Morgunblaðið - 22.08.2002, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 FIMMTUDAGUR 22. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í tilefni af Íslensku sjávarútvegssýningunni verður
gefinn út blaðaukinn Úr Verinu sem fylgir Morgunblaðinu
4. september. Aukaupplagi verður dreift á sýningunni.
Pantanafrestur auglýsinga er til kl.12
fimmtudaginn 29. ágúst.
Allar nánari upplýsingar veita sölu-og upplýsingafulltrúar
á auglýsingadeild í síma 569 1111, bréfsíma 569 1110
eða netfanginu augl@mbl.is.
AUGLÝSENDUR!
Íslenska
sjávarútvegssýningin
í Smáranum
Kópavogi
4. - 7. september
AÐ undanförnu hefur
nokkuð verið rætt og
ritað um lýðræði innan
Evrópusambandsins og
meintan lýðræðishalla í
samstarfinu. Því er rétt
að fara nokkrum orðum
um lýðræðislega upp-
byggingu ESB og stofn-
ana þess. Um það er
ekki deilt að Evrópu-
sambandið er byggt á
lýðræðislegum grunni
enda þiggur það umboð
sitt og lögmæti frá 15
helstu lýðræðisríkjum
veraldar. Til að skilja
lýðræðislega uppbygg-
ingu ESB er nauðsyn-
legt að gera sér grein fyrir eðli sam-
starfsins. Evrópusambandið er ekki
ríki og því er ekki hægt að beita það
sömu mælikvörðum og ef um full-
valda ríki væri að ræða. Evrópusam-
bandið er heldur ekki hefðbundin al-
þjóðastofnun sem starfar á
milliríkjagrunni. Samstarfið er mun
nánara og samþættara en jafnan ger-
ist í milliríkjasamstarfi. Evrópusam-
bandið er því hvorki fullvalda ríki né
hefðbundin alþjóðastofnun, heldur
einstakt samstarf fullvalda lýðræðis-
ríkja sem telja hag sýnum best borgið
með því að vinna saman að afmörk-
uðum og sameiginlegum viðfangsefn-
um. Ríkin hafa því framselt hluta af
ákvarðanavaldi sínu til sameiginlegra
og yfirþjóðlegra stofnana til að takast
á við sameiginleg viðfangsefni. Í raun
má segja að Evrópusambandið sé
svar við alþjóðavæðingu efnahagslífs-
ins en fullvalda ríki verða sífellt háð-
ari hvert öðru í efnahagslegu tilliti.
Rík lýðræðiskrafa
Allt frá stofnun hefur Evrópusam-
bandið verið grundvallað á lýðræði og
lýðræðiskrafan er rík í allri starfsemi
þess. Eftir því sem samstarfinu hefur
fleygt fram hefur krafan um lýðræð-
islegt umboð aukist og markvisst hef-
ur verið unnið að því að auka völd lýð-
ræðislegra stofnana, – annars vegar
ráðherraráðsins, sem skipað er lýð-
ræðislega kjörnum ráðherrum aðild-
arríkjanna, og hins vegar Evrópu-
þingsins, sem er kosið beinni
kosningu af kjósendum í aðildarríkj-
unum. Stjórnvöld í aðildarríkjunum
veita framkvæmdastjórninni eftir
sem áður mikilvægt hlutverk. Grund-
vallarlög ESB byggjast á Rómar-
samningnum frá 1957og þeim sátt-
málum sem eftir fylgdu, auk
aðildarsamninga við ríkin 15. Stofn-
anir ambandsins hafa verið í sífelldri
þróun eftir því sem samstarfinu hefur
fleygt fram. Hér verður aðeins fjallað
um þær allra mikilvægustu; Evrópu-
þingið, ráðherraráðið og fram-
kvæmdastjórnina.
Evrópuþingið
Evrópuþingið er fulltrúaþing al-
mennings og deilir lagasetningarvaldi
með ráðherraráðinu. Evrópuþingið
var lengst af aðeins ráðgefandi og
þótt völd þess hafi aukist mikið að
undanförnu og hefur það langt í frá
sama vægi og þjóðþing aðildarríkj-
anna. Þingið fjallar um lagafrumvörp
ESB en getur ekki haft frumkvæði að
lagagerð. Þingið fer ennfremur með
fjárveitingarvald ESB, ásamt ráð-
herraráðinu, og þarf að afgreiða sam-
eiginlega fjárhagsáætlun ESB til að
hún öðlist gildi. Þingið hefur einnig
eftirlit með framkvæmdastjórninni
og veitir henni lýðræð-
islegt aðhald. Þannig
þarf þingið til að mynda
að samþykkja fulltrúa í
framkvæmdastjórnina
og getur sett hana af í
heilu lagi, en getur
hvorki haft frumkvæði
að tilnefningu fram-
kvæmdastjóra né sett
einstaka framkvæmda-
stjóra af. Ennfremur
þarf þingið að sam-
þykkja ný aðildarríki.
Þingmenn Evrópu-
þingsins skipa sér ekki
hópa eftir þjóðerni
heldur starfa þar þing-
flokkar á grundvelli
pólitískrar sannfæringar.
Ráðherraráðið
Í ráðherraráðinu sitja fulltrúar rík-
isstjórna aðildarríkjanna. Skipta má
ráðherraráðinu í tvær ólíkar stofnanir.
Annars vegar leiðtogaráðið sem sam-
anstendur af lýðræðislega kjörnum
leiðtogum aðildarríkjanna og forseta
framkvæmdastjórnarinnar og hins
vegar í ráðherraráðið sem skipað er af
fagráðherrum aðildarríkjanna á hverju
sviði fyrir sig. Hlutverk leiðtogaráðsins
er að móta pólitíska framtíðarstefnu
sambandsins og taka mikilvægar póli-
tískar ákvarðanir. Hvert aðildarríkja
ESB hefur neitunarvald í leiðtoga-
ráðinu. Allar ákvarðanir í leiðtoga-
ráðinu eru því teknar með samhljóma
atkvæðum allra aðildarríkjanna.
Í ráðherraráðinu hefur hvert ríki
einn ráðherra í hverjum málaflokki.
Þannig eru það til að mynda ráð-
herrar sjávarútvegsmála í aðildar-
ríkjunum sem skipa ráðherraráðið
um sjávarútvegsmál. Hér er því í
raun um hefðbundið milliríkjasam-
starf að ræða og er sá vettvangur þar
sem aðildarríkin gæta helst hags-
muna sinna. Ráðherraráðið er æðsta
ákvörðunarvald innan ESB, og deilir
löggjafar- og fjárveitingarvaldi með
Evrópuþinginu. Ákvarðanir ráðsins
byggjast jafnan á málamiðlun aðild-
arríkjanna en kosningar geta farið
fram í sumum málaflokkum og fer
það eftir mikilvægi þeirra hvort ein-
faldur meirihluti dugi eða beita þurfi
ákvæðum um aukinn meirihluta.
Framkvæmdastjórnin
Umfangsmesta stofnun ESB er
framkvæmdastjórnin sem fer í raun
með allan rekstur sambandsins.
Framkvæmdastjórnin er yfirþjóðleg
stofnun sem gætir hagsmuna Evr-
ópusambandsins bæði gagnvart að-
ildarríkjunum sjálfum og öðrum ríkj-
um. Framkvæmdastjórnin er
verndari sáttmála ESB og sér til þess
að innri markaðurinn virki sem
skyldi. Hún hefur ein frumkvæði að
lagasetningatillögum sem fara fyrir
ráðherraráðið og Evrópuþingið til
samþykkis eða synjunar. Það er svo á
ábyrgð framkvæmdastjórnarinnar að
koma ákvörðunum ráðherraráðsins
og þingsins í framkvæmd, til að
mynda um rekstur landbúnaðarstefn-
unnar og samstarfsáætlana á borð við
rannsóknir og þróun svo dæmi sé tek-
ið. Ráðherraráðið skipar forseta
framkvæmdastjórnarinnar en lýð-
ræðislega kjörin stjórnvöld í aðildar-
ríkjunum tilnefna einstaka fram-
kvæmdastjóra, sem fara með
afmörkuð stefnumál eins og tíðkast
meðal ríkisstjórna, og eiga ekki að
gæta hagsmuna ríkja sinna heldur
Evrópusambandsins alls.
Lýðræðisleg málamiðlun
Uppbygging Evrópusambandsins
er í raun niðurstaða úr lýðræðislegri
málamiðlum sem hefur þróast milli
ólíkra aðildarríkja og sjónarmiða og
endurspeglar einstakt eðli samstarfs-
ins. Evrópusambandið hefur frá upp-
hafi verið í sífelldri þróun og mótun
og verður svo áfram.
Lýðræði
og ESB
Eiríkur Bergmann
Einarsson
ESB
Uppbygging Evrópu-
sambandsins, segir
Eiríkur Bergmann
Einarsson, er í raun
niðurstaða úr lýðræð-
islegri málamiðlum.
Höfundur er stjórnmálafræðingur
og starfsmaður fastanefndar ESB
fyrir Ísland.
Í BRÉFI til Morgun-
blaðsins hinn 6. mars.
sl. veltir Ragnar Eiríks-
son upp þeirri hugmynd
að framleiða rafmagn
með vindorku á Íslandi.
Hann bendir á að setja
mætti upp vindmyllur
úti á Skaga þar sem nóg
sé um vindinn. Ekki
skal dregið í efa að
vindasamt sé á Skaga.
En jafnvel á mestu ro-
krössum verður stund-
um logn. Þá dytti öll
rafmagnsframleiðsla
þar niður. Hvorki heim-
ili né atvinnuvegir
sætta sig við rafmagnsleysi, jafnvel
þann stutta tíma sem logn er á vind-
asömum stöðum. Ekki er því unnt að
reiða sig á vindorku eina og sér til raf-
magnsframleiðslu. Þetta er ástæðan
til þess að alls staðar þar sem vind-
orka er nýtt í umtalsverðum mæli fer
sú nýting fram í samvinnu við elds-
neytiskyntar rafstöðvar sem geta
dregið úr vinnslu og sparað sér elds-
neytiskostnað þegar hvasst er og
vindrafstöðvarnar geta framleitt raf-
magn.
Með slíkri samvinnu geta vindraf-
stöðvar stuðlað að minni eldsneytis-
notkun við að sjá fyrir þörfum tiltek-
ins markaðar fyrir trygga raforku.
Hvort slíkt borgar sig fer eftir því
hvort vinnslukostnaður rafmagnsins í
vindmyllunum er minni en eldsneyt-
iskostnaðurinn sem sparast eða ekki.
Það er hann raunar sjaldan, en
stjórnvöld hafa víða styrkt vindorku-
framleiðendur með beinum framlög-
um eða skattaívilnunum í því skyni að
draga úr mengun og losun koltvísýr-
ings frá brennslu eldsneytis. Að
styrknum meðtöldum getur dæmið
gengið upp fyrir þá.
Án samvinnu við eldsneytisstöðvar
geta vindrafstöðvar séð fyrir ótryggri
raforku til notenda sem
hafa möguleika á að
laga sig eftir dyntum
vindsins. Slíkir notend-
ur eru ekki margir en
eru þó til.
Hér á Íslandi eru
nær engar eldsneyt-
iskyntar rafstöðvar í
gangi undir venjulegum
kringumstæðum, held-
ur aðeins þegar bilanir
verða. 99,9% allrar raf-
orku á Íslandi eru unnin
í vatnsafls- og jarðgufu-
stöðvum. Vinnslukostn-
aður raforkunnar í báð-
um þeim tegundum
rafstöðva er að heita má allur fastur,
þ.e. óháður því hvort stöðin framleiðir
meira eða minna rafmagn, því að
vatnið sjálft lætur náttúran ókeypis í
té og sama er að segja um jarðgufuna
þegar einu sinni er búið að ná henni
upp á yfirborðið með borunum. Slíkar
stöðvar hafa því enga möguleika til að
spara neitt þegar hvasst er eins og
eldsneytisstöðvarnar, þannig að eng-
inn grundvöllur er fyrir samvinnu
þeirra við vindorkuver.
Þessu væri öðruvísi háttað ef Ís-
land væri tengt Evrópu um sæstreng
þar sem stærstur hluti raforkunnar
er unninn í eldsneytisstöðvum. Ítar-
legar athuganir hafa farið fram á hag-
kvæmni slíkrar tengingar en með nei-
kvæðri niðurstöðu enn sem komið er.
Ekki er í sjónmáli að breyting verði á
því.
Einn staður á Íslandi hefur þó sér-
stöðu í þessu efni. Grímsey. Þar er öll
raforkan unnin í dísilstöð og vindraf-
stöð þar gæti því sparað olíu. Vinnslu-
kostnaður vindrafstöðva er fastur
kostnaður af sömu ástæðu og nefnd
var fyrir vatnsafls- og jarðgufustöðv-
arnar, því að vindurinn sjálfur er
ókeypis. Vegna þess hve raforku-
markaðurinn í Grímsey er lítill og
vegna þess að dísilolía er tiltölulega
ódýr geta verið áhöld um hvort olíu-
sparnaðurinn þar dygði til að vega
upp fasta kostnaðinn við vindrafstöð.
Rafmagnsveitur ríkisins, sem annast
raforkuvinnsluna í Grímsey, munu
hafa skoðað þennan möguleika.
Miðlunarlón vatnsaflsstöðvanna
hér á landi gætu brúað hægviðrasöm
tímabil, daga, vikur og jafnvel mán-
uði. Til þess þyrfti þó að auka afl
vatnsaflsstöðvanna um sem nemur
því afli vindrafstöðva sem óstarfhæft
getur orðið vegna hægviðris, eða
reisa nýjar vatnsaflsstöðvar við sömu
miðlunarlón. Kostnaður við það kæmi
til viðbótar kostnaði vindrafstöðv-
anna. Hann er fastur eins og kostn-
aður vindrafstöðvanna sjálfra. Hann
sparast því ekki þegar hvasst er eins
og eldsneytiskostnaðurinn í eldsneyt-
isstöðvunum. Spurningin er þá hvort
vindrafstöðvarnar þola slíka kostnað-
arviðbót án þess að verða ósam-
keppnishæfar. Það er vafasamt. Hér
á landi hafa stjórnvöld ekki hvata til
að draga úr brennslu eldsneytis til
raforkuvinnslu með styrkjum til vind-
rafstöðva því að hún er lítil sem eng-
in.
Allt um þetta gæti vindorka séð
fyrir ótryggu rafmagni hér eins og
annars staðar. Spurningin er um
markað fyrir slíkt rafmagn og raf-
magnsverðið.
Vindorka til raforku-
vinnslu á Íslandi
Jakob Björnsson
Orka
Ekki er unnt, segir
Jakob Björnsson,
að reiða sig á vindorku
eina og sér til
rafmagnsframleiðslu.
Höfundur er fv. orkumálastjóri.