Morgunblaðið - 01.09.2002, Side 11

 
 
!


"# 

$%&


 
!&







 

 
 





 



   


 




 

 

  










    

 
 

 
 
 !
" #$ %
'()
*()
+(,
+-(.
'/(+
0()
'/(/
*(/
**(0
-(*
/(,
/()
1

3  *///&

 "
4  $5!
6 6  % 36'77.
6*///&
8 !2

9  *///&
#$ 42
 
6: 346
 ; '6 *//*&
0(0
,(,
'*(*
','(/
00(/
*/(7
)7(0
'7(0
)/(/
'+(/
7(0
+(7
0(+<
0(/<
*(7<
)(7<
/('<
)(0<
)(,<
)(0<
2*(7<
'('<
)(*<
)(+<
+-(/<
*7(*<
*7(+<
+-(7<
./('<
)-('<
0*(/<
,'(.<
*.(7<
*)('<
-*(.<
0+(*<
'+(0<
')()<
'0(7<
'.(.<
-(-<
'7('<
.(.<
,('<
,(,<
'-(,<
+(.<
0(+<
*-
*,
*-
*.
*0
*,
*.
*-
'+
*'
*-
*)
 
=42

!
6  6 ! 2
2
!4(6

4 6
&
Kauphöllin í Varsjá Auglýsingaskilti alþjóðlegra fyrirtækja setja nýjan svip á bygginguna sem áður hýsti aðalskrifstofur
pólska kommúnistaflokksins í Varsjá. Það finnst vart táknrænni staður fyrir þá umbyltingu sem átt hefur sér stað frá falli
járntjaldsins: Pólska kauphöllin er nú til húsa í byggingunni.
fram fór í Tallinn í Eistlandi sl. mánu-
dag, hinn 26. ágúst. Sagði Halldór
hina fyrirhuguðu inngöngu Mið- og
Austur-Evrópuríkjanna í ESB einkar
áhugaverða fyrir Ísland vegna þeirra
auknu samskipta- og viðskiptamögu-
leika sem það hefði í för með sér á
Evrópska efnahagssvæðinu í heild
sinni.
Aðildarviðræðurnar
Hinar eiginlegu viðræður um
næstu stækkunarlotu Evrópusam-
bandsins hófust formlega í marz 1998
– fyrst við þessi sex ríki: Eistland,
Pólland, Tékkland, Ungverjaland,
Slóveníu og Kýpur („Lúxemborgar-
hópinn“ svokallaða) og í febrúar 2000
einnig við hin sex („Helsinki-hópinn“
– Lettland, Litháen, Slóvakíu, Rúm-
eníu og Búlgaríu, auk Möltu). Við-
ræðurnar fara formlega séð fram inn-
an ramma aðskilinna
aðildarsamningaráðstefna á ríkis-
stjórnastigi. Fulltrúar þess ríkis sem
er í formennskuhlutverkinu í ráð-
herraráði sambandsins hverju sinni
stýra samningaviðræðunum sjálfum,
en framkvæmdastjórn ESB sér um
að móta samningsafstöðu ESB í
hverju máli fyrir sig, sem ráðherra-
ráðið þarf að samþykkja samhljóða. Á
hálfs árs fresti hittast ráðherrar nú-
verandi og tilvonandi aðildarríkja, en
aðalsamninganefndir hinna tilvon-
andi aðildarríkja hitta viðeigandi full-
trúa ESB mun oftar. Samningunum
sjálfum er skipt niður í samtals 31
efnisflokk, í samræmi við efnislega
uppskiptingu lagasafns ESB.
Í grundvallaratriðum ganga aðild-
arviðræðurnar í þessari langstærstu
stækkunarlotu í sögu ESB fyrir sig
með sama hætti og í fyrri stækkunar-
lotum, með nokkrum viðbótum þó,
sem helgast ekki sízt af því að flest
umsóknarríkjanna voru um áratuga
skeið kommúnistaríki og eru því að
ganga í gegn um mikið umbyltingar-
ferli í pólitísku, efnahagslegu og fé-
lagslegu tilliti á sama tíma og aðild-
arviðræðurnar standa yfir. Þó
stendur óhögguð sú grundvallar-
regla, að ný aðildarríki þurfi að yf-
irtaka í löggjöf sína allar þær laga-
reglur og samþykktir sem sambandið
hefur áður sett sér (þ.e. hin svo-
nefndu acquis communautaire). Var-
anlegar undanþágur eru útilokaðar af
hálfu ESB.
Núverandi aðildarviðræður snúast
því að mestu um leiðir umsóknarríkj-
anna til að aðlaga sig þessum ESB-
reglum öllum saman. Til dæmis er
ástandið í umhverfismálum þannig í
flestum umsóknarríkjanna að þeim er
ógerlegt að uppfylla alla staðla ESB
að því er þau varðar frá fyrsta degi
aðildar. Því er samið um aðlögunar-
fresti, með ströngum skilyrðum.
En það eru einnig dæmi um að
ESB sjái sig sjálft knúið til að fara
fram á aðlögunarfresti á vissum svið-
um. Dæmi: Vegna ótta við að frjálsir
flutningar vinnuafls frá nýju aðildar-
ríkjunum kunni að hafa óæskileg
áhrif á vinnumarkað eldri aðildarríkj-
anna hefur að beiðni ESB (einkum
fyrir tilstilli Þjóðverja og Austurrík-
ismanna) verið samið um allt að sjö
ára aðlögunarfrest á gildistöku þessa
þáttar „fjórfrelsisins“ svokallaða
(frjáls för fólks, fjármagns, vara og
þjónustu).
Undirbúningur bæði út
á við og inn á við
Síðustu misserin hefur starfsemi
ESB snúizt um lítið annað en und-
irbúning stækkunarinnar, annars
vegar út á við með aðildarsamning-
unum, hins vegar inn á við með upp-
stokkun á stofnanakerfi og ákvarð-
anatökuferli sambandsins svo að
tryggt sé að það virki eftir að aðild-
arríkjunum fjölgar úr 15 í 25 og síðar
27 eða fleiri.
Erfiðustu úrlausnarefnin í aðildar-
viðræðunum, sem sameiginleg eru
öllum umsóknarríkjunum, er hvernig
þau munu tengjast inn í landbúnað-
ar-, byggða- og þróunarstyrkjakerfi
ESB, sem og fjárlagagerð þess. Um-
fram þessi sameiginlegu erfiðu mál
eiga flest umsóknarríkin sér jafn-
framt einhver sérstök mál sem eru
erfiðari úrlausnar en önnur af innan-
ríkispólitískum eða öðrum ástæðum.
Skipulag aðildarviðræðnanna hef-
ur í aðalatriðum verið á þann veg, að
fyrst voru tekin fyrir málefni sem til-
tölulega auðvelt var að komast að
samkomulagi um. Erfiðustu málin –
þ.e. fyrst og fremst þau sem snerta
fjármál – voru geymd þar til síðast.
Þegar samkomulag hefur náðst um
hvern tiltekinn efniskafla er honum
lokað til bráðabirgða – endanlega af-
greiðslu hljóta þessir samningar allir
ekki fyrr en formlegum aðildarvið-
ræðum hefur verið lokið og aðildar-
samningurinn frágenginn í heild. Síð-
an þurfa hinir kjörnu fulltrúar
tilvonandi og núverandi aðildarríkja
(ríkisstjórnir og þing, svo og Evrópu-
þingið) að leggja blessun sína yfir allt
saman til þess að hægt sé að leiða inn-
gönguna í ESB til lykta. Í sumum til-
vonandi aðildarlandanna verða haldn-
ar þjóðaratkvæðagreiðslur um
aðildarsamningana.
„Pískur og gulrót“
Í því skyni að hámarka þá „hvatn-
ingu til dáða“ sem aðildarsamning-
arnir hafa á umbótaferlið í fyrrver-
andi kommúnistaríkjunum sem
stefna inn í ESB er ýmsum verkfær-
um beitt. Leiðtogar ESB lýstu því yf-
ir að aðildarhæfni hvers einstaks um-
sóknarríkis yrði metin á eigin
verðleikum – þetta er hin svokallaða
„kappróðrarregla“ (regatta-prinsípp)
– en þessi regla hefur ýtt undir sam-
keppni milli umsóknarríkjanna um að
standa sig vel í aðildarundirbúningn-
um. Hún felur í sér að stækkunarlot-
urnar gætu orðið margar, allt eftir því
hve fljót umsóknarríkin eru að klára
sína aðildarsamninga og undirbúning
að öðru leyti. Þessi grundvallarregla
var ítrekuð á leiðtogafundi ESB í
Nizza í Frakklandi í desember 2000 –
ennfremur var staðfest að þau ríki
sem hófu aðildarviðræður seinna
(„Helsinki-hópurinn“) gætu með því
að leggja sig nógu mikið fram „náð“
eða „hlaupið uppi“ þau sem fyrr hófu
viðræður („Lúxemborgar-hópinn“,
einnig kallaður „fyrstu-lotu-hópur-
inn“).
Hins vegar hefur jafnframt alltaf
verið ljóst að af pólitískum ástæðum
yrði ekki hægt að útiloka t.d. Pólland,
stærsta umsóknarríkið, frá fyrstu
lotu stækkunarinnar til austurs –
jafnvel þótt önnur umsóknarríki
kynnu að verða fyrri til að uppfylla öll
aðildarskilyrðin. Frá upphafi voru
líka nokkur ESB-ríki á þeirri skoðun,
að stefna ætti að því að sem flest um-
sóknarríkjanna yrðu tekin inn í sam-
bandið samtímis (svokölluð „Big
Bang“-stækkun). Danmörk, sem tók
við formennskunni í ráðherraráði
ESB nú í júlí, var t.d. alltaf á þessari
skoðun. Þessi leið varð enda að lokum
ofan á, þegar leiðtogar ESB létu
þrýsta sér út í að nefna dagsetningar
um það hvenær af fyrstu stækkunar-
lotunni skyldi verða.
Verkfæri stækkunar-
undirbúningsins
Eitt hið mikilvægasta af nefndum
stækkunarundirbúningsverkfærum,
sem ESB ræður yfir, eru hinar árlegu
matsskýrslur framkvæmdastjórnar
sambandsins um framgang aðildar-
undirbúnings hvers og eins umsókn-
arríkis. Þær hafa verið birtar allt frá
haustinu 1998, en það ár hófust fyrstu
formlegu aðildarviðræðurnar.
Það er á grundvelli þessara mats-
skýrslna framkvæmdastjórnarinnar
frá því í nóvember 2001, sem nú er
gengið út frá því að átta ríki Mið- og
Austur-Evrópu muni geta lokið aðild-
arviðræðum í ár, þ.e. öll mið- og aust-
ur-evrópsku umsóknarríkin fyrir ut-
an Rúmeníu og Búlgaríu. Þessi tvö
síðastnefndu lönd eru samkvæmt
skýrslum framkvæmdastjórnarinnar
talin þurfa að bíða þar sem stjórnvöld
bæði í Rúmeníu og Búlgaríu geri sjálf
ekki ráð fyrir að nást muni að upp-
fylla aðildarskilyrðin fyrr en síðar.
Einkum á þetta við um hæfni efna-
hagslífsins í viðkomandi löndum til að
standast samkeppnisþrýstinginn á
hinum opna Evrópumarkaði, sem og
um að koma nauðsynlegum stjórn-
sýsluumbótum í framkvæmd með
skilvirkum hætti.
Í hverri matsskýrslu er farið yfir
allt sviðið og mat lagt á þau lög sem
sett hafa verið í viðkomandi umsókn-
arríki frá því síðasta skýrsla var gerð,
framkvæmd umbóta á stjórnsýslunni,
dómskerfinu o.s.frv., sem og á þróun
efnahagslífsins. Þá er klykkt út með
ráðgjöf til stjórnvalda viðkomandi
lands um það hvar þau þurfa að taka
sig sérstaklega á, að mati fram-
kvæmdastjórnarinnar.
Þá hefur ESB ennfremur sett sum-
um umsóknarríkjanna sérstök auka-
skilyrði, til dæmis voru ekki hafnar
aðildarviðræður við Búlgaríu fyrr en
þarlend stjórnvöld skuldbundu sig til
að loka elztu kjarnaofnunum í kjarn-
orkuverinu í Kozloduy.
Annað dæmi er þrýstingur sem
Litháar voru beittir til að skuldbinda
sig til að loka Ignalina-kjarnorku-
verinu (sem var byggt á sovéttíman-
um og er með kjarnaofna af sömu
gerð og voru í Tsjernobyl-verinu ill-
ræmda), vildu þeir gera sér vonir um
að fá að vera með í fyrstu stækkunar-
lotunni.
Í október nk. mun framkvæmda-
stjórnin birta nýjar matsskýrslur,
sem munu hafa að geyma dóm hennar
um það hvort aðildarundirbúningur
hvers umsóknarlands sé nógu langt
skriðinn til að tímabært geti talizt að
gera ráð fyrir inngöngu þess árið
2004.
Deilt um byrðarnar
Það eru takmörk fyrir því hvað nú-
verandi aðildarþjóðir eru tilbúnar að
taka á sig miklar byrðar vegna styrk-
veitinga til þjóðanna sem koma nýjar
inn í sambandið. Einkum ef breyting-
arnar hafa það í för með sér að lönd
eða héruð meðal núverandi aðildar-
ríkja missa styrkveitingar úr sjóðum
ESB sem þau hafa hingað til átt rétt á
– en það er fyrirsjáanlegt þar sem sú
regla, að héruð sem hafa minna en
75% af meðaltekjum í ESB eigi rétt á
hæstu styrkjunum, mun beina megn-
inu af þeim styrkjum sem til ráðstöf-
unar eru til fátækra héraða í nýju að-
ildarríkjunum í austri.
Jafnframt ríkir í sumum núverandi
aðildarríkjum ótti við að hin gapandi
velmegunargjá milli hinna nýju og
eldri aðildarríkja muni leiða til þess
að mikill fjöldi fólks – jafnvel milljónir
manna – muni verða reiðubúinn að
taka sig upp frá heimahögum sínum í
nýju aðildarríkjunum og leita sér
vinnu í hinum eldri – tilbúinn að vinna
fyrir lægri laun en þar gerist og geng-
ur.
Um þennan vanda hefur Jörg
Haider, hinn umdeildi fyrrverandi
foringi Frelsisflokksins í Austurríki
(FPÖ), látið hafa þetta eftir sér: „Við
þurfum alls ekki á stækkun ESB til
austurs að halda, því þá taka 10 millj-
ónir manna sig upp og stefna vestur.“
Meira að segja Gerhard Schröder,
kanzlari Þýzkalands og leiðtogi
þýzkra jafnaðarmanna, varaði í ræðu
í Varsjá við óæskilegri röskun á stöð-
ugleika á þýzka vinnumarkaðnum ef
ekki yrðu reistar neinar skorður við
frjálsri för launafólks frá nýju aðild-
arríkjunum strax eftir inngöngu
þeirra og ýmsir þýzkir stjórnmála-
menn hafa lýst áhyggjum af hættu á
að launataxtar verði undirboðnir og
atvinnuleysi kynni að aukast enn
frekar frá því sem nú er, þótt slæmt
sé það fyrir. Enda var loks samið um
aðlögunarfrest að frjálsum flutning-
um launafólks frá nýju aðildarríkjun-
um, þ.e. að hin eldri aðildarríki ESB
megi áskilja sér rétt til að viðhalda
skömmtun á atvinnuréttindum til út-
lendinga, einnig borgara nýju aðild-
arríkjanna, í allt að sjö ár eftir inn-
göngu þeirra í sambandið.
Samkvæmt skoðanakönnun sem
gerð var í Póllandi árið 1997 voru þá
um 36% vinnufærra Pólverja tilbúin
að prófa að finna sér löglega vinnu er-
lendis. Það væru um 13 milljónir
manna. Frá Póllandi einu. Sérfræð-
ingar á efnahagsmálarannsókna-
stofnunum í Þýzkalandi og Austurríki
(þar á meðal hinar þekktu stofnanir
DIW og Ifo) hafa þó ekki nema að
takmörkuðu leyti tekið undir fullyrð-
ingar um að von sé á slíkri „flóð-
bylgju“ ódýrs vinnuafls að austan. Ná
spár þessara stofnana yfir þann fjölda
sem gera megi ráð fyrir að muni nýta
sér frelsið til að leita sér vinnu í hin-
um ríkari hluta álfunnar frá 200.000
upp í 790.000 manns á ári. Heildar-
fjöldi þannig tilkominna innflytjenda
til eldri ESB-landanna 15 gæti náð
þremur til fimm milljónum á næstu
10-20 árum, samkvæmt rannsókna-
niðurstöðum þessara stofnana.
Afstaða almennings lykilatriði
Þannig mætti halda áfram að telja
upp atriði sem valda því að fjöldi fólks
bæði í tilvonandi og núverandi aðild-
arríkjum lítur hina væntanlegu
stækkun sambandsins ekki aðeins já-
kvæðum augum. En þótt íbúar sam-
bandsins segi í skoðanakönnunum að
þá skorti upplýsingar um stækkunina
til austurs er engu að síður ótvíræður
meirihluti hlynntur stækkuninni. Í
nýjustu Eurobarometer-könnun evr-
ópsku hagstofunnar Eurostat, sem
gerð var í ESB-löndunum fimmtán sl.
vetur, sögðust 83% aðspurðra vera
„minna en vel upplýstir“ um málið, en
um 67% segjast trúa því að hún muni
sameina álfuna. Töluverður munur er
þó á afstöðu fólks eftir löndum (stuðn-
ingur við stækkunina til austurs er
áberandi minnstur í Frakklandi).
Í umsóknarlöndunum hefur stuðn-
ingur við inngönguna í ESB einnig
verið ótvíræður fram til þessa, en í
sumum þeirra er hann býsna sveiflu-
kenndur og dæmi eru um að innan við
helmingur aðspurðra lýsi sig fylgj-
andi ESB-aðild síns lands.
Þar sem þjóðaratkvæðagreiðslur
munu fara fram um aðildarsamn-
ingana í mörgum hinna tilvonandi að-
ildarríkja stendur stækkunin og fell-
ur með afstöðu almennings. Hver

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. SEPTEMBER 2002 11