Morgunblaðið - 30.06.2002, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 30. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
30. júní 1992: „Niðurstöður
Kjaradóms um launakjör
ráðherra, alþingismanna og
ýmissa embættismanna má
ræða út frá ýmsum sjón-
armiðum og færa rök með og
móti þeim launum, sem dóm-
urinn hefur úrskurðað ein-
stökum starfshópum en eitt
er alveg ljóst: nái niðurstöður
Kjaradóms fram að ganga
hrynur sú launastefna, sem
mörkuð hefur verið í tveimur
kjarasamningum frá febrúar
1990. Sú launastefna er ein
meginástæða þess, að tekizt
hefur að ná verðbólgunni nið-
ur á svipað stig og tíðkazt í
nágrannalöndum okkar og
jafnvel niður fyrir það. Þessi
launastefna er jafnframt ein
helzta ástæða fyrir þeim
stöðugleika, sem skapazt hef-
ur í efnahagsmálum okkar
Íslendinga síðustu misserin.
Þessi launastefna er líka ein
helzta forsenda þess, að
okkur takist að koma upp úr
djúpum öldudal alvarlegrar
kreppu, sem ríkir í at-
vinnumálum okkar.“
. . . . . . . . . .
30. júní 1982: „Menn þurfa
ekki að vera vel í sér í sögu
íslenskra stjórnmála á þess-
ari öld til að vita, að fram-
sóknarmenn telja það meðal
stærstu stunda í sögu flokks
síns og leiðtoga, þegar Her-
mann Jónasson, þáverandi
forsætisráðherra, neitaði
þýska flugfélaginu Lufthansa
um flugleyfi til Íslands
skömmu áður en síðari
heimsstyrjöldin hófst. Fram-
sóknarmenn eru hreyknir af
því, að þáverandi forystu-
maður þeirra stóðst þrýsting
frá útlöndum og ásælni er-
lends einræðisríkis, sem var
á útþenslustigi og vildi ná fót-
festu á Norður-Atlantshafi.
Nasistar beittu því óspart í
samskiptum sínum við Ís-
lendinga á þessum árum, að
íslenska þjóðin ætti mikið
undir viðskiptum við Þýska-
land. Beittu nasistar þessum
viðskiptatengslum með
ósvífnum hætti til að hafa
áhrif á íslensk stjórnvöld og
knúðu þau meðal annars til
að þagga niður gagnrýni
blaða á Þýskaland nasism-
ans, eins og sagan sýnir.“
. . . . . . . . . .
30. júní 1972: „Flestum var
ljóst, þegar núverandi rík-
isstjórn var mynduð fyrir um
það bil ári, að fljótlega myndi
síga á ógæfuhliðina. Þrír ólík-
ir flokkar stóðu að stjórn-
armynduninni, og þegar áður
en þeir komu sér endanlega
saman um samstarf og mál-
efnayfirlýsingu, var ljóst, að
erfitt yrði að sætta hin ólíku
sjónarmið, sem flokkar þess-
ir hafa haldið á loft. Í mál-
efnasamningi stjórnarflokk-
anna var t.a.m. strax lýst yfir
því, að þeir væru ósammála
um grundvallaratriði utan-
ríkisstefnunnar. Þannig var
það frá upphafi nokkuð víst,
að svo ósamstæðir flokkar
gætu ekki tekið viðfangs-
efnin föstum tökum.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
BYGGÐASTOFNUN OG
DREIFING SJÓNVARPSEFNIS
Á ársfundi Byggðastofnunar,sem haldinn var fyrirskömmu, skýrði Kristinn H.
Gunnarsson, fráfarandi stjórnarfor-
maður stofnunarinnar, frá því, að
Byggðastofnun hefði eignazt sjón-
varpssenda, sem hún hefði átt veð í
og mundi beita sér fyrir uppbygg-
ingu dreifikerfa fyrir þrjár sjón-
varpsstöðvar, þ.e. Sýn, Skjá einn og
Aksjón á Akureyri. Þetta er furðu-
leg ákvörðun, sem beinir jafnframt
athyglinni að öðrum fjölmiðlarekstri
hins opinbera.
Í þessum tilvikum er um að ræða
einkareknar sjónvarpsstöðvar. Ætl-
ar Byggðastofnun að taka að sér
dreifingu á efni þeirra og á hvaða
forsendum? Er það stefna núverandi
ríkisstjórnar að auka umsvif ríkisins
í fjölmiðlun frá því, sem nú er?
Ef hér er um að ræða stefnubreyt-
ingu hjá opinberum aðilum má þá
búast við því að Byggðastofnun taki
að sér að sjá um dreifingu á dag-
blöðum um landsbyggðina eins og
Markús Örn Antonsson, útvarps-
stjóri, bendir réttilega á í samtali við
Morgunblaðið í gær að væri eðlilegt
framhald af ákvörðun Byggðastofn-
unar.
Auðvitað eru slík afskipti opin-
berra aðila af fjölmiðlun í landinu
óþolandi. Það er nú þegar óviðun-
andi fyrir einkarekna fjölmiðla að
búa við samkeppni við Ríkisútvarpið
eins og það er rekið.
Morgunblaðið hefur verið þeirrar
skoðunar, að hið opinbera eigi að
reka útvarpið sjálft en selja Rás 2.
Jafnframt hefur blaðið lýst þeirri
skoðun, að ríkið eigi að hætta að
reka afþreyingarsjónvarp í sam-
keppni við einkareknar sjónvarps-
stöðvar en beina rekstri ríkissjón-
varpsins í annan farveg.
Jafnframt er ljóst að ekki er hægt
að una því að fjölmiðlarekstur rík-
isins sé að því er virðist ónæmur fyr-
ir þeim sveiflum, sem verða á fjöl-
miðlamarkaðnum. Þótt gífurlegt tap
hafi verið á rekstri Ríkisútvarpsins
síðasta áratug, svo eitt tímabil sé
tekið sem dæmi, sjást þess engin
merki að alvarleg tilraun sé gerð til
þess að auka hagkvæmni í rekstri
stofnunarinnar, skera niður kostnað
eða draga úr honum á einn eða ann-
an veg. Þær málamyndaráðstafanir,
sem gripið er til við og við, skipta
litlu sem engu máli í þessu sam-
bandi.Við svona háttalag er ekki
hægt að búa.
Í fyrsta lagi er eðlilegt að krefjast
þess, að Byggðastofnun hverfi frá
áformum um opinber afskipti af fjöl-
miðlarekstri eins og tilkynnt var á
dögunum, að stofnunin hygðist taka
upp. Þess verður að vænta að nýr
stjórnarformaður Byggðastofnunar
beiti sér fyrir því.
Í öðru lagi er eðlilegt að krefjast
þess, að rekstur Ríkisútvarpsins
verði tekinn fastari tökum, hvað sem
líður að öðru leyti skoðanamun á
milli stjórnarflokkanna um framtíð
stofnunarinnar.
Það er sjálfsagt að gera sömu
kröfur til opinberra stofnana og fyr-
irtækja og gerðar eru til einkafyr-
irtækja, að þessir aðila lagi rekstur
sinn að breyttum aðstæðum hverju
sinni.
Það er afar óheppilegt að framtíð-
armál Ríkisútvarspins skuli vera í
sjálfheldu vegna þess, að ekki næst
pólitísk samstaða um málefni stofn-
unarinnar og nauðsynlegar breyt-
ingar. Æskilegt er að stjórnarflokk-
arnir nái a.m.k. samkomulagi um
einhverjar þær lágmarksaðgerðir,
sem geri kleift að ná þannig tökum á
rekstri RÚV, að aðrir fjölmiðlar geti
a.m.k. búið við það um skeið.
Í
GÆR, föstudag, var tilkynnt um
stofnun samtakanna Heimssýnar,
sem kynnt eru sem þverpólitísk
samtök sjálfstæðissinna í Evrópu-
málum. Þessi samtök telja það ekki
samrýmast hagsmunum Íslendinga
að gerast aðilar að Evrópusamband-
inu en leggja áherzlu á vinsamleg
samskipti og víðtæka samvinnu við aðrar þjóðir
í Evrópu og heiminum öllum.
Ekki fer á milli mála, að stofnendur samtak-
anna eru úr öllum stjórnmálaflokkum. Í Morg-
unblaðinu í dag, laugardag, eru þau kynnt sam-
eiginlega af Ingva Hrafni Óskarssyni, formanni
Sambands ungra sjálfstæðismanna og aðstoð-
armanni Sólveigar Pétursdóttur dómsmálaráð-
herra, og Ragnari Arnalds, fyrrverandi ráð-
herra og alþingismanni sem sat á Alþingi fyrir
Alþýðubandalagið í nær þrjá áratugi, varð fyrsti
formaður Alþýðubandalagsins við stofnun þess
sem formlegs stjórnmálaflokks 1968 og hafði áð-
ur verið einn af helztu forystumönnum samtaka,
sem börðust gegn dvöl bandaríska varnarliðsins
á Íslandi. Ragnar Arnalds er formaður hinna
nýju samtaka.
Í stjórn þeirra situr Steingrímur Her-
mannsson, fyrrverandi formaður Framsóknar-
flokksins, og annar fyrrverandi þingmaður og
ráðherra Framsóknarflokksins, Ingvar Gísla-
son, er meðal stofnfélaga. Þar er einnig að finna
tvo núverandi þingmenn Sjálfstæðisflokks, þá
Guðmund Hallvarðsson og Einar K. Guðfinns-
son, og fyrrverandi þingmann Sjálfstæðis-
flokksins, Guðmund H. Garðarsson.
Ekki fer á milli mála, að á vettvangi hinna
nýju samtaka taka höndum saman einstaklingar
og talsmenn sjónarmiða, sem í tæplega hálfa öld
deildu harkalega um utanríkisstefnu Íslands.
Þess vegna má búast við að margir velti því fyrir
sér, hvort samtökin Heimssýn séu vísbending
um nýtt mynztur í íslenzkum stjórnmálum t.d. á
þann veg, að landsstjórnin verði að kosningum
loknum að ári mynduð á grundvelli afstöðu til
aðildar að ESB. Um það verður ekkert fullyrt á
þessu stigi málsins, en fyrir viku lýsti Davíð
Oddsson forsætisráðherra þeirri skoðun í sam-
tali við Morgunblaðið að svo yrði ekki.
Í allmörg ár hafa verið starfandi samtök hér á
Íslandi, sem hafa það á stefnuskrá sinni að Ís-
land eigi að gerast aðili að Evrópusambandinu.
Samtök þessi störfuðu af töluverðum krafti í
upphafi en seinni árin hefur verið deyfð yfir
starfsemi þeirra. Gera má ráð fyrir að stofnun
Heimssýnar verði til þess að aukinn kraftur
færist í starfsemi Evrópusamtakanna og að auk-
in starfsemi samtaka áhugamanna með og á
móti aðild að Evrópusambandinu verði til þess
að skerpa línur í umræðunum um afstöðu Ís-
lands til ESB.
Þær umræður eru nú þegar miklar og á köfl-
um heitar. Stundum hefur verið sagt að for-
sætisráðherra hafi „bannað“ umræður um Evr-
ópumál. Þann málflutning hefur verið erfitt að
skilja. Forsætisráðherra Íslands, þótt valdamik-
ill sé, hefur enga möguleika á að banna umræð-
ur um einstök málefni. Raunar verður ekki um
það deilt, að Davíð Oddsson hefur örvað mjög
umræður um Evrópumál undanfarna mánuði.
Stofnun Heimssýnar á þeim grundvelli, sem
fyrir liggur, bendir til þess, að nú stöndum við á
ákveðnum vegamótum í þessum umræðum. Síð-
ustu mánuði hafa þær einkennzt af skoðana-
skiptum á milli forsætisráðherra og utanríkis-
ráðherra, sem hafa vakið mikla athygli vegna
þess ekki sízt að í hlut eiga oddvitar stjórn-
arflokkanna tveggja. Gera má ráð fyrir, að
starfsemi Heimssýnar og Evrópusamtakanna
verði til þess að umræðurnar fari fram með al-
mennari þátttöku og þá er kannski tilefni til að
staldra aðeins við og íhuga á hvaða leið við er-
um.
Klofin þjóð
Á fyrstu nær 50 árum
í sögu íslenzka lýð-
veldisins voru Íslend-
ingar klofin þjóð vegna djúpstæðs ágreinings
um grundvallaratriði. Kalda stríðið milli austurs
og vesturs skipti þjóðinni í tvær fylkingar. Þær
voru að vísu ekki jafnar að styrkleika. Lýðræð-
issinnar voru í miklum meirihluta en talsmenn
sósíalismans, sem hölluðu sér að Moskvu í um-
ræðum um alþjóðamálin, voru áhrifamikill
minnihluti.
Íslenzka þjóðin var klofin í herðar niður.
Þetta var sundruð þjóð. Sundurlyndið endur-
speglaðist í umræðum um alþjóðamál almennt
og um varnarliðið og aðild Íslands að Atlants-
hafsbandalaginu sérstaklega. Það ríkti persónu-
legt hatur á milli manna, sem höfðu ólíkar
stjórnmálaskoðanir. Menningarlífið á Íslandi
var gegnsýrt af þessum átökum. Listamenn
voru vondir eða góðir listamenn, ekki vegna
mats á verkum þeirra, heldur eftir því hvar þeir
skipuðu sér í flokk. Heil kynslóð íslenzkra lista-
manna varð að sæta því að vera ekki dæmd af
verkum sínum heldur stjórnmálaskoðunum.
Deilurnar, sem við og við spretta upp um stjórn-
málaskoðanir og stjórnmálaafskipti Nóbels-
skáldsins Halldórs Laxness, endurspegla þessa
togstreitu.
Það var óvenjulegt, að menn með ólíkar
stjórnmálaskoðanir tengdust nánum vináttu-
böndum. Þess voru dæmi að athugasemdir voru
gerðar við hjónabönd, þar sem mismunandi
stjórnmálaskoðanir voru til staðar.
Þessar harkalegu, djúpstæðu og á stundum
hatursfullu deilur komu skýrt fram í þorska-
stríðunum. Andstæðingar aðildar Íslands að
Atlantshafsbandalaginu og varnarsamningsins
við Bandaríkin notuðu þá þjóðerniskennd, sem
brauzt fram í landhelgisdeilunum, hvað eftir
annað til þess að reyna að knýja fram stefnu-
breytingu í utanríkismálum. Múgsefjunin á Ís-
landi komst á það stig fyrir einungis aldarfjórð-
ungi að þessi hróp heyrðust víða: Notum
byssurnar á þá! Það voru íslenzku varðskipin,
sem áttu að nota fallbyssurnar frá því í upphafi
20. aldarinnar á brezku herskipin!
Stjórnarsamstarf á milli tveggja helztu pól-
anna í þessum átökum, Sjálfstæðisflokks og
Sósíalistaflokks/Alþýðubandalags var óhugs-
andi. Ólafur Thors, þáverandi formaður Sjálf-
stæðisflokksins, hafði myndað ríkisstjórn með
þátttöku Sósíalistaflokksins 1944. Það hefur
sennilega verið framkvæmanlegt í lok heims-
styrjaldarinnar síðari vegna samstöðu vestur-
veldanna og Sovétríkjanna í stríðsátökunum,
auk persónulegrar og óvenjulegrar vináttu
Ólafs Thors og Einars Olgeirssonar. En um leið
og harðnaði á dalnum í samskiptum stórveld-
anna eftir stríðslok fór lífið að verða erfitt í ný-
sköpunarstjórninni, þótt fleira kæmi að sjálf-
sögðu til.
Þegar Bjarni Benediktsson reifaði hugmyndir
um stjórnarsamstarf með þátttöku Alþýðu-
bandalagsins í lok viðreisnartímabilsins við
nokkra áhrifamenn í Sjálfstæðisflokknum var
þeim hugmyndum illa tekið og sumir þeirra
sögðu, að þeir mundu aldrei vinna með komm-
únistum.
Þegar Morgunblaðið hreyfði í desember 1979
hugmyndum um stjórnarsamstarf Sjálfstæðis-
flokks og Alþýðubandalags þótti það tíðindum
sæta að slíkar hugmyndir væru yfirleitt orð-
aðar.
Verkalýðshreyfingunni var óspart beitt í
þessari orrahríð. Minnihlutinn á landsvísu í
kaldastríðsátökunum hafði yfirráð yfir verka-
lýðshreyfingunni að langmestu leyti og beitti
henni óspart gegn þeim ríkisstjórnum, sem
Sjálfstæðisflokkurinn átti aðild að. Síðasta slík
herför var gerð veturinn og vorið 1978 þótt
fleira blandaðist að vísu inn í þau átök.
Það eru ekki nema þrír áratugir síðan það
þótti fréttnæmt ef áberandi talsmenn vinstriafl-
anna skrifuðu greinar í Morgunblaðið.
Þetta langa, djúpstæða og á köflum haturs-
fulla sundrungarskeið heyrir fortíðinni til. Yngri
kynslóðir vita ekki um hvað er verið að tala og
skilja það ekki, þegar þessum atburðum er lýst.
Eldri kynslóðir eru brenndar á sálinni.
Sáðkorn nýrrar
sundrungar
Að þessum liðna og
erfiða tíma er vikið
hér og nú vegna þess,
að Evrópuumræðan
ber í sér sáðkorn nýrrar sundrungar í íslenzku
þjóðlífi. Og við sjáum merki þess nú þegar.
Umræðan um aðild eða ekki aðild að ESB
kallar fram sterkar tilfinningar hjá fólki. Að
hluta til vegna þess, að sumir þættir málsins
vekja upp umræður um fullveldi þjóðarinnar og
sjálfstæði. Til marks um það eru ummæli Ragn-
ars Arnalds í samtali við Morgunblaðið í dag,
laugardag, en hann segir, að þetta mál sé um-
fram allt sjálfstæðismál, innganga í ESB þýði
afsal á ýmum þáttum fullveldisins og að ýmis
réttindi glatist og síðan bætir Ragnar við:
„Ég nefni sem dæmi, að við getum ekki gert
viðskiptasamninga við önnur ríki án milligöngu
Evrópusambandsins, samninga um fiskveiðar í
úthafinu og annað í þeim dúr. Sumir tala um
þetta eins og einhverja þjóðernisrómantík, líkja
þessu við sjálfstæðisbaráttuna, en það er nú
bara eðli málsins enda er það viðurkennt að til
þess að ganga í ESB þyrftum við að breyta
stjórnarskránni, þar sem það felur í sér afsal
fullveldisins.“
Að öðru leyti vegna þess að hugsjónin um
sameinaða Evrópu er í margra augum stórbrot-
in hugsjón í ljósi sögulegra átaka þjóðanna á
meginlandi Evrópu. Þar er unnið að sameiningu