ing og fordóma í garð
samkynhneigðra.
ANNAÐ slagið hef-
ur sótt að mér sú
hugsun að New York
verði ekki miklu leng-
ur ákjósanlegasta
heimilisfang hinna
Sameinuðu þjóða.
Í raun hefur mig
undrað sú opinbera
afstaða aðildarríkj-
anna að sætta sig við
að höfuðstöðvar al-
þingis þjóðanna séu í
túninu heima hjá eina
heimsveldi veraldar.
Mér hefur þótt nokk-
uð augljóst ójafnvægi
í þessu.
Auðvitað á þetta
sínar sögulegu skýringar. Nóg ætti
að vera að minnast á frumkvæði
Woodrows Wilsons Bandaríkjafor-
seta um stofnun Þjóðabandalagsins
eftir fyrri heimsstyrjöldina. Þessi
stóra hugsjón Wilsons forseta féll
ekki í kramið hjá Bandaríkjamönn-
um sjálfum, enda hafnaði þingið
aðild að bandalaginu.
Næsti boðberi hugmyndarinnar
um alheimsþing þjóðanna var
Franklin Delano Roosevelt, forseti
Bandaríkjanna 1933–45. Í þeirri
tilraun heppnaðist sköpunarverkið
mun betur og stofnfundur Samein-
uðu þjóðanna var haldinn í San
Francisco 1945.
Höfuðstöðvum Sameinuðu þjóð-
anna var valinn staður í New York.
Endanlegt heimilisfang samtak-
anna á Manhattan fékkst síðan
þegar Rockefeller-fjölskyldan gaf
lóð undir starfsemina á milli
Fyrstu breiðgötu og 42. & 48.
strætis heimsborgarinnar.
Með stofnun Sameinuðu þjóð-
anna verður í fyrsta sinn til sam-
eiginlegur vettvangur fyrir íbúa
jarðar þar sem fulltrúar flestra
þjóða hittast og ræða og rífast um
átaka- og framfaramál mannkyns.
Með samtökunum er stigið stærsta
skref sögunnar til að koma á form-
legu og viðstöðulausu samskipta-
kerfi milli þjóða heimsins.
Sigurvegarar seinni heimsstyrj-
aldarinnar stóðu að baki samtak-
anna við stofnun þeirra, voru fjár-
hagslegur bakhjarl þeirra, og á
næstu árum og ára-
tugum gengu flestar
þjóðir heimsins í Sam-
einuðu þjóðirnar –
sem telja nú um 190
aðildarríki.
Á ýmsu hefur geng-
ið í sögu samtakanna.
Sameinuðu þjóðirnar
voru t.d. meira og
minna lamaðar á tím-
um kalda stríðsins
þegar stórveldi aust-
urs og vesturs deildu
um heimsmálin á Alls-
herjarþinginu og í Ör-
yggisráðinu þar sem
neitunarvaldi 5-veld-
anna var beitt á víxl.
Fáum dettur þó í alvöru í hug að
telja tilvist Sameinuðu þjóðanna
mistök eða starfsemina litlu skipta.
Sameinuðu þjóðirnar ásamt dótt-
urstofnunum hafa unnið að lausn
margra krefjandi vandamála og
náð miklum árangri á ýmsum svið-
um.
Íslendingar hafa einnig lagt
nokkuð til málanna, sérstaklega á
sviði hafréttarmála, sem leiddi til
hins sögulega Hafréttarsáttmála
Sameinuðu þjóðanna árið 1982 og
varð að alþjóðalögum árið 1994.
Umsvif Sameinuðu
þjóðanna í New York
Rekstur Sameinuðu þjóðanna
hvílir á fjárframlögum aðildarríkj-
anna.
Af heildarfjárlögum þeirra
(1999) koma yfir 72% frá eftirtöld-
um sjö löndum: Bandaríkjunum
(25%), Japan (18%), Þýskalandi
(9,6%), Frakklandi (6,5%), Ítalíu
(5,4%), Bretlandi (5,1%) og Rúss-
landi (2,9%). Eins og kunnugt er
hefur Bandaríkjaþing öðru hverju
fryst þátttökugjöld sín til samtak-
anna.
Skoðum nánar umsvif Samein-
uðu þjóðanna í New York:
Starfsmannafjöldi höfuðstöðva
Sameinuðu þjóðanna í New York
er um 4.500 manns. (Til saman-
burðar eru starfsmenn Reykjavík-
urborgar um 7.800.)
Heildarstarfsmannafjöldi Sam-
einuðu þjóðanna í heiminum –
þ.e.a.s. framkvæmdastjórnarinnar
og 29 annarra stofnana samtak-
anna – er um 52.000 manns. (Til
gamans má geta að fyrir McDo-
nald’s-skyndibitakeðjuna vinna um
150.000 manns.)
Samkvæmt upplýsingum frá fv.
borgarstjóra New York, Rudolph
W. Guiliani, leggur starfsemi Sam-
einuðu þjóðanna, stofnanir þess og
fastanefndir aðildarríkjanna, um
320 milljarða króna (3,2 milljarða
dollara) á ári til hagkerfis New
York-borgar einnar. Með starfsem-
inni skapast um 31.000 störf í borg-
inni. Framlag Sameinuðu þjóðanna
til efnahagslífs New York-borgar
er af svipaðri stærðargráðu og
fjárfestingin í Kárahnjúkavirkjun
ásamt álveri við Reyðarfjörð.
Ísland, Vatnsmýrin og
Sameinuðu þjóðirnar
Getur hugsast að aðildarríkjum
hinna Sameinuðu þjóða fari að
þykja staðsetningin í New York
óþægileg, m.a. vegna yfirburða-
stöðu bandaríska heimsveldisins á
flestum sviðum?
Og eru þá einhverjar líkur á að
þjóðir heimsins kjósi annað land en
Bandaríkin og aðra borg en New
York fyrir höfuðstöðvarnar?
Frakkar benda stundum á að
Sameinuðu þjóðirnar eigi ekki
heima í New York. Eða hvað ætli
Rússar og Kínverjar segi um stað-
setninguna.
Hugleiðingar um staðsetn-
ingu höfuðstöðva Samein-
uðu þjóðanna í New York
Hans Kristján
Árnason
Höfuðstöðvar
Er hugsanlegt að Ísland
– og þá Reykjavík, spyr
Hans Kristján Árnason,
geti komið til greina
sem framtíðarheimili
fyrir Sameinuðu þjóð-
irnar, eða einhverjar
aðrar gildar alþjóða-
stofnanir?