Morgunblaðið - 26.09.2002, Blaðsíða 33

daga. Hann ýmist eyðir peningun-
um í áfengi, gefur þá eða kaupir
einhverja fáránlega hluti. Í gegnum
þjónustu hjá Landsbankanum hefur
verið hægt að draga af bótunum
fyrir húsnæði og mat hjá Geðhjálp.
En Geðhjálp hefur um skamman
tíma boðið upp á heitan mat einu
sinni á dag fyrir geðsjúka og nú ný-
lega er líka hægt að fá mat um
helgar. Er það iðulega eini mat-
urinn sem hann fær. Hann hefur
búið í misjöfnu leiguhúsnæði stutt-
an tíma í einu, þess á milli hafa ver-
ið reddingar hjá ættingjum og á
gistiheimilum.
Móðir hans og flest systkinin
fluttu suður og hann var ýmist þar
eða fyrir norðan. Það kom samt að
því fyrir u.þ.b. 8 árum að honum
var boðið húsnæði fyrir norðan sem
virtist geta hentað honum en þá var
það orðið of seint; hann vildi ekki
vera fyrir norðan, átti ekki samleið
með neinum þar lengur og í
Reykjavík voru „vinir“ hans.
Óregla hefur farið stöðugt versn-
andi hjá honum í gegnum árin. Með
stuttu millibili dóu foreldrar hans
og tveir nánustu vinir hans dóu
sviplega. Hann hefur kynnst meira
mótlæti heldur en maður veit um.
Mörgum sinnum hefur honum verið
hent út af stofnunum þar sem hann
hefur brotið reglur og ekki átt í
nein hús að venda. Hann hefur sofið
hjá „kunningjum“ af götunni þegar
hann átti pening eða getað verið hjá
einhverjum sem svipað hefur verið
ástatt fyrir. Þegar hann hefur get-
að, hefur hann líka skotið skjólshúsi
yfir aðra. Oftar en einu sinni hefur
lögreglan verið kölluð til á gisti-
heimilum þar sem hann hefur feng-
ið bráðabirgðahúsnæði og honum
hent út á götu. Fólk hefur verið
hrætt við hann enda oft eins og
villimaður með sítt hár og skegg
eða krúnurakaður. Systkinin hafa
haft miklar áhyggjur af honum þeg-
ar ekki heyrist frá honum í nokkra
daga og ómögulegt að vita hvað
honum dettur í hug. Hann hefur
fundið upp á því að leggja land und-
ir fót og ferðast á puttanum pen-
ingalaus og alls laus sama hver árs-
tíðin er og hvernig viðrar. Ætlar
hann þá að fara ýmist austur á land
í fisk eða flytja norður. Hann á eina
dóttur sem hann ber mikla um-
hyggju fyrir, hún er hjá góðu fólki
fyrir norðan sem leyfir honum að
fylgjast með henni.
Í gegnum árin hefur þurft að
svipta hann sjálfræði annað slagið
þegar allt er komið í óefni og mikið
rugl á honum. Hefur hann þá fengið
inni á bráðadeildum þar til hann er
búinn að ná „veruleikanum“ en eft-
irmeðferð er lítil eða engin. Í gegn-
um árin hefur margt gott fólk
hjálpað en það gefast allir upp á
endanum því að framtíðarlausn
fæst ekki. Gistiskýlið í Þingholtun-
um sem Samhjálp kom á fót hefur
oft bjargað honum. Þar hafa heim-
ilislausir fengið að sofa, en nú er
þar alltaf fullt. Hjálpræðisherinn
hefur líka reynst vel og Geðhjálp
hefur verið með opið hús og kaffi á
könnunni.
Í gegnum öll þessi ár hefur fjöl-
skyldan fylgt honum eftir og átt við
„Kerfið“ en varanleg lausn er ekki
til. Hversu margir þurfa að ganga í
gegnum þetta víti áður en lausn
finnst? Er endalaust hægt að hegna
mönnum fyrir að vera veikir og
skilja ekki reglur þjóðfélagsins?
Hann hefur breyst mikið, er daufur,
horaður og illa útlítandi og á til að
æsa sig og vera hótandi. Í dag er
hann í hegningarhúsinu fyrir að
stela mat. Lögreglan segir að hann
eigi ekki heima þar, geðdeildirnar
segja að hann eigi ekki heima hjá
þeim þar sem þar er eingöngu rekin
bráðaþjónusta, meðferðarheimilin
geta heldur ekki tekið hann þar
sem hann er geðfatlaður, sambýli
er ekki til fyrir hans líka, leigusalar
vilja ekki leigja honum, ættingjar
treysta sér heldur ekki til að hafa
hann. Hann er að nálgast fertugt en
honum finnst hann alltaf vera átján.
Ættingjar eru enn að leita eftir
úrlausnum í „Kerfinu“, heilbrigð-
isstarfsfólk sem hefur haft með
hann að gera hefur alla tíð sagt að
hann geti ekki séð um sig sjálfur
vegna sjúkdómsins. Á síðasta ári
kom loforð um að opnuð yrðu þrjú
heimili fyrir óreglufólk og geðfatl-
aða sem áttu hvergi höfði sínu að
halla og var sagt að hann væri í for-
gangshópi. Í gegnum kunningsskap
fékk hann til bráðabirgða herbergi
til leigu í iðnaðarhverfi. Dróst nokk-
uð að borgin opnaði fyrsta heimilið
og þegar að því kom var fjölskyldu
hans sagt að það passaði ekki nógu
vel fyrir hann en það næsta yrði
betur til fallið. Þegar það var síðan
opnað var sagt að það passaði ekki
fyrir hann, það fyrra hefði passað
betur en það væri því miður orðið
fullt.
Meðan hann er í fangelsi veit
fólkið hans hvar hann er, hann hef-
ur húsaskjól og mat en fangels-
islæknirinn segir að vistin hafi
slæm áhrif á líðan hans. En það
hefur líka vistin á götunni.
Höfundur er systir geðfatlaðs
manns.
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. SEPTEMBER 2002 33
FIMMTUDAGSTILBOÐ
DÖMUSTÍGVÉL
Suðurlandsbraut
Sími 533 3109
Opið
mán.-fös. kl. 12-18
laugardaga kl. 10-16
Teg: HPH86917
Litur: svart
Str: 36 - 41
Verð nú 9.995
Verð áður 16.995
FRÁ
F l o k k u r Innlausnartímabil
Innlausnarverð*
á kr. 10.000,00
1981 - 2.fl.
Lokagjalddagi 1. 10. 2002
299.919,55kr.
Auglýsing um innlausnarverð
verðtryggðra spariskírteina ríkissjóðs
Innlausn spariskírteina ríkissjóðs fer fram í afgreiðslu Seðlabanka Íslands, Kalkofnsvegi 1, Reykjavík.
Innlausnarverð er höfuðstóll vextir, vaxtavextir og verðbætur.*
Reykjavík, 24. september 2002
1982 - 2.fl.
15. 10. 2002 til 14. 10. 2003.
208.085,10kr.
Í FYRSTU grein laga um heil-
brigðisþjónustu er þessi víðfræga
setning sem oft er vitnað til. „Allir
landsmenn skulu eiga kost á full-
komnustu heilbrigðisþjónustu, sem á
hverjum tíma eru tök á að veita til
verndar andlegri, líkamlegri og fé-
lagslegri heilbrigði“.
Þar segir einnig að ráðherra heil-
brigðis- og tryggingamála sjái um að
heilbrigðisþjónsuta sé eins góð og
þekking og reynsla leyfir og sé í sam-
ræmi við lög og reglugerðir.
Þessi sömu lög skilgreina einnig
hvað heilsugæsla er; „Heilsugæsla
merkir í þessum lögum heilsuvernd-
arstarf og allt lækningastarf, sem
unnið er vegna heilbrigðra og sjúkra,
sem ekki dveljast á sjúkrahúsum“.
Á síðustu 30 árum hefur heilsu-
gæsla tekið á sig þá mynd, sem hún
hefur í dag. Það eru ýmsir aðliar sem
sinna heilsugæslu, en aðallega eru
það heilsugæslulæknar og annað
starfsfólk heilsugæslustöðva ríkis-
ins.
Ennþá eru eftir fáeinir læknar
sem stunda heilsugæslu (heimilis-
lækningar) með samningi við Trygg-
ingastofnun ríkisins, en þeim hefur
fækkað mjög mikið á síðustu árum
og nýjum læknum ekki verið bætt í
þann hóp. Í þessum hópi eru ýmsir
læknar, ýmist með sérgrein eða ekki.
Talsverður hluti heilsuverndar-
starfs í Reykjavík fer fram á Heilsu-
verndarstöðinni í Reykjavík.
Einnig sinna læknar á einkastof-
um talsverðum hluta heilsugæslunn-
ar, en þessi hópur er samsettur af
læknum sem hafa sérmenntað sig í
einhverrri grein læknisfræðinnar,
annarri en heimilislækningum og
starfa samkvæmt samningi við
Tryggingastofnun ríkisins.
Mestur kostnaður við heilsugæslu
er greiddur úr ríkissjóði, en sjúkling-
ar greiða hluta, samkvæmt ákvörðun
heilbrigðis- og tryggingamálaráðu-
neytis.
Mörg undanfarin ár hefur borið á
talsverðri óánægju með heilsugæsl-
una á höfuðborgarsvæðinu. Fólk hef-
ur átt erfitt með að fá þá þjónustu,
sem það telur sig eiga rétt á, eða
fengið þjónustuna seint. Lengi vel
var borið við ónógri uppbyggingu
heilsugæslusgöðva og menn trúðu að
lausnin fælist í byggingum og mann-
virkjum. Það hefur hins vegar komið
á daginn að ekki er nóg að byggja eða
leigja húsnæði, því það er margt ann-
að sem skiptir máli, einkum hæft,
duglegt og ánægt starfsfólk.
Á einhvern hátt hefur ríkisreknum
heilsugæslustöðvum ekki tekist að
halda starfsánægju starfsfólks,
a.m.k. heilsugæslulækna og kemur
þar ýmislegt til. Einkum eru þeir
óánægðir með að fá ekki að starfa
sjálfstætt og gera samninga við
Tryggingastofnun ríkisins, eins og
aðrir sérfræðingar í læknastétt.
Einnig hafa ýmis starfskjör þeirra
breyst og valdið óánægju.
Í umræðu undanfarinna mánaða
hefur talsvert verið rætt um einka-
rekstur í heilbrigðisþjónustu. Þar
hafa komið fram ýmis sjónarmið og
margt rangtúlkað og bornir saman
ólíkir hlutir. Eitt eru þó flestir sam-
mála um og það er að sjúkratrygg-
ingakerfið, sem við búum við, skuli
áfram vera hornsteinn í heilbrigðis-
þjónustunni, en það þýðir einfaldlega
að ríkissjóður greiðir meginkostnað-
inn af allri heilbrigðisþjónustu. Þetta
er að mörgu leyti ágætt kerfi, en að
sjálfsögðu væri einnig hægt að búa
við eitthvert annað tryggingakerfi,
eins og t.d. sjúkrasamlög af gömlu ís-
lensku gerðinni. Vel má vera að við
slíkt kerfi myndi skapast meiri
kostnaðarvitund, en það er einn af
megingöllum íslenska heibrigðis-
kerfisins, að það skortir talsvert á
kostnaðarvitund stjórnenda og al-
mennings.
Í umræðu um afköst í heilsugæslu
eru gjarnan nefnd mikil afköst í
danskri og breskri heilsugæslu, en
þar er þjónustan veitt á einkarekn-
um stofum, sem reknar eru með
samningi við almannatryggingakerf-
ið. Einnig munu Danir vera manna
ánægðastir með sína heilbrigðisþjón-
ustu. Í Svíþjóð á fólk hins vegar oft
erfitt með að fá læknisþjónustu og
þar koma vel fram gallar ríkisrekins
kerfis, eins og þess íslenska.
Til lausnar vanda heilsugæslunnar
á Reykjavíkursvæðinu þurfa að mínu
mati að koma til fjölbreyttari rekstr-
arform. Þar má hugsa sér að við hlið
ríkisrekinna heilsugæslustöðva komi
einkareknar stofur heimilislækna,
með svipuðu kerfi og er í Danmörku.
Þannig gætu læknar með samningi
við heilbrigðisyfirvöld/almanna-
tryggingakerfið rekið eigin stofur
eða fyrirtæki og borið fjárhagslega
og faglega ábyrgð sjálfir á sinni
starfsemi. Einnig má spyrja sig
hvort heimilislæknar ættu ekki að
geta gert samninga við Trygginga-
stofnun ríkisins eins og aðrir sér-
fræðingar og starfað sjálfstætt að
hluta eða öllu leyti. Á þennan hátt má
ná þeim meginmarkmiðum heil-
brigðisráðherra, að allir eigi rétt á
ódýrri og aðgengilegri þjónustu.
Með þessum hætti tel ég að fjöl-
breytni í rekstrarformum mundi
bæta heilsugæsluna og gera hana að-
gengilegri, neytendum þjónustunnar
til hagsbóta. Fyrir hverja er annars
heilsugæsla?
Heilsugæsla
Eftir Sverri
Jónsson
„Til lausnar
vanda
heilsugæsl-
unnar þurfa
að koma til
fjölbreyttari rekstrar-
form.“
Höfundur er yfirlæknir hjá
Læknalind.
Bankastræti 3,
551 3635
blue mat; eau de parfum
japanski herrailmurinn hannaður af MASAKÏ MATSUSHÏMA