Morgunblaðið - 26.09.2002, Blaðsíða 26

„NÝR“ vágestur hefur skotið upp
kollinum, svo kröftugur að hann er
talinn geta rutt reykingum úr vegi
sem óvini númer eitt hjá hjartasjúk-
lingum. Offita er mjög vaxandi
heilsufarsvandamál og skýtur þar
skökku við þar sem enginn virðist
vilja verða feitur en samt verður það
hlutskipti fleiri og fleiri einstaklinga.
Offita hefur mikil neikvæð áhrif á
heilsufar. Þannig er mikil aukning á
ýmsum fylgikvillum, svo sem full-
orðinssykursýki, háþrýstingi, blóð-
fitutruflunum, insúlínmótstöðu,
kæfisvefni, gallblöðrusjúkdómi, slit-
gigt og þvagsýrugigt. Sálræn áhrif
offitu eru einnig margvísleg, svo
sem félagsleg einangrun, minnkað
sjálfsálit, þunglyndi og kvíði, ýmis
kynlífsvandkvæði, verkjavandamál
og hormónatruflanir.
Auk þess er lítilleg aukning á
krabbameini í brjósti, legi og ristli.
Dánarlíkur mjög feitra einstaklinga
eru allt að 12 faldar miðað við
granna jafnaldra þeirra.
Dreifing fitumassans virðist
skipta miklu máli. Fita sem safnast á
kvið og brjóst er líklegri til að valda
sykursýki og hjarta- og æðaáföllum
en fitusöfnun sem dreifist jafnar á
líkamann. Þegar fjallað er um of-
þyngd og offitu er stuðst við líkams-
þyngdarstuðul (LÞS). Hann er fund-
inn þannig út: líkamsþyngd/hæð í
öðru veldi.
Offita er mjöx vaxandi vandamál
hjá börnum og unglingum. Í Banda-
ríkjunum er talið að eitt af hverjum
þremur börnum á aldrinum 5–14 ára
séu of feit. Hér á landi er þessi öf-
ugþróun sem betur fer ekki eins
langt á veg komin en ætla má að
einn af hverjum sex eigi við ofþyngd
að stríða. Helstu aðferðir við með-
ferð offitu eru ráðgjöf um breytt
mataræði, aukin líkamsþjálfun, at-
ferlisbreyting, sálrænn/félagslegur
stuðningur, lyfjameðferð og skurð-
aðgerðir. Engin þessara aðferða er
auðveld. Lausn vandans er því frek-
ar að finna í forvarnaraðgerðum, t.d.
með aukinni neyslu ávaxta, græn-
metis, grófs korns, fitulítilla mjólk-
urafurða, fisks og fitulítils kjöts.
Fyrsta skrefið í baráttunni gegn
ofþyngd er að hætta að þyngjast,
auka hreyfingu og huga að mat-
aræðinu. Taktu skrefið og njóttu
lífsins.
Fyrir hönd starfsfólks HL-stöðv-
arinnar.
Offita og afleið-
ingar hennar
Eftir Þorkel
Guðbrandsson
„Offita er
vaxandi
heilsufars-
vandamál
og hefur
mikil neikvæð áhrif á
heilsufar og sálarlíf.“
Höfundur er yfirlæknir
HL-stöðvarinnar í Reykjavík.
Dæmi: þyngd 67 kg, hæð 1,70 m.
BMI = 67/(1,7)²= 23,2
LÞS á bilinu 18,5–25 kjörþyngd
LÞS á bilinu 25–30 ofþyngd
LÞS á bilinu 30–40 offita
LÞS á bilinu 40–60 gríðarleg offita
UMRÆÐAN
26 FIMMTUDAGUR 26. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í MÁLEFNALEGU svari Jóns
Steinars Gunnlaugssonar við grein
minni um framboðsmál borgarstjór-
ans sem birtist í Mbl. síðastliðinn
sunnudag tekur hann undir við það
meginerindi mitt að það sé á engan
hátt ámælisvert og hafi aldrei verið
flokkað undir svik að stjórnmála-
menn sem kosnir hafa verið til starfa
á einum vettvangi færi sig um set og
reyni fyrir sér á öðrum. Lögmaðurinn
orðar þetta svo: „… margir stjórn-
málamenn hafa haslað sér völl á vett-
vangi sveitarstjórna og haldið svo út í
landsmálin. Og dæmi eru líka til um,
að menn hafi byrjað í landsmálum og
farið svo í framboð til sveitastjórna.
Það er sjálfsagt og eðlilegt.“
Það eina sem okkur greinir á um er
að hann telur Ingibjörgu Sólrúnu,
eina íslenskra stjórnmálamanna að
því er virðist, ekki eiga þessa kost,
vegna „loforða“ og „fyrirvaralausra
yfirlýsinga“ um annað.
Mín kenning er sú, og henni hefur
ekki verið mótmælt, að ástæða þess
að frambjóðendur séu yfirleitt ekki
spurðir hvort þeir hyggist gegna því
embætti sem þeir bjóða sig fram til sé
sú að það sé talið bæði marklaust og
óþarft: sjálft framboð þeirra megi
skoða sem næga yfirlýsingu; öll önn-
ur svör en þau að þeir hyggist gegna
embættinu verði þeir til þess kosnir
væru í raun í mótsögn við sjálft fram-
boðið – svo mikilli að spurningin sé út
í hött.
Þannig held ég að menn hafi til að
mynda litið á borgarstjóraframboð
Davíðs Oddssonar árið 1990, þó svo
hann hafi nokkrum mánuðum eftir að
hann náði kjöri ákveðið að yfirgefa
borgarstjórn og róa á önnur mið.
Ég tel augljóst að það hafi því verið
leikflétta sjálfstæðismanna að þrá-
spyrja borgarstjórann um þetta mál-
efni fyrir kosningar, og gera svo svör
hennar að meginmáli stjórnmálabar-
áttunnar að kosningum loknum, –
þeir óttast hennar styrk og vilja
skáka henni út af borðinu. En þótt ég
kalli þetta herbragð íhaldsins fer því
fjarri að ég sé að sökkva í fen sam-
særiskenninga af því tagi sem Jón
Steinar varar mig elskusamlega við.
Því að það á ekkert skylt við samsær-
isótta að ætla þrautreyndum stjórn-
málamönnum að sjá nokkra leiki
fram í tímann og reyna að kæfa mót-
leiki andstæðingsins í fæðingu; ég
væri þvert á móti að gera lítið úr sjálf-
stæðismönnum ef ég ætlaði þeim ekki
hæfileika til að tefla þannig gambít.
Miklu frekar en að ég væri að saka
íhaldið um einhvern fantaskap var ég
að átelja andstæðinga þeirra úr röð-
um vinstrimanna fyrir að sjá ekki við
klækjunum úr Valhöll og vaða blind-
andi í gildrurnar, – mála sig svo
hryggilega út í horn að telja sig verða
að afsala sér möguleika á stórum
kosningasigri vegna einhverra lof-
orða sem sjálfstæðismenn telja sig
eiga heimtingu á að verði efnd.
Því samfylkingarfólki sem enn hef-
ur ekki skilið samhengið í atburðarás
liðinna vikna vil ég benda á hverjir
það eru sem þessa dagana tala af
mestum hita og ákafa gegn hugsan-
legu framboði Ingibjargar Sólrúnar
næsta vor. Þeir heita Davíð Oddsson
og Jón Steinar Gunnlaugsson. Segir
það ekki allt sem segja þarf?
Samsæri eða
leikfléttur
Eftir Einar
Kárason
„Ég tel aug-
ljóst að það
hafi verið
leikflétta
sjálfstæðis-
manna að þráspyrja
borgarstjóra um þetta
málefni fyrir kosningar.“
Höfundur er rithöfundur.
EIRÍKUR Jónsson, formaður
Kennarasambands Íslands, leitast
við að verja veikburða málflutning
sinn vegna Áslandsskóla í Morgun-
blaðinu 25. september. Ræðst hann
þar enn á ný á mig vegna málsins og
endurtekur þá staðleysu, að lög hafi
verið brotin með því að heimila til-
raunina í skólanum að ósk Hafnar-
fjarðarbæjar.
Eiríkur Jónsson kaus að blanda
mér inn í Áslandsskóladeiluna með
þeim hætti, sem fram kom í hádeg-
isfréttum RÚV 16. september, þar
sem sagði:
„Þar kom fram að Eiríkur Jóns-
son, formaður Kennarasambandsins,
telur að einkarekstur Áslandsskóla
hafi farið af stað til að fullnægja póli-
tískum hvötum fyrrverandi mennta-
málaráðherra og bæjarstjóra í Hafn-
arfirði. Skólinn hafi verið settur á
stofn sem ógnun við samtök kennara
og í óþökk þeirra. Þá hafi ekki verið
ljóst frá hvaða lagaákvæðum skólinn
hafi fengið undanþágu.“
Af þessu tilefni sendi ég frétta-
stjóra RÚV athugasemd og var
greint frá henni í hádegisfréttum
RÚV 17. september. Athugasemdin
er svohljóðandi:
„Það er sérkennilegt, svo að ekki
sé meira sagt, að formaður Kennara-
sambands Íslands fullyrði, að þeir,
sem koma að rekstri Áslandsskóla,
hafi gert það að mínum óskum eða
hvötum. Skora ég á hann að færa
sönnur á þessa fullyrðingu sína. Und-
ir minni forystu brást menntamála-
ráðuneytið hins vegar við tilmælum
um, að Áslandsskóli yrði einkaskóli
og rekinn í tilraunaskyni samkvæmt
heimild í grunnskólalögum. Veitti
ráðuneytið skólanum starfsleyfi eftir
nákvæma athugun af hálfu embætt-
ismanna og með vísan til skýrra laga-
ákvæða. Formaður Kennarasam-
bandsins hefur allt frá fyrsta degi
lagt stein í götu starfsins í Áslands-
skóla og nú kemur í ljós, að hann hef-
ur gert það vegna pólitískrar and-
stöðu við mig og fyrrverandi
bæjarstjóra Hafnarfjarðar. Íhlutun
formanns Kennarasamsambandsins í
málefni skólans á þessum forsendum
sýnir aðeins, að hann getur ekki
fjallað málefnalega og faglega um
Áslandsskóla.“
Í pistli á vefsíðu minni (bjorn.is)
sagði ég meðal annars í tilefni af
þessu frumhlaupi Eiríks Jónssonar:
„Ekki er ég síður undrandi á því,
hvernig Eiríkur Jónsson, formaður
Kennarasambands Íslands (KÍ), tek-
ur á málinu og leitast jafnvel við að
klína þessum vandræðum á mig í
samtali við fréttastofu hljóðvarps
ríkisins. Lét hann orð falla á þá leið,
að vegna pólitísks áhuga míns hefði
verið farið út í rekstur skólans á
þessum forsendum. Ég veit ekki,
hvað Eiríkur hefur fyrir sér í þessu.
Eitt er víst, að allt frá fyrsta degi hef-
ur afstaða hans til Áslandsskóla ein-
kennst af mikilli þröngsýni og við-
leitni til að leggja stein í götu
skólastarfsins. Er auðvelt að færa
rök fyrir því, að í því efni hafi Eiríkur
farið út fyrir umboðið, sem hann hef-
ur sem formaður KÍ.“
Þetta eru þau orð, sem ég hef látið
falla um Eirík Jónsson og Áslands-
skóla. Í tilefni af þeim segir hann
meðal annars í fyrrnefndri Morgun-
blaðsgrein:
„Yfirlýsing af þessu tagi [athuga-
semd mín til RÚV] eru skilaboð frá
Birni um að þeir sem ekki aðhyllast
skoðanir sjálfstæðismanna séu óhæf-
ir til að fjalla um þjóðfélagsmál. Ég
hélt satt að segja að þessi lína hefði
dáið með falli gömlu Sovétríkjanna.
Björn hefur hins vegar kosið að end-
urvekja austantjaldsstílinn og gera
hann að sínum þegar hann sakar
menn um „andsjálfstæðisflokksískan
áróður“.“
Þessi sérkennilegu ummæli Eiríks
í Morgunblaðinu dæma sig sjálf. Þau
staðfesta aðeins, að honum virðist
ókleift að fjalla um einkarekinn Ás-
landsskóla á málefnalegan hátt.
Biðst ég enn undan því, að formaður
Kennarasambands Íslands sé að
setja mig í þá skúffu með sér.
Pólitíkin og
formaður KÍ
Eftir Björn
Bjarnason
Höfundur er alþingismaður og
borgarfulltrúi.
„Eiríki Jóns-
syni virðist
með öllu
ókleift að
fjalla mál-
efnalega um einkarek-
inn Áslandsskóla.“
FYRIR ári var skólaárið í grunn-
skólanum lengt um tvær vikur. Með
því var komið til móts við kröfu for-
eldra þess efnis en um árabil höfðu
talsmenn þeirra haldið henni á lofti
bæði í ræðu og riti. Lengingu skóla-
ársins ber að fagna enda hefur hún
margvísleg jákvæð áhrif á nám
barna og unglinga. Meiri tími gefst
til skipulegs náms í skólanum og
möguleikar til fjölbreytni í skóla-
starfi aukast. Þá styttist sá tími sem
börn þarfnast gæslu yfir sumartím-
ann vegna þess misræmis sem er
milli lengdar á sumarfríum foreldra
og barnanna. Í því þjóðfélagi sem við
nú búum við er lenging skólaársins
fullkomlega rökrétt og ugglaust
verður þess ekki langt að bíða að
kröfur um enn lengra skólaár fari að
hljóma.
Fjölbreytt starf –
öflugra nám
Það er mikilvægt að sérhverju
barni líði vel í grunnskólanum og fái
þar það atlæti sem því ber. Sú stað-
reynd að engir tveir einstaklingar
eru eins gildir í skólanum jafnt sem
annarsstaðar. Þar er því brýnt að
unnið sé út frá sterkum hliðum hvers
og eins, þannig að sérhver einstak-
lingur fái að njóta sín. Ein áhrifarík-
asta leiðin til þess er að beita fjöl-
breyttum kennsluaðferðum og glíma
við margvísleg viðfangsefni sem
reyna á mismunandi hæfni nemenda.
Í viðamikilli könnun á skólastarfi á
Íslandi sem gerð var fyrir röskum
áratug kom í ljós að kennsluaðferðir
voru fremur einhæfar og starfið í
skólastofum landsins fábreytt. Á
undanförnum árum hefur þetta
breyst m.a. með fleiri menntuðum
kennurum, betri aðbúnaði skóla, já-
kvæðari viðhorfum til skólastarfs og
síðast en ekki síst með lengingu
skólaársins.
Nám án bókar
Undanfarna daga hafa heyrst þær
raddir að fyrstu dagar skólaársins
séu illa nýttir. Tímanum sé „eytt“ í
ferðalög og útiveru, sem tæpast telj-
ist hlutverk skólans að sinna. Þetta
eru viðhorf sem ekki eiga við á 21.
öldinni. Nám fer fram á svo margan
hátt og sem betur fer eru skólar nú í
ríkum mæli farnir að beita öðrum að-
ferðum en að láta nemendur sitja við
borð með bók fyrir framan sig. Eng-
in bók kemur í staðinn fyrir upplifun
úti í náttúrunni. Í dagsgönguferð
með bekkjarfélögum sínum lærir
unglingur að þekkja sjálfan sig og
takmörk sín um leið og hann nýtur
náttúrunnar – slíkt getur hann ekki
numið af bókum. Það er hægt að
læra miklu meira af ferð á Þingvöll, í
Skálholt eða um Reykjanesið en af
heilli bók sem lesin er inni í skóla-
stofu. Rannsóknarferð í fjöruna í
Kópavogi býður upp á spriklandi
pöddur og fullt af tístandi fuglum, en
það getur engin bók gert. Það er því
miður útbreiddur misskilningur að
nám fari aðeins fram með því að lesa
og skrifa og í hvert sinn sem eitthvað
annað er gert fari tíminn til spillis.
Skólinn er á réttri leið
Það ber að fagna þeim áherslu-
breytingum sem eru að verða í starf-
inu í grunnskólunum. Kennararnir
leiða þessar breytingar og foreldrar
þurfa að styðja þá í því starfi. Þannig
munu enn fleiri nemendur fá nám við
sitt hæfi og njóta skólagöngunnar.
Nemendum líður betur í starfi þar
sem þeir njóta sín og í umhverfi sem
örvar þá og hvetur. Það leiðir til
betri árangurs á öllum sviðum.
Skólanir eru að leita leiða til að efla
og bæta menntun íslenskra barna,
þeir eru á réttri leið.
Eru börnin ekkert
að læra í skólanum?
Eftir Hafstein
Karlsson
„Það er mik-
ilvægt að
sérhverju
barni líði vel
í grunnskól-
anum og fái þar það at-
læti sem því ber.“
Höfundur er skólastjóri Salaskóla
í Kópavogi.
Afi/Amma
allt fyrir minnsta barnabarnið
Við erum á Skólavörðustíg 41, Þumalína