Morgunblaðið - 01.09.2002, Blaðsíða 34

SKOÐUN
34 SUNNUDAGUR 1. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
FYRIR skemmstu
birtust niðurstöður úr
rannsóknum tveggja
vísindamanna við New
York State Univers-
ity, Stony Brook (D.O.
Conover & S.B.
Munch, C & M) um
vaxtarhraða smáfisks
að nafni silfuræringi,
en skv. þeim kom í
ljós, að einstakir fisk-
ar í sama hópi valdir í
náttúrunni hafa mis-
munandi eiginleika.
Höfundur þessa pistils
skrifaði í Mbl. 10.7. og
15.8. sl. til að kynna
niðurstöðurnar í
stuttu máli og tengja þær því sem á
góma hefur borið hér vegna lélegs
ástands þorskstofnsins og ófull-
nægjandi skýringa á því. Tilraun-
irnar sýndu að val á stærstu fisk-
unum (10%) og þeim minnstu (10%)
í aðskilda hópa og eldi hvers hóps
fyrir sig til kynþroska, hrygningar
og klaks, leiddi eftir 4 kynslóðir til
mikils munar á milli hópa. Þunga-
hlutfall hópa með stærsta fiskinum
varð tvöfalt miðað við hópa þeirra
minnstu, en sexfalt ef miðað var við
meðalþunga kynþroska hluta
fiskanna. Með þessu er staðfest að
svokallað „erfðarek“ (genetic drift)
getur átt sér stað og að full ástæða
sé til að ætla, að hið
sama eigi við aðra
botnfiska í sjó. Hér er
átt við breytileika í
eiginleikum einstakra
fiska innan tiltekins
stofns en ekki sér-
staka aðskilda og mis-
munandi undirstofna
þorsks, en þeir hafa
fundist í tugum í Kan-
ada og Noregi; tveir
aðskildir stofnar hafa
fundist við Ísland og
full ástæða er til að
gera ráð fyrir því að
þeir geti verið margir,
ekki síst í ljósi þess að
mörgu varðandi
ástands þorsks er ósvarað.
Stormandi viðbrögð
Erlend tímarit og fréttastofnanir
hafa sýnt þessum málum mikinn
áhuga og birt úrdrætti úr rann-
sóknunum og fengið sérfræðinga til
að gefa umsagnir; það má segja að
menn hafi sperrt eyrun vegna þess
að tilgátur hafa verið uppi um skýr-
ingar á hruni fiskstofna. Áhuga-
verðast er að fylgjast með því
hvernig þessu reiðir af í Kanada í
ljósi þess að þorskur hrundi þar
fyrir áratug; hann hefur ekki rétt
úr kútnum á þremur stærstu svæð-
unum þrátt fyrir veiðibann. Ritið
National Post (Kanada, Halifax)
hafði viðtal við próf. J.A. Hutchings
(JAH), sem er formaður Canada
Research við Marine Conservation
Biology og ritstjóri Canadian
Journal of Fisheries & Aquatic
Sciences. C & M töldu að sams kon-
ar erfðabreytingar og þeir fundu
(erfðarek) séu líklegar til að gerast
í náttúrunni af völdum mikilla
stærðarveljandi veiða og JAH seg-
ist vera því sammála; sams konar
fyrirbæri eigi sér stað í náttúrunni
um heim allan og til vitnis um það
nefnir hann erfðabreytingar í
þorski við austurströnd Kanada.
„Við höfum séð breytingar á vaxt-
arlagi fiska og minnkandi vöxt
þeirra og er það talið vera vegna
erfða“. „Þorskur verður nú kyn-
þroska mun yngri en áður eða 5½
árs í stað 6½ til 7 sem tíðkaðist áð-
ur“. „Síðkynþroska þorskur
(stærri) hefur meiri líkur á því að
vera veiddur en sá sem er snemm-
þroska, en hann er vanalega minni
og grennri en hinn og hefur meiri
líkur á því að koma sínu erfðaefni
áleiðis í þorskstofninn“. Íslenski
þorskurinn verður fyrr kynþroska
en sá kanadíski og það stafar af
hærra hitastigi. Nú hafa orðið þær
breytingar að hann verður allt að
tveimur árum fyrr kynþroska en
áður fyrir 2–4 áratugum, en það
eru sterkar vísbendingar um erfða-
breytingar og séu þær aðalskýring-
in á minnkandi arðsemi þorsk-
stofna.
JAH segir að hrun þorsksins sé
mesta ógæfa sem hent hafi Kanada
á síðustu öld og að nú sé óttast að
stofnarnir rétti ekki við, en C & M
segja í grein sinni, að það sé engin
vissa fyrir því að unnt sé að snúa
við ástandi þorsksins; það var orðið
mjög slæmt.
Flest á sömu bókina lært
Ástand þorsks hér við land er
áhyggjuefni og ef rýnt er í helstu
mælistærðir sem Hafró safnar má
sjá að erfðarek, með sínum ein-
kennum og afleiðingum, er mjög
lúmskur „sjúkdómur“ sem greinist
seint og er illa áþreifanlegur. Til að
byrja með minnkar vöxtur og einn-
ig holdstuðull fiska eða vaxtarlag
þannig, þeir verða bæði minni mið-
að við aldur og grennri en annars
væri og stuðlar það hvort tveggja
að því að þeir veiðast síður eða
seinna en annars væri með netveið-
arfærum, en það eykur líkur á því
að slíkur fiskur tímgist og að af-
komendum hans fjölgi hlutfalls-
lega; í ofanálagið verða slíkir fiskar
fyrr kynþroska en „óskjúkir“ með
sömu afleiðingum. Ef fiskar veiðast
2 árum seinna en áður var, hafa
EUREKA
Jónas
Bjarnason
Ástand þorsks hér við
land er áhyggjuefni,
segir Jónas Bjarnason,
og ef rýnt er í helstu
mælistærðir sem Hafró
safnar má sjá að erfða-
rek, með sínum ein-
kennum og afleiðingum,
er mjög lúmskur
„sjúkdómur“ sem
greinist seint og er
illa áþreifanlegur.
VÍKINGSLÆKJARÆTT
7. bindi Víkingslækjarættar
(niðjar Guðmundar Brynjólfssonar á
Keldum á Rangárvöllum og fyrstu konu
hans, Ingiríðar Árnadóttur)
er væntanlegt í haust.
Þeir sem gerast áskrifendur
fyrir 20. september nk. fá bókina
með 30% afslætti.
Grensásvegi 14 • 108 Reykjavík • Sími 588-2400 • Fax: 588 8994
BÓKAÚTGÁFA
Guðmundur Brynjólfsson
Áskriftarsími: 588 2400
Fax: 588 8994
Tölvupóstfang: skjaldborg@skjaldborg.is
Verkefnastefnumót í Svartsengi
13.-14. september
Northern Periphery verkefnaáætlun ESB
Verkefnaáætlunin Northern Periphery Programme er hluti af INTERREG III-B
áætlun Evrópusambandsins. Þátttökulönd eru norðurhéruð Noregs,
Svíþjóðar, Finnlands og Skotlands ásamt Færeyjum, Grænlandi og Íslandi.
Verkefni í þessari áætlun miða að því að finna lausnir og/eða stunda
rannsóknir á sameiginlegum viðfangsefnum norðurhéraða hvað varðar
byggða- og atvinnuþróun. Áherslur verkefna eru á eftirfarandi sviðum:
Samgöngur og aðgengi að upplýsingasamfélaginu, atvinnuþróun og
sjálfbær nýting auðlinda og efling samfélaga.
Northern Periphery verkefnaáætlunin mun halda sitt fjórða verkefnastefnumót
í Svartsengi dagana 13. og 14. september nk., en um 80 erlendum aðilum
verður boðið á stefnumótið, þ.e. um 10-15 frá hverju þátttökulandanna. Þar
verða verkefnahugmyndir kynntar og leitað eftir samstarfsaðilum að
einstökum verkefnum. Þarna verður því gott tækifæri fyrir Íslendinga að
komast í tengsl við erlenda samstarfsaðila.
Þátttakendur í verkefnum geta verið t.d. félagasamtök, sveitarfélög,
ríkisstofnanir, atvinnuþróunarfélög, fyrirtæki, háskólar og
rannsóknarstofnanir.
Skráning á stefnumótið er til 6. september.
Dagskrá og upplýsingar um skráningu er að finna á
heimasíðu Byggðastofnunar: www.bygg.is.
Skrifstofa Íslensku Sjávarútvegs-
sýningarinnar er í Smáranum,
Kópavogi. Símar: 544-4027 og
544-4028 og þar eru veittar allar
nánari upplýsingar. Sími blaðafull-
trúa 544-4025, fax 544-4026.
HEIMSVIÐBURÐUR
Á ÍSLANDI
Íslenska Sjávarútvegssýningin
í Smáranum í Kópavogi
Viðamesta alþjóðlega sýningin sem haldin hefur verið hérlendis.
Sýningin verður opin daglega
frá kl. 10.00 til 18.00 4.-7. september.
Forðist biðraðir. Forsala og
afhending aðgöngumiða
(barmmerkja) og sýningar-
gagna verður í Smáranum
mánudaginn 2. og þriðjudag-
inn 3. september.
Látið ekki þennan merkisviðburð fram hjá ykkur fara.
Kórskóli Kvennakórs Reykjavíkur
Enn getum við bætt við okkur nokkrum nemendum. Kennsla hefst
miðvikudaginn 4. september kl. 18 og er kennt einu sinni í viku í Borgartúni
28, 4. hæð. Haustönn skólans stendur í 12 vikur og lýkur með tónleikum.
Skráning nemenda fer fram næstu daga eftir kl. 16. í síma 896 6468.