Morgunblaðið - 26.09.2002, Blaðsíða 24

LISTIR
24 FIMMTUDAGUR 26. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
EINLEIKURINN Hellisbúinn sem
lengi vel gekk fyrir fullu húsi í
Íslensku óperunni hefur nú verið
settur á fjalirnar í Svíþjóð og er
það Bjarni Haukur Þórsson, sem
fór með hlutverk Hellisbúans hér
á landi, er leikstýrir verkinu að
þessu sinni.
Að mati gagnrýnanda sænska
dagblaðsins Aftonbladet er í
verkinu skotið fast á kostnað
karlmanna. „Leika karlar og kon-
ur enn sömu hlutverk og þau
gerðu á tímum steinaldarmanns-
ins? Já, segir Rob Becker, höf-
undur þessa vinsæla leikrits.“ Sú
skýring kann að vera nokkuð ein-
föld að mati gagnrýnandans sem
segir þó engu að síður hægt að
skemmta sér konunglega yfir leik
Brasse Brännström og lýsingum
hans á hlutverkum kynjanna. „Þó
verkið virki á köflum eins og
gömul bandarísk lýsing á hlut-
verkum kynjanna er húmorinn
alltaf látinn sitja í fyrirrúmi.
Brasse Brännström hefur líka
tekist ásamt leikstjóranum
Bjarna [Hauk] Þórssyni að skapa
heilsteyptan karakter sem þeir
hafa með ágætum fært yfir í
sænskan veruleika.“
Skotið fast
á kostnað
karlmanna
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Bjarni Haukur Þórsson leikstýrir Hellisbúanum í Svíþjóð.
Töfratónar
– norræn
tónleikaröð
fyrir börn
Í NORRÆNA húsinu gefst börnum
á aldrinum 3–10 ára kostur á að
hlýða á norræna barnatónlist. En í
haust verður í boði í Norræna húsinu
norræn tónleikaröð fyrir börn sem
nefnist Töfratónar. Tónleikarnir eru
einnig ætlaðir leikskóla- og grunn-
skólakennurum og fagfólki á tónlist-
arsviðinu.
Tónleikaröðin nýtur fjárhagslegs
stuðnings Norræna menningar-
sjóðsins og „Teater og Dans i Nor-
den“.
Allir tónleikarnir verða haldnir í
sal Norræna hússins og hægt er að
panta skólatónleikana hjá dagskrár-
fulltrúa, Ingibjörgu Björnsdóttur.
Á föstudag verða fyrstu skóla- og
forskólatónleikarnir og verður kynnt
sígild tónlist frá Svíþjóð. Tónleikarn-
ir verða kl. 9 og 10.30. Föstudaginn
4. október verður kynnt heimstónlist
frá Noregi.
29. og 30. október verður sýnd
brúðuópera frá Danmörku.
Fjölskyldutónleikar verða á laug-
ardag kl. 14 þar sem kynnt verður sí-
gild tónlist frá Svíþjóð. 5. október
verður kynnt heimstónlist frá Nor-
egi og 3. nóvember verður sýnd
brúðuópera frá Danmörku.
Námskeið
fyrir kenn-
ara í Þjóð-
leikhúsinu
TVÖ námskeið eru fyrirhuguð nú á
haustönn á vegum fræðsludeildar
Þjóðleikhússins. Hið fyrra verður
haldið á laugardag og sunnudag, kl.
10.30–16.30 báða dagana, og er ætlað
bæði grunn- og framhaldsskóla-
kennurum ásamt leikurum með
kennslureynslu. Didi Hopkins,
reyndur leiklistarkennari frá breska
þjóðleikhúsinu, leiðbeinir á nám-
skeiðinu. Hún mun taka fyrir hvern-
ig tengja má leiklist hefðbundnu
skólastarfi. Námskeiðið verður túlk-
að og kostar 10.000 kr. Enn er mögu-
legt að bæta við þátttakendum og
geta áhugasamir snúið sér til Vigdís-
ar Jakobsdóttur (vigdis@leikhus-
id.is).
Síðara námskeiðið fyrir kennara
verður haldið tvo fyrstu laugardag-
ana í nóvember og á einu mánudags-
kvöldi í sama mánuði undir stjórn
Karls Ágústs Úlfssonar.
Heimasíða fyrir fræðsludeild
Þjóðleikhússins er í vinnslu, og verð-
ur opnuð síðar í haust. Þar verða
upplýsingum um leikhús og leiklist,
sem ætti að geta nýst kennurum á
ýmsan hátt. Síðuna verður hægt að
nálgast í gegnum heimasíðu leik-
hússins; www.leikhusid.is
EIN lítil saga, ljóð eða sönglag,
flutt af einni persónu, jafnvel fyrir
einn hlustanda, er fullkomið leik-
hús, leikhús án alls umbúnaðar,
jafnvel án látbragðs en klætt í lif-
andi hljóman orða og tóna. Þannig
hafa orð og tónar verið frá örófi
alda, safn alls þess sem maðurinn
var og þráði. Nú er umbúnaðurinn
orðinn svo margslunginn og í þeirri
firrð frá upprunanum, hefur lítil
saga, lágkveðið ljóð og kyrrlátt lag,
verið vistað í kistu þagnar og
gleymsku, hljómvana gegn
þrumugný mannlegra umsvifa
dagsins í dag.
Þetta og margt annað flaug
gegnum hugann á tónleikum Ingv-
eldar Ýrar Jónsdóttur og Guðríðar
St. Sigurðardóttur, á tónleikum
þeirra, á vegum Tibrár í Salnum,
s.l. fimmtudagskvöld. Tónleikarnir
hófust á tveimur söngvum eftir
kanadíska tónskáldið Jean Coult-
hard (1908–2000) við texta, sem
þýddur var úr tungu Haida ind-
íána, um ástina og bæn til sólarinn-
ar um gott veður, þekkilegum
söngvum, er voru vel fluttir.
Sibelíus tók næstur til máls og
voru það meistaraverkin Den
första kyssen, Säf, säf, susa og
Svarta rosor og var túlkun Ingv-
eldar sterk og borinn upp af mús-
íkölsku innsæi, er naut sérlega fal-
legs píanóundirleiks hjá Guðríði.
Eitt af því sem Ingveldur hefur á
valdi sínu er leikræn túlkun og í ís-
lensku lögunum blómstraði þessi
eiginleiki; í Yfirlýsingu Hjálmars
H. Ragnarssonar, Prinsessunni á
bauninni, eftir John Speight, Lág-
nætti, þokkafullu lagi eftir Sigur-
svein D. Kristinsson, Litli þröstur,
eftir undirritaðan, Maður hefur nú,
jazzívöfðu lagi Gunnars Reynis
Sveinssonar og lagsmellinum Það
kom söngfugl að sunnan, eftir Atla
Heimi Sveinsson.
Huldan eftir Grieg er, hvað stíl
varðar, samstofna söngverkum Si-
belíusar. Báðir höfðu þeir á valdi
sínu sérkennilega fallegt lagferli,
án þess að tapa hinu túlkandi flugi,
er var á áhrifamikinn hátt undir-
strikað í píanóundirspilinu og er
lagaflokkurinn Huldan, eftir Grieg,
að þessu leyti til, eitt samfellt glitr-
andi listaverk. Ásamt lögum Sibelí-
usar, var Huldan eftir Grieg, bæði
af hálfu söngvarans og píanóleik-
arans, það sem best verður munað
af viðfangsefnum tónleikanna, fyr-
ir leikrænan og góðan söng Ingv-
eldar og glitrandi fallegan píanó-
leik Guðríðar.
Um aldamótin 1900 og fram að
seinna heimsstríðinu, vildu alvar-
legir listamenn nota vaxandi
skemmtiáhuga almennings, og
reyndu að semja góða texta og tón-
list í léttum umbúnaði. Þessi brúk-
unarlist náði þó helst til þeirra sem
annars lögðu sig eftir háklassískri
tónlist og má segja að aðeins Kurt
Weill hafi heppnast að ná virkilega
til almennings. Youkali, draum-
svikul þrá eftir sælu, var glæsilega
flutt og sama má segja um Vegi
ástarinnar eftir Poulenc og „Div-
una“ eftir Satie. Lokaverkefni tón-
leikanna var lítil aría úr buffa-óp-
erunni Perikóla, eftir Offenbach,
um tatarastelpu, sem heillar yfir-
stéttina í Lima og eins og í nær öll-
um óperum hans, hæðist Offen-
bach að öllu, fínu og ófínu, gyðjum
og goðum. Í þessari aríettu hefur
aðalpersónan fengið sér einum of
mikið „neðan í því“, sem var listi-
lega vel túlkað af Ingveldi.
Það var músik og leikgleði í söng
Ingveldar en í verkum Sibelíusar
og Griegs var söngur og túlkun
hennar best og þar átti Guðríður
sérlega góðan og glitfagran leik,
enda eru söngverk Sibelíusar og
Griegs, einhverjar tærustu perlur
norrænna sönglaga.
TÓNLIST
Salurinn
Ingveldur Ýr Jónsdóttir og
Guðríður St. Sigurðardóttir
fluttu íslensk og erlend lög og
lagaflokkinn Huldan, eftir Grieg.
Fimmtudagurinn 19. september, 2002.
SÖNGTÓNLEIKAR
Jón Ásgeirsson
Ingveldur Ýr Jónsdóttir
Músík og sönggleði
Guðríður St. Sigurðardóttir
ÞAÐ gæti virst gömul tugga að
fjalla um fegurðina og afstæði
hennar. En svo lengi sem mann-
eskjan heldur áfram að setja sjálfs-
mynd sína í útlitið og dæma aðra
eftir því, ætti tilbrigði við það stef
að vera sjálfsagt í umfjölluninni.
Ragnar Bragason segir okkur
sögu ungrar konu sem brennst hef-
ur illa, og á í sérstæðu sambandi
við lýtalækninn sinn. Við komumst
að því að konan hafi verið skraut-
fjöður eiginmannsins út á fegurð
sína eina, fengið nóg af því og skað-
að sig sjálf. Lýtalæknirinn heillast
hins vegar af innri fegurð konunnar
og verður ástfanginn. En konan
hrindir honum frá sér og spyr hann
af hverju hann vilji gera hana fal-
lega aftur, „fyrir hvern? Mig? Sjálf-
an þig?“
Það er skiljanlegt að kona sem
hefur búið við jafnyfirgengilega yf-
irborðsmennsku og í hennar tilviki
treysti fáum. Hins vegar finnst mér
að eftir jafnafdrifaríkar aðgerðir
ætti hún að vera orðin það sjálf-
stæð að hún þyrfti ekki að hræðast
að læknirinn hafi nokkur áhrif á
hana. Hefur hún ekki loksins hitt
einhvern sem hugsar á sömu nótum
og hún? Ætlar hún kannski að flýja
allar manneskjur einsog hún flýr
hann? Hve lengi? Eða er það
kannski einsog læknirnirinn spyr
sig, að hún viti ekki sjálf hver hún
er? Eða skildi ég verkið kannski
ekki nógu vel?
Samtölin í verkinu eru eiginlega
einsog læknirinn segir sjálfur „ein-
töl sem skarast“. Eintöl sem verða
á stundum fulltilgerðarleg, auk þess
sem þau virkuðu sem mötun á mig.
Í stað þess að skapa drama þar
sem afhjúpast hvernig manneskj-
unum líður og við hvað þær eru að
glíma, eru þær endalaust að útlista
fyrir okkur hvað þeim býr í brjósti,
og án þess að nokkur skiljanlega
niðurstaða fáist.
Ég skildi ekki heldur hvert hlut-
verk Helgu Brögu var í myndinni,
þótt henni hafi tekist að skapa ann-
ars áhugaverðan karkater. Magnús
Jónsson hafði úr minna að vinna,
enda persóna hans fullgróf týpa,
eiginmaður og faðir, sem hagar sér
einsog firrtur unglingsstrákur.
Baldur og María voru annars bæði
fín í sínum hlutverkum.
Ragnar hefur mjög gott vald á
myndmiðlinum, hver rammi er út-
hugsaður í myndinni, og frásögnin
treystir að miklu leyti á myndmálið.
Það er einfalt og smekklegt. Við
undirleik tónlistar Barða Jóhanns-
sonar og með lágstemmdri túlkun
leikaranna verður verkið eiginlega
að „myndljóði“ frekar en drama-
tísku sjónvarpsleikriti, þótt aðstæð-
ur konunnar séu vissulega drama-
tískar.
Þótt Allir hlutir fallegir sé ekki
algerlega vel heppnað leikrit, er
það vissulega allt öðruvísi en sjón-
varpsleikrit undanfarinna missera
og fín tilbreyting. Það er sönnun
þess að Sjónvarpið ætti að starfa
meira með framleiðendum úti í bæ,
frekar en að sjá alfarið um fram-
leiðsluna og setja ramma utan um
sköpunina og þar með ímyndunar-
afl og frelsi listamannanna, sem
hingað til hefur gefið af sér einsleit
og þunn verk.
Konan sem leitaði dýpraSJÓNVARPSLEIKRITSjónvarpið
Leikstjórn og handrit: Ragnar Bragason.
Aðalhlutverk: María Ellingsen, Baldur
Trausti Hreinsson, Helga Braga Jóns-
dóttir, Kolbrún Erna Pétursdóttir og
Magnús Jónsson. Förðun: Ragna Foss-
berg. Tónlist: Barði Jóhannsson. Stjórn
upptöku: Ágúst Jakobsson. 35 mín. Plú-
ton/RÚV 2001. Sýnt 22. september
2002.
ALLIR HLUTIR FALLEGIR
Hildur Loftsdóttir
♦ ♦ ♦
Orðaheimur er íslensk hugtakaorða-
bók með orða- og orðasambandaskrá
eftir Jón Hilmar Jónsson en hann er
höfundur Orðastaðar.
Orðaheimi er
fyrst og fremst
ætlað að greiða
notendum leið að
viðeigandi orða-
lagi við hin ýmsu
tækifæri, bæði í
ræðu og riti. Bókin
hefur því að
nokkru leyti sama
notkunargildi og
samheitaorðabók, þó að framsetning
og efnisskipan sé gjörólík. Kjarni bók-
arinnar inniheldur 840 hugtakaheiti
sem vísa til óhlutstæðra fyrirbæra og
snerta aðallega eiginleika, skynjun og
framferði mannsins, afstöðu hans og
viðbrögð við umhverfi sínu og mannleg
samskipti. Hverju hugtaki fylgir síðan
fjöldi orðasambanda sem tengjast því
á mismunandi vegu og jafnframt er
vísað til skyldra hugtaka til frekari
glöggvunar og fróðleiks. Alls er lýst um
33.000 orðasamböndum sem flestir
kannast við en hafa ef til vill ekki kom-
ið fyrir sig í dagsins önn. Einnig lætur
höfundur mörg tilbrigði fylgja með sem
okkur eru ekki eins töm.
Annar meginhluti bókarinnar er
heildarskrá yfir leitarorð sem tryggir
beinan aðgang að öllum orða-
samböndum og hugtökum. Þar er gert
ráð fyrir að nýta megi hvaða meginorð
og orðasamband sem er sem að-
gangslykil að því orðafari sem leitað er
eftir. Sjálfstætt gildi þessarar skráar
kemur einnig víða í ljós, ekki síst þar
sem fjölbreytileg mynd af notkun ein-
stakra orða blasir við. Aftast í bókinni
er síðan ensk lykilorðaskrá.
Höfundur hefur unnið að smíði
verksins um árabil og hlaut styrki úr
Rannsóknasjóði Háskóla Íslands, Lýð-
veldissjóði og Málræktarsjóði.
Útgefandi er JPV-forlag. Bókin er um
1.000 blaðsíður. Bessi Aðalsteinsson
annaðist umbrot en Jón Ásgeir Hreins-
son hannaði kápu. Verð: 9.980 kr.
Hugtakaorðabók