Morgunblaðið - 26.07.2002, Blaðsíða 26
Beinþ
en hæ
BEINÞYNNING er heilbrigðis-vandi sem skiptir okkur öllmáli, segja þau Björn Guð-björnsson, sérfræðingur í gigt-
ar- og almennum lyflækningum, dósent
við Háskóla Íslands og formaður samtak-
anna Beinverndar, og Halldóra Björns-
dóttir, íþróttafræðingur og framkvæmda-
stjóri Beinverndar. Hættan á því að
brotna af völdum beinþynningar einhvern
tímann á ævinni er að minnsta kosti 30%
hjá konum og 13% hjá körlum og því allt
eins líklegt að þótt fólk fái ekki sjúkdóm-
inn sjálft verði nákominn ættingi eða vin-
ur fyrir því að beinbrotna af völdum bein-
þynningar. Oft veit fólk ekki að það hefur
sjúkdóminn fyrr en eftir fyrsta brot og því
benda Björn og Halldóra á, að hér sé um
að ræða dulinn en hættulegan faraldur.
Algengustu afleiðingar beinþynningar
eru framhandleggsbrot, hryggsúlubrot og
mjaðmabrot og segja þau Björn og Hall-
dóra að þessi brot geti haft alvarlegar af-
leiðingar. Í erlendum rannsóknum hafi
komið í ljós að einn af hverjum fimm ein-
staklingum sem mjaðmabrotnar deyi á
næstu 12 mánuðum sem er margfalt
hærra hlutfall en meðal jafnaldra. „Sá sem
mjaðmabrotnar þarf að liggja lengi á
sjúkrahúsi og því fylgja oft og tíðum fylgi-
kvillar, svo sem sýkingar, blóðtappar og
fleira. Af þeim fjórum sem ekki látast á
fyrstu 12 mánuðum eftir mjaðmabrot
þurfa að meðaltali tveir á aukinni aðstoð
að halda heima við eða þeir leggjast inn á
öldrunardeildir. Eftir fyrsta brot aukast
líkur á því að annað brot verði. Því oftar
sem fólk brotnar því alvarlegri afleiðingar
hefur sjúkdómurinn á lífsgæði og lífshorf-
ur. Þá hafa evrópskar rannsóknarniður-
stöður gefið til kynna að fleiri konur deyja
í kjölfar mjaðmabrota en af völdum
brjóstakrabbameins.
Um 10% þeirra sem hljóta úlnliðsbrot fá
aflögun um úlnliðinn, oft samfara lang-
vinnum slitgigtarverkjum. Þeir sem fá
samfallsbrot í baki, en það grær á 6-12 vik-
um, finna oft fyrir verkjum auk þess sem
þetta fólk lækkar oft í lofti og tapar þá
reisn sinni. Margir sem fá endurtekin
samfallsbrot í baki geta fengið herðakistil
sem verður til að þrengja að lungum og
meltingarfærum. Á þessu sést að annar
heilsufarsvandi getur magnast upp sem
afleiðing beinþynningar,“ segir Björn.
Fólk getur brotnað við
að faðma barnabörnin
Halldóra bendir á að líkamleg hömlun
sem komi í kjölfar beinþynningar bindi
fleiri sjúklinga við rúmið en sjúkdómar á
borð við langvinna lungnasjúkdóma, heila-
blóðfall, hjartaáfall eða brjóstakrabba-
mein. Björn segir að þrátt fyrir að byltur
af ýmsu tagi valdi oft stærstu og erfiðustu
beinbrotunum þurfi oft miklu minna til hjá
þeim sem hafa beinþynningu á alvarlegu
stigi. „Fyrir þá sjúklinga er oft nóg að
hósta, faðma barnabörnin eða setjast á
klósettið, þá brotna þeir. Fólk sem lendir í
þessu verður mjög hrætt við að fram-
kvæma ýmislegt sem flestir telja eðlilegt.
Bráðabirgðaniðurstöður í lífsgæðarann-
sókn sem unnin hefur verið á beinþéttn-
imóttöku Fjórðungssjúkrahússins á Ak-
ureyri benda til þess, að fólk sem fær
samfallsbrot af völdum beinþynningar
verði oft fyrir félagslegri einangrun,“ seg-
ir Björn.
Mikill kostnaður fyrir samfélagið
Hann segir að flestum beinbrotanna sé
hægt að sinna á slysa- eða göngudeild, en
þó nokkrir, sérstaklega þeir sem fá slæm
samfallsbrot, þurfi að leggjast á spítala.
Allir sem mjaðmabrotni séu lagðir inn á
spítala, en einn legudagur kostar 32-65
þúsund krónur.
„Um það bil 2-300 konur mjaðmabrotna
árlega, en innan við 200 konur greinast ár-
lega með brjósta-, leg- eða eggjastokka-
krabbamein til samanburðar. Samkvæmt
könnun sem við gerðum eru um 12-14 ein-
staklingar á stóru sjúkrahúsunum dag
hvern vegna beinbrota af völdum bein-
þynningar. Þetta þýðir um 300 milljónir á
ári í legukostnað, en erlendar rannsóknir
hafa sýnt að það má tvöfalda sjúkrahús-
kostnað miðað við samfélagskostnað sem
hlýst af beinbrotum eftir sjúkrahúsleg-
una. Þegar fólk er útskrifað þarf það á
verkjalyfjum að halda, auk hjálpartækja,
heimilisaðstoð, endurhæfingu og fleira.
Því erum við í raun að tala um kostnað
sem nemur upp undir einum milljarði á ári
vegna beinþynningarbrota og ljóst að
þetta er gríðarlega mikill heilbrigðisvandi
og dýrt fyrir samfélagið,“ segir Björn.
Björn segir tvennt hafa gerst á undan-
förnum árum sem orðið hafi til þess að
umræðan um beinþynningu hafi aukist.
Einföld tæki sem unnt er að greina bein-
þynningu með hafi orðið til og þá hafi
komið fram meðferðarmöguleikar sem
skila mjög góðum árangri. „Að geta greint
og staðfest sjúkdóminn áður en fyrsta
brot verður og ná að meðhöndla sjúkdóm-
inn er mikilvægt, en rannsóknir erlendis
hafa sýnt að fái kona eitt samfallsbrot
eykst áhættan fimmfalt á að brotna aftur
innan árs,“ segir Björn.
Einfaldar beinþéttni-
mælingar og þróun lyfja
Í dag er hægt að mæla beinþéttni á til-
tölulega einfaldan hátt og segir Björn að
það megi gera á nokkra mismunandi vegu.
„Í fyrsta lagi er til einföld mæling sem
kölluð er hælmæling, en þá er notast við
ómtækni og hljóðbylgja er send í gegnum
hælbeinið. Þá fæst fram stífleiki í beininu
svo hægt er að áætla beinþéttnina í hrygg
og mjöðm. Svona hælmælar eru til hjá
Lyfju, Gigtarfélagi Íslands, á gigtardeild
Landspítalans í Fossvogi og svo hefur
Beinvernd nýlega fengið slíkan mæli að
gjöf. Þessi búnaður er aðgengilegur og
mæling tekur einungis nokkrar mínútur.
Hælmæling er talin áreiðanleg ef niður-
staðan sýnir góða beinþéttni.
Annað stigið er að mæla beinþéttni með
svokölluðum beinþéttnimæli. Tvö slík
tæki eru til og er þau að finna á Landspít-
alanum í Fossvogi og á Fjórðungssjúkra-
húsinu á Akureyri. Þá er til einfaldari út-
gáfa af þessu tæki hjá Hjartavernd. Þessir
mælar mæla beinþéttnina mjög nákvæm-
lega og með þeim má finna heildarbein-
magn og vöðva- og fitumagn í líkamanum
sem getur gefið mikilvægar upplýsingar.
Slík mæling er tímafrekari en þegar hæl-
mælar eru notaðir, en hver rannsókn tek-
ur um það bil 20 til 30 mínútur. Svona
beinþéttnimælingar spá jafnvel fyrir um
beinbrot síðar á ævinni og blóðþrýstings-
mælar spá fyrir líkum á hjartaáfalli.
Einnig er hægt að mæla beinþéttni með
tölvusneiðmynd, en það er dýrari rann-
sókn og tækjabúnaður og mun meiri geisl-
un, en slík rannsókn gefur mjög nákvæm-
ar niðurstöður,“ segir Björn.
Björn segir að lyfjameðferð megi beita
til forvarnar hjá konum sem eru í mikilli
áhættu að fá be
eru komnar me
ekki enn beinbr
aukist skilningu
hormónauppbót
konur nota m
vara, ekki aðei
heldur einnig í
urstöður úr nýle
kárni hvað varð
hormónum. Ho
hin jákvæðu be
ekki hormónaáh
er sértækur est
ur nýlega komi
annar lyfjaflokk
um marktækt, þ
Að sögn Björ
oft fólk þarf að t
„Sum hver þarf
önnur tvær viku
fresti og enn ön
ekki geta tekið
notast við innre
mánaða fresti.
gangi á lyfjum
skapinn. Á allr
meðferðarmögu
brautir og er far
kvæmar eftirhe
ans, svo sem kal
ónum og fleiri h
uppbyggingu b
möguleikar að v
ari,“ segir Björn
Mikilvægt a
sé boðin
Björn segist
brigðiskerfinu s
hlotið hefur bei
til þess hvort
rannsaka beinþ
eigi að bjóða þei
verða fyrir svo
svo sem úlnliðs
öðrum minnihá
hafa lent í slysi
Beinbrot sem hljótast af beinþynn
alvarlegar afleiðingar í för með s
linga, en talið er að á hverju ári ve
um 1.000 til 1.200 beinbrot sem r
beinþynningar. Elva Björk Sverri
um beinþynningu við Björn Gu
lækni og formann samtakanna
og Halldóru Björnsdóttur, íþró
og framkvæmdastjóra Beinv
26 FÖSTUDAGUR 26. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
BEINÞYNNING er sjúkdómur í beinum
sem einkennist af því að beinmagn
minnkar og uppbygging beinsins riðlast.
Afleiðingarnar eru minni beinstyrkur og
aukin hætta á beinbrotum, sérstaklega í
hrygg, úlnliðum, mjöðmum og upp-
handleggjum.
Beinin eru lifandi vefur sem inniheldur
kalk og í þeim búa tvær megingerðir af
frumum, beinmyndunarfrumur og bein-
brjótar. Beinin eru í stöðugri endurbygg-
ingu og á niðurbrot jafnhliða nýmyndum
sér stað í beinvefnum þótt fullum vexti sé
náð. Nauðsynlegt er að gott jafnvægi sé
milli beinfrumnanna svo beinbrot grói,
skekkjur réttist og líkami barna stækki.
Beinmagn líkamans eykst mikið á vissum
æviskeiðum og til að mynda þrefaldast
beinmagn á unglingsaldri. Beinþéttni nær
hámarki um 25 ára aldur og á aldrinum
20–40 ára eru beinin í nokkru jafnvægi og
beinmagnið helst stöðugt. Á þessum aldri
er beinmassinn
vægi beinmyn
veldur því að b
það skapast be
hin harða og þ
frauðbeinið se
Við þetta minn
verða stökk og
brotnað við mi
Beinþynning
dómur, milljón
eru haldnar ho
þeir eru með sj
kennalaus þar
Konur eru í
beinþynningu
beinþéttni þeir
gengasta orsö
anna eru þær b
ama kvenna vi
niðurbrot bein
áratugnum eft
Staðreyndir
beinþynningu
KJÖLFESTUFJÁRFESTAR
EINKAVÆÐING BANKANNA
Í gær hófst nýr kapítuli í viðleitniríkisstjórnarinnar til þess aðselja það sem eftir er af eignar-
hlutum ríkisins í Landsbanka Íslands
hf. og Búnaðarbanka Íslands hf.
Fimm aðilar svöruðu auglýsingu og
lýstu áhuga á að taka upp viðræður
við einkavæðingarnefnd um kaup á
stórum hlut í bönkunum tveimur.
Ef af sölu til einhverra í þessum
hópi verður á stórum hlut og jafnvel
ráðandi hlut í bönkunum tveimur er
ljóst að bankakerfið mun skiptast á
milli 2–3 aðila í viðskiptalífinu eins og
Morgunblaðið hefur raunar ítrekað
bent á og varað við.
Verði af þessari sölu eins og hún er
ráðgerð verður ekki til baka snúið. Þá
hefur teningunum verið kastað. Að
mati Morgunblaðsins er ríkisstjórnin
á mjög rangri leið í einkavæðingu
bankanna eins og fram hefur komið
áður í forystugreinum blaðsins og
þess vegna enn á ný ástæða til að
hvetja ráðherrana til að hugsa vel
sinn gang áður en slík ákvörðun verð-
ur tekin.
Á síðustu fjórum árum hafa verið
töluverðar umræður um nauðsyn þess
að um mjög dreifða eignaraðild að
bönkunum verði að ræða, þannig að
einstakir aðilar og tengdir aðilar ættu
ekki nema 5–8% hlut í banka og jafn-
vel minni hlut t.d. 3–5%. Í þessum um-
ræðum hefur einnig verið bent á þann
möguleika að hluthafar mættu eiga
stærri hlut en atkvæðisréttur þeirra
væri takmarkaður t.d. við 5% eins og
hugmyndin er að verði ef til hluta-
félagavæðingar sparisjóða kemur.
Ýmsir stjórnmálamenn og forystu-
menn í fjármálakerfinu hafa lýst
þeirri skoðun, að óframkvæmanlegt
sé að koma á slíku kerfi. Þó er stað-
reyndin sú, að beggja vegna Atlants-
hafs hafa verið í gildi eða eru í gildi
margvíslegar reglur, sem takmarka
mjög eignaraðild að bönkum. Í sum-
um tilvikum hafa slíkar takmarkanir
gilt áratugum saman.
Því hefur líka verið haldið fram, að
óframkvæmanlegt væri að setja regl-
ur um dreifða eignaraðild að banka-
kerfinu vegna EES-samningsins og
vísað til þess að í Noregi sé nú rætt
um að afnema reglur, sem þar hafi
verið í gildi. En jafnframt er viður-
kennt, að í ESB-löndunum eigi tak-
markanir við hjá sparisjóðum. Öllum
er ljóst að enginn grundvallarmunur
er á starfsemi sparisjóða og banka
hér á Íslandi. Alþingi sjálft hefur sett
löggjöf, sem á að takmarka atkvæð-
isrétt í hlutafélögum, sem sett yrðu á
stofn um starfsemi sparisjóða. Þing-
menn og ráðherrar virðast því telja,
að unnt sé að setja slíkar takmarkanir
varðandi sparisjóðina en ekki vegna
bankanna og sér hver maður í hendi
sér hversu fáránlegur sá málflutning-
ur er. Auðvitað á að láta á þetta reyna
gagnvart EES-samningnum í stað
þess að nota hann sem röksemd fyrir
aðgerðarleysi.
Er það vilji ríkisstjórnar Sjálfstæð-
isflokks og Framsóknarflokks, að
bankakerfinu verði skipt upp á milli
2–3 viðskiptablokka? Er það vilji
þingflokka stjórnarflokkanna? Er það
vilji Alþingis?
Þetta mál snýst ekki bara um það
hvernig bankakerfið og fjármálakerf-
ið er skipulagt. Það snýst kannski
fyrst og fremst um það í hvers konar
þjóðfélagi við viljum búa.
Ríkisstjórnin stendur frammi fyrir
því að það ríkir eins konar frum-
skógalögmál í fjármálakerfi þjóðar-
innar um þessar mundir. Annar rík-
isbankanna er að gera tilraun til að
leggja undir sig stærsta sparisjóð
landsins. Takist það munu aðrir bank-
ar fylgja í kjölfarið og kaupa upp aðra
sparisjóði. Er eitthvert vit í þessari
þróun?
Ríkisstjórnin og þingflokkar henn-
ar standa frammi fyrir einhverri
stærstu ákvörðun, sem um getur á
tæplega átta ára stjórnarferli þessara
flokka. Fari fram sem horfir er hætta
á, að hér verði gerð örlagaríkari mis-
tök en flesta grunar á þessari stundu.
Á síðustu rúmlega 10 árum hefurorðið til nýtt hugtak í umræðum
um íslenzkt viðskiptalíf. Þar er um að
ræða svonefnda kjölfestufjárfesta. Í
umræðum um uppbyggingu viðskipta-
lífsins hefur mikil áherzla verið lögð á
mikilvægi og þýðingu slíkra kjölfestu-
fjárfesta. Það skipti miklu að í hverju
fyrirtæki sé sterkur kjarni, sem eigi
stóran eignarhlut, sem hafi mikla
hagsmuni af því að leiða viðkomandi
fyrirtæki vel og örugglega. Minni
hluthafar muni njóta góðs af því. Lítið
hefur farið fyrir gagnrýni á þessi
sjónarmið.
Wall Street Journal er annað af
tveimur virtustu dagblöðum í heimi,
sem sérhæfa sig í umfjöllun um við-
skiptalífið á heimsvísu. Fyrir skömmu
birtist athyglisverð grein í þessu virta
fjármáladagblaði þar sem m.a. var
fjallað um á hverju smærri hluthafar
ættu að gæta sín, þegar þeir vega og
meta hvaða hlutabréf þeir eigi að
kaupa. Grein þessi er bersýnilega
skrifuð vegna þeirra umræðna, sem
nú fara fram í Bandaríkjunum um
starfshætti stjórnenda bandarískra
fyrirtækja.
Eitt þeirra ráða, sem Wall Street
Jorunal gefur lesendum sínum er að
vara sig á fyrirtækjum, þar sem 1–2
aðilar eiga t.d. um 35% hlut. Í grein
blaðsins segir um þetta atriði:
„Það þarf ekki að vera slæmt fyrir
fyrirtæki að vera í eigu fárra stórra
hluthafa. Hættan fyrir þá minni er
hins vegar sú, að þeir stærri setji eig-
in hagsmuni ofar heildarhagsmunum
litlu hluthafanna. Eigi til dæmis einn
eða tveir hluthafar yfir 35% hlut í fyr-
irtæki verða minni fjárfestar að bera
gríðarlega mikið traust til þessara
ráðandi hluthafa til að fjárfesta í fyr-
irtækinu.“
Þessi ráðgjöf Wall Street Journal er
umhugsunarefni fyrir þann fjölda sér-
fróðra manna, sem hefur mælt með
því að sérhvert fyrirtæki byggist á
svonefndum kjölfestufjárfestum en
eignarhlutur þeirra er gjarnan í
kringum 30–35% og má nefna um það
mörg dæmi úr íslenzku viðskiptalífi.
Skrif blaðsins eru líka umhugsunar-
efni fyrir ríkisstjórn Íslands sem virð-
ist telja það eftirsóknarvert markmið
að slíkir kjölfestufjárfestar með
áþekkan eignarhlut og hér er nefndur
komi til sögunnar í íslenzka banka-
kerfinu.