Morgunblaðið - 30.06.2002, Síða 12

12 SUNNUDAGUR 30. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
un við Færeyjar tekin sem dæmi um
góða útkomu sóknarstýringar. Hvað
finnst þér um það?
„Færeyingar byggja fiskveiði-
stjórnun sína að töluverðu leyti á
aflamarkskerfi með framsalsrétti
milli skipa á nákvæmlega sama hátt
og á Íslandi. Það eru 8 uppsjávar-
skip í Færeyjum, sem fá úthlutað
aflamarki. Þau hafa verið það í mörg
ár. Nú eru fimm frystiskip að veiða
þorsk norður í Barentshafi og þann-
ig hefur það verið síðastliðin 15 ár.
Það komast engir aðrir inn í þessar
veiðar á uppsjávarfiski en útgerðir
þessara 8 skipa og sömu söguna er
að segja um útgerðir skipanna fimm
í Barentshafinu. Þá er veiðiheimild-
um færeyskra báta við Ísland deilt
niður á þá með aflamarki, sem er
framseljanlegt.
Ná ekki að takmarka aflann
Sé litið á sóknarmarkið, byrjaði
það vegna óánægju með tillögur
fiskifræðinga, en þá var veiðum á
heimamiðum stjórnað með afla-
marki. Mig minnir að fiskifræðingar
hafi lagt til 28.000 tonna hámarks-
afla af þorski, en þá breyttu menn
yfir í sóknarmark og aflinn varð um
45.000 tonn. Hluti af ánægjunni með
sóknarmarkið var því sá, að þeir
veiddu nærri tvöfalt meira en fiski-
fræðingar lögðu til.
Dagakerfið virkar þannig að afli á
skip á dag er áætlaður og dagafjöldi
síðan ákveðinn í samræmi við þann
heildarafla sem talið er að taka
megi. Kerfið er hins vegar alveg lok-
að. Það komast engir inn í þetta
kerfi nema kaupa sér skip sem er
inni í kerfinu. Það má færa daga
milli skipa og sameina veiðiheimildir
með fækkun skipa. Það er sóknar-
dagarnir eru framseljanlegir. Með
þessum hætti hafa Færeyingar
mjög góða stjórnun á stærð flotans.
Það er því eingöngu á heimamið-
um, sem Færeyingar stjórna veið-
um með dagakerfinu. Fiskveiði-
stjórnunin miðast við það að stækka
flotann alls ekki, heldur minnka
hann með sameiningu veiðiheimilda.
Þegar við berum fiskveiðistjórnina á
Íslandi og í Færeyjum saman, kem-
ur margvíslegur mismunur í ljós. Í
Færeyjum eru ekki til kvótalausir
bátar, hafi menn hvorki aflaheimild-
ir né veiðidaga, komast þeir ekkert
inn í kerfið. Ég fullyrði að Ísland sé
eina landið við norðanvert Atlants-
haf, þar sem engar hömlur eru á
stækkun flotans. Í Evrópusamband-
inu er til dæmis ekki hægt að fá
veiðileyfi fyrir nýtt skip nema til-
svarandi eða stærra skip fari úr
rekstri. Þar er nánast í öllum lönd-
um veiðunum stjórnað með afla-
marki á fyrirtæki, þar sem veiði-
heimildirnar eru framseljanlegar,
ekki eingöngu á milli fyrirtækja,
heldur einnig á milli landa. Við sam-
einingu aflaheimilda skipa í Noregi
fá útgerðarmenn loforð stjórnvalda
fyrir því að sameiningin haldi í 19 ár
ef skipið, sem sameinað er af er úr-
elt.
Alls staðar erfitt að komast inn
Niðurstaðan er sú að alls staðar
er mjög erfitt að komast inn í fisk-
veiðar. Það verður þá að kaupa rétt-
indin, það er veiðileyfið, rúmmálið
og aflamarkið á sama hátt og hér
var. Það er hvergi hægt að komast
inn á sama hátt og kvótalausu bát-
arnir hér. Eftir Valdimarsdóminn
geta menn komið hingað með hvaða
drasl sem er, hvaðan sem er úr
heiminum, skráð það og byrjað að
veiða með því að leigja sér heimildir
eða kaupa aflahlutdeild. Manni
finnst, að þegar verið er að fræða
okkur um fiskveiðistjórnun í lönd-
unum umhverfis okkur, sjái sumir
sér hag í því að sleppa því að minn-
ast á ýmsa mikilvæga þætti, sem
ekki falla að þeirra skoðunum. Til
dæmis er verið að leggja það til í
Færeyjum að fiskidögum verði
fækkað verulega vegna þess að
sóknarkerfið hefur valdið því að afl-
inn er mun meiri en fiskifræðingar
telja ráðlegt.“
Held að margumtöluð sátt
náist seint
Nú hefur Alþingi samþykkt auð-
lindagjald á sjávarútveginn. Má þá
segja að sátt sé orðin um fiskveiði-
stjórnun á Íslandi?
„Ég held að þessi margumtalaða
sátt náist seint. Þarna var talað um
tvær, þrjár aðferðir. Ein fólst í því
að taka af útgerðinni ákveðinn hluta
aflaheimilda sem hún hafði og bjóða
upp. Ég held að þeir, sem það vildu
gera, hafi ekki hugsað málið alveg til
enda. Það hefði truflað alla þróun og
stöðvað fjárfestingar í sjávarútveg-
inum með tilheyrandi afleiðingum,
þar sem engar áætlanir hefði verið
hægt að gera fram í tímann. Af
tvennu illu held ég að það sé lán fyr-
ir okkur að sú leið var farin, sem
varð ofan á. Ég held að þessi svo-
kallaða sátt náist seint við ákveðna
aðila, en að töluvert stór hluti þjóð-
arinnar geti sætt sig við þetta.
Margt sem gleymist í umræðunni
Mér finnst margt gleymast í þess-
ari umræðu. Við, sem stundum
þessa atvinnugrein, erum oft af-
greiddir sem sægreifar og stórút-
gerðarmenn, en það gleymist oft sú
staðreynd að hjá Samherja vinna til
dæmis á áttunda hundrað manns.
Við berum að sjálfsögðu ákveðna
ábyrgð gagnvart því fólki. Stað-
reyndin er sú að við höfum aðgang
að þessum aflaheimildum, höfum
rétt á að nýta þær og okkur ber að
skapa atvinnu og verðmæti úr þeim,
þannig að það gagnist fólkinu sem
vinnur hjá okkur, þeim sem hafa
lagt fé í fyrirtækið hjá okkur og
þeim sem eru að þjóna sjávarútveg-
inum. Þetta þurfum við að gera
þannig að það gagnist þjóðarbúinu í
heild.
Dæmi um þetta er þróun og fram-
leiðsla á búnaði fyrir sjávarútveg-
inn. Mest af honum hefur verið þró-
að í samvinnu við útgerðir stærri
skipa og stóru frystihúsin. Vinnslu-
búnaður Marels hefur verið þróaður
á þennan hátt og sú þróun er nú að
skila sér líka í kjötvinnslu. Sömu
sögu er að segja um tölvufyrirtæki,
sem eru að flytja út þekkingu. Hún
hefur verið þróuð í samvinnu við
stærri fyrirtækin.
Sú stefna að taka af okkur heim-
ildir og bjóða þær upp, hefði að mínu
mati ekki leitt til góðs.
Sumir þeirra sem gagnrýna kerf-
ið mest, eru þeir sem hafa selt sig út
úr því. Aðrir vilja einfaldlega meiri
ríkisforsjá og pólitískar skoðanir
eru auðvitað mismunandi. Sumir
vilja að Byggðastofnun úthluti þess-
um heimildum, en staðreyndin er sú
að það er meira deilt um þær heim-
ildir sem Byggðastofnun hefur deilt
út en um aðrar heimildir.“
Gengið upp og niður
Hefur þú trú á frekari umsvifum ís-
lenzkra sjávarútvegsfyrirtækja í sjáv-
arútvegi í öðrum löndum?
„Mér finnst þetta tvíþætt. Annars
vegar þátttaka í starfseminni beint,
það er veiðum og vinnslu, og hins
vegar sölu- og markaðsmálin. Ég
held að það sé afar nauðsynlegt fyrir
okkur að reyna okkur með því að
fara út. Við verðum að hafa kjark til
þess og vera tilbúnir til að láta fjár-
magn í það.
Ef við lítum á það sem Samherji
er að gera erlendis í dag, þá er stað-
an þessi: Í Færeyjum ganga þau
fyrirtæki, sem Samherji á hlut í, vel.
Í Skotlandi gengur reksturinn einn-
ig ágætlega, í Þýzkalandi hefur
reksturinn verið þyngri, en ég hef
fulla trú á því í dag að sá rekstur
verði mikilvægur fyrir Samherja í
framtíðinni. Þessi fyrirtæki saman
hafa fengið árlega úthlutað miklum
veiðiheimildum og eru að vinna í
umhverfi þar sem mikill stöðugleiki
ríkir um þá úthlutun. Sem dæmi má
nefna að þessi fyrirtæki eru að veiða
yfir 6.000 tonn af þorski á þessu ári.
Ég er sannfærður um að erlend
starfsemi Samherja verði áfram
mikilvægur þáttur í rekstri félags-
ins og á að geta skilað því góðum
arði.
Við erum búnir að verja mjög
miklum peningum í að endurbyggja
skip og fleira. Við erum búnir að
flytja út, hvort sem er til Færeyja,
Skotlands eða Þýzkalands, óhemju
mikinn búnað til vinnslu og veiða.
Því hefur þessi útrás þjónað hags-
munum íslenzks iðnaðar mjög vel,
hvað sem sagt verður um annað.
Ég vonast til að við höldum þessu
áfram því það er nauðsynlegt að
eiga í samskiptum erlendis og vera
að vinna með fólki þar. Fyrir mér er
þetta hluti af því að selja afurðir. Við
fáum þekkingu og náum sambönd-
um í gegnum þessa starfsemi, sem
skilar sér á ýmsan hátt. Þegar við
erum að selja fisk getum við boðið
viðskiptavinunum sjófrystar afurðir
hvort sem er frá Þýzkalandi, Skot-
landi, Íslandi og jafnvel Færeyjum.
Það styrkir sölustarfsemi okkar
mikið.
Vona að íslensk fyrirtæki
treysti sér út
Ég vona að rekstur íslenzkra fyr-
irtækja gangi það vel að þau treysti
sér til að fara út. Að hluta til hefur
þetta mistekizt, en þá sýnir það jafn-
framt að við erum ekkert einir um
að kunna eitthvað fyrir okkur í sjáv-
arútvegi. Það er víða mikil þekking.
Við höfum öðlast mikla þekkingu af
þátttöku okkar í sjávarútvegi er-
lendis og ég er bjartsýnn á það, sem
við erum að gera erlendis í dag. Það
má heldur ekki gleyma því að starf-
semi okkar erlendis skapar vinnu og
umsvif hér á landi. Frystiskipin sem
við gerum út ytra landa stundum
afla sínum hér á Íslandi. Í byrjun
júní lönduðu skip frá okkur um 1.400
tonnum af afurðum í Reykjavík og
því fylgja veruleg umsvif fyrir þá
sem þjónusta sjávarútveginn.
Meira um erlenda fjárfestingu
hér en af er látið
Á hinn bóginn er það staðreynd að
það er meira um erlenda fjárfest-
ingu í íslenzkum sjávarútvegi en af
er látið. Við vitum að hér á Íslandi er
verið að reka fiskvinnslu fyrir at-
beina erlendra fyrirtækja. Það ligg-
ur alveg á borðinu og má taka dæmi
um Sandgerði og Ólafsvík og fleiri
staði.
Sé síðan litið á sölufyrirtækin, eru
þau einfaldlega alþjóðleg fyrirtæki.
Það er enginn sem segir það að ekki
geti komið einhver erlendur aðili og
keypt meirihlutann í SH eða SÍF.
Þetta eru fyrirtæki hér á markaði,
ekki framleiðslufyrirtæki, heldur
sölufyrirtæki. Þetta eru vel rekin
fyrirtæki og ekkert óeðlilegt að út-
lendingar vilji kaupa í þeim. Það er
alltaf verið að hafa áhyggjur af því
að útlendingar komi til með að fjár-
festa í íslenzkum sjávarútvegi. Ég
held að þeir hafi ekki haft mikinn
áhuga á því, en áhuginn á markaðs-
fyrirtækjunum gæti verið meiri.
Þau hafa byggt upp mjög öflugt
dreifikerfi, sem gæti verið eftirsókn-
arvert.
Launagreiðslur á Vilhelm Þor-
steinssyni tæpur hálfur milljarður
Umfram allt þarf íslenzkur sjáv-
arútvegur stöðugt og gott rekstrar-
umhverfi, þar sem hægt er að sjá
nokkuð langt fram á veginn með
nokkurri vissu hvað varðar þær leik-
reglur sem gilda. Óvissan í umhverf-
inu er næg. Fjárfesting í fiskveiðum
hefur ekki verið mjög mikil, nema
helzt í skipum til veiða á uppsjáv-
arfiski undanfarin misseri. Hefðu
menn ekki einhverja tryggingu fyrir
stöðugleika, væru menn ekkert að
fjárfesta í skipi eins og Vilhelm Þor-
steinssyni. Útgerð hans hefur geng-
ið mjög vel og sem dæmi um það má
nefna að launagreiðslur á síðasta ári
til skipverja voru langleiðina í hálfan
milljarð króna. Þar er verið að þróa
flókinn vinnslubúnað í samvinnu við
íslenzkt fyrirtæki, sem Samherji
hefur lagt metnað sinn í að vinna
með. Það er svo þegar farið að skila
sér í auknum útflutningi fyrir við-
komandi fyrirtæki. Með því að vinna
aflann um borð í stað þess að fiska í
bræðslu voru launin aukin um 250
milljónir króna. Það er verið að
skapa atvinnu, auka vinnslu og verð-
mæti með þessum stóru skipum og
það þarf stór og öflug fyrirtæki til að
ráðast í fjárfestingar af þessu tagi.
Ákveðin forréttindi
Það eru ákveðin forréttindi fyrir
mig sem stjórnanda í íslenzkum
sjávarútvegi að taka jafnframt þátt í
rekstri sjávarútvegsfyrirtækja er-
lendis. Þar er nefnilega ekki verið að
takast á um leikreglurnar, sem
gilda, heldur „einungis“ reksturinn.
Oft er líka verið að fjalla um það
hvernig stjórnvöld í viðkomandi
löndum geti bezt stutt við bakið á
sjávarútvegsfyrirtækjunum, meðal
annars með styrkjum til að endur-
nýja framleiðslutækin. Þátttaka í
sjávarútvegi í nágrannalöndunum
veitir því í raun kærkomna hvíld frá
eilífri umræðunni hér heima um
kvótakerfi, gjafakvóta, tilfærslu og
uppboð aflaheimilda og fleira í þeim
dúr.
Ég er þrátt fyrir allt sannfærður
um það að sóknarfærin liggja áfram
í sjávarútvegi, bæði hér heima og er-
lendis. Þau sóknarfæri þurfum við
Íslendingar að nýta, þótt neikvæð
umræða um atvinnugreinina geri
okkur stundum erfitt fyrir,“ segir
Þorsteinn Már Baldvinsson.






 
   




 #
& # 


 & 
 

' 
  ( 


( 
) 



  


 *&+




,-





 ./
 0/




 


 

!

!
' 

 &



.'

 (   
"
 1
 

#


2&+
 3 &+

!

! 
  %
 
 
!

!
2+  
&



.#
 0
4
5)
6  
'
3#
7
7

  
'
8+#
29


  
'
2 
%5
  
'
:

7
);
<  
'
:

4 
6  
'
:& 
0  
5)
 
'
% /#
0  
5)
 
'
) ' 
5)
 

'
1=
5)
< 

'
:
& 
5)
6 

'
%+ 
5)
 

'
2
 ' 
5)
6 "


:

5)
6 "


;#>
?
 "


@' 
5)
  
'
0  
5)
! 
'
;$A
)125.4)
+&  
:
:
(;
 

'
:
 
(;
 "


: 
(;
  
'
: 
(;
6  
'
:  
(;
  
'

. 

20
&
5)
  
#


( 
02
6"  
'
4 
02
"  
'
hjgi@mbl.is
’ Það er hvergi hægtað komast inn á
sama hátt og
kvótalausu bátarnir
hér. Eftir Valdimars-
dóminn geta menn
komið hingað með
hvaða drasl sem er,
hvaðan sem er úr
heiminum, skráð
það og byrjað að
veiða með því að
leigja sér heimildir
eða kaupa
aflahlutdeild. ‘