Morgunblaðið - 02.11.2002, Qupperneq 10

Þ
egar Morgunblaðið hóf
göngu sína; 2. nóv-
ember 1913, var aðal-
efni forsíðunnar ávarp
ritstjórans Vilhjálms
Finsens, þar sem hann
lagði áherzlu á fréttahlutverk blaðs-
ins. Aðal þess yrðu áreiðanlegar
fréttir; fréttir hvaðanæfa af landinu
og frá fréttariturum í Lundúnum,
Kaupmannahöfn og Kristjaníu, sem
myndu tilkynna lesendum blaðsins
allt það markverðasta, sem gerðist í
heiminum.
Ávarp ritstjórans tók hálfan ann-
an dálk á forsíðunni, sem var fjög-
urra dálka; auglýsingar tóku einn
dálk og annað efni voru fréttir um
brunamál í Reykjavík, ljósahátíð á
Seyðisfirði, listi um afgreiðslutíma
ýmissa stofnana og frásögn af kvik-
myndunum í Gamla bíói og Nýja
bíói.
Í Dagbók blaðsins er þess getið,
að „af einhverjum oss óþektum
ástæðum hafa engin erlend sím-
skeyti komið til Morgunblaðsins í
gærkvöldi – væntanlega af því ekk-
ert hefir markvert skeð.“!
En ástæðan var ekki tíðindaleysi
úti í hinum stóra heimi. Á forsíðu
annars tölublaðs er saga „gjald-
keramálsins“ rakin, en það mál
höfðuðu bankastjórar Landsbank-
ans gegn gjaldkera bankans. Aug-
lýsingadálkurinn er á sínum stað á
síðunni og í Dagbók er klausa um
það að „Morgunblaðið hefur fyrir
einhvern misskilning enn eigi fengið
erlendar símafregnir.“
En svo komu þær og á forsíðu 3ja
tölublaðsins trónir efst á forsíðunni;
fyrsta erlenda símafregnin; Stórtíð-
indi frá Mexíkó, sem fjallar um kjör
Huerta á forsetastól í Mexíkó og
eru í fréttinni skeyti frá bæði Kaup-
mannahöfn og London. Innlenda
fréttin er um dóminn í gjaldkera-
málinu.
Þar með er forsíðan komin með
sinn svip; auglýsingadálk, erlendar
símafregnir og innlendar fréttir,
sem oft fylla lungann af fréttapláss-
inu framan af.
Fyrstu fréttamyndirnar
Fyrsta erlenda fréttamyndin
birtist á forsíðu níunda tölublaðsins;
mynd af stærsta skipi heims, Imp-
erator, og fylgir frétt af því skipi.
Fjórum dögum síðar er aftur mynd
af erlendu skipi á forsíðunni; Vest-
kysten, sem strandaði fyrir strönd-
um Finnlands „að kvöldi 22. f.m.“.
Aðrar fréttir á forsíðunni eru auk
Dagbókar frásögn af fórnarlambi
sandsparnaðs bæjarverkfræðings-
ins í Reykjavík og grátbrosleg saga
af lögregluþjónum í Kansas.
Fimmtánda nóvember hafa er-
lendu fréttirnar yfirhöndina á síð-
unni og daginn eftir eru eingöngu
erlendar fréttir á forsíðunni. En
mánudaginn 17. nóvember leggur
innlend frétt undir sig forsíðuna;
Bróðurmorð í Reykjavík og fylgir
með fyrsta innlenda fréttamynd
blaðsins; dúkrista Bang bíóstjóra af
Dúkskoti, þar sem fórnarlambið bjó
og lagðist banaleguna.
Sambýli auglýsinga, erlendra
frétta og innlendra á forsíðunni er
svo eftir efnum og ástæðum, en aug-
lýsingarnar fara fljótlega fram úr
dálkinum. (Á baksíðunni eru auglýs-
ingar og framhaldssaga; 15. desem-
ber birtist þar mynd af Monu Lisu
Leonardo daVinci og daginn eftir
frásögn af „Kong Helga“ – slysinu
og mynd af skipinu með og næsta
dag er Dagbókin á baksíðu. Þetta
þrennt eru þó undantekningar.)
1. júlí 1919 selja Vilhjámur Fin-
sen og Ólafur Björnsson Morg-
unblaðið; kaupandi er Fjelag í
Reykjavík, síðar Árvakur. Vil-
hjálmur er áfram ritstjóri Morg-
unblaðsins.
Mánudaginn 7. júlí 1919 kemur
Morgunblaðið ekki út. Ákveðið hef-
ur verið að blaðið komi ekki út á
mánudögum, en þeir dagar eru
ákveðnir útgáfudagar Ísafoldar,
sem Fjelag í Reykjavík keypti líka
til þess að vera vikuútgáfa Morg-
unblaðsins.
En daginn eftir gefur heldur bet-
ur að líta; Morgunblaðið kemur út í
stækkuðu broti. Það er áfram 4 síð-
ur, en nú eru þær sexdálka og efst á
forsíðunni nýr blaðhaus. Nafn rit-
stjórans hverfur af forsíðunni og í
sérstakan haus á bls. 2, þar sem
birtar eru fleiri upplýsingar um
blaðið. Efnisskipan á forsíðunni er
áfram óbreytt.
Þessi stækkun reynist þó ekki
langlíf, því eftir prentaraverkfall í
ársbyrjun 1920 kemur Morg-
unblaðið út 8. janúar og til að stand-
ast kostnaðarauka af pappír og
launum hefur verið valin sú leið að
blaðið komi út í minna broti „fyrst
um sinn“. Síðurnar eru áfram 4, en
eru nú fimm dálka. Í lok fréttarinn-
ar um blaðið er því heitið, að það
verði stækkað aftur strax og að-
stæður leyfa. Það hefur þó ekki
gerzt enn hvað brotið varðar, en
blaðið hefur stækkað að síðufjölda.
Auglýsingaforsíðan
Þegar Vilhjálmur Finsen, stofn-
andi og ristjóri Morgunblaðsins,
lætur af störfum um áramótin 1922
er hausinn inni í blaðinu lagður af
en nöfn stofnanda og ritstjóra; Þor-
steins Gíslasonar, færð á forsíðuna.
Þegar kemur fram á 1922 dettur
botninn úr forsíðufréttunum og inn-
lent efni af lengri toga fyllir það
pláss, sem auglýsingar ekki taka.
Auglýsingar þoka svo öðru efni af
forsíðunni og tróna þar einar linnu-
lítið.
Þriðjudaginn 1. apríl 1924 eru
nöfn stofnanda og ritstjóra aftur
flutt af forsíðunni í sérstakan haus
inni í blaðinu. Nýir ristjórar eru
Valtýr Stefánsson og Jón Kjart-
ansson og nú bætist í hausinn útgef-
andi Morgunblaðsins; Fjelag í
Reykjavík, sem breyttist í Hf. Ár-
vakur 15. marz 1930. Frá 1924 hefur
hausinn verið inni í blaðinu og tekið
þar ýmsum útlits- og innihalds-
breytingum.
Haustið 1927 er blaðið stækkað í
8 síður daglega.
Þótt auglýsingar tróni nær linnu-
laust á forsíðunni eftir 1924 og fram
á fimmta áratuginn, komast ein-
staka atburðir á forsíðuna.
Þriðjudaginn 10. marz 1925 er öll
forsíðan og blaðið helgað manntjón-
inu mikla 7. til 8. febrúar, þegar 68
Íslendingar og 6 Englendingar
týndust með botnvörpungunum
Leifi heppna og Robertson og mót-
orbátnum Sólveigu.
Í ársbyrjun 1928 birtist nýr haus
á forsíðu Morgunblaðsins. Hann er í
gotneskum stíl, teiknaður af
Tryggva Magnússyni og er grunn-
urinn að útlitinu á heiti blaðsins á
forsíðunni allar götur síðan.
Miðvikudaginn 15. apríl 1931 er
fimmdálka fyrirsögn efst á forsíð-
unni; Einræðisstjórn! og öll síðan
fer undir hluta af frásögn blaðsins
um þingrof Tryggva Þórhallssonar.
Forsíður 10. og 11. maí 1940 segja
frá hertöku Íslands; reyndar birtist
fréttin aðeins í hluta upplagsins
hinn 10., þar sem prentun var hafin,
þegar fyrstu merki um hertökuna
birtust. En á forsíðu hinn 11., sem
og bls. 2 og 6, er sagt frá hertökunni
í máli og myndum.
3. júlí 1942 er forsíðan lögð undir
útvarpsræðu Ólafs Thors forsætis-
ráðherra en þá eru tveir dagar í al-
þingiskosningar. Á kosningadaginn
er á forsíðunni táknræn teikning
fyrir stefnu Sjálfstæðisflokksins og
aukablað kemur út um miðjan kjör-
dag. En auglýsingarnar end-
urheimta forsíðuna strax á þriðju-
dag og úrslit kosninganna eru birt á
bls. 3.
Þegar kemur fram á árið 1943
liggja miklar breytingar á Morg-
unblaðinu í loftinu.
20. febrúar segir blaðið frá Þor-
móðsslysinu, þegar fjörutíu og þrír
fórust með Þormóði frá Bíldudal
undan Garðskaga. Fréttin tekur
mestalla forsíðuna.
Auglýsingarnar eru svo aftur
komnar á sinn stað á forsíðunni
daginn eftir; algengastar eru for-
síður með eindálkaauglýsingum,
gjarnan 8 í hverjum dálki – samtals
40 stykki. En nú er tími auglýsinga-
forsíðunnar liðinn.
Fréttir á útsíðunum
Þriðjudaginn 1. júní 1943 kemur
Morgunblaðið út í breyttri mynd;
blaðið hefur verið stækkað í 12 síður
og útsíðurnar lagðar undir fréttir.
Meðan auglýsingar réðu á útsíð-
unum (baksíðan var auglýsingar,
framhaldssaga og Með morg-
unkaffinu) voru bls. 2 og 3 aðal-
fréttasíður blaðsins. Blaðsíða 2 er
fréttasíða áfram, en bls. 3 tekur við
auglýsingunum af forsíðunni.
Í leiðara, sem heitir Morg-
unblaðið, kemur fram að blaðið hef-
ur eignazt nýja prentvél, sem getur
prentað 16 síðna blað, en vaxandi
útbreiðsla og auglýsingar hafa kall-
að á styttri prentunartíma og
stærra blað. Þá hefur Ísafold keypt
letursteypuvél til afnota fyrir blað-
ið.
(Samvinna Morgunblaðsins og
Ísafoldarprentsmiðju stóð til 1. júlí
1948 að Árvakur tók við allri prent-
un blaðsins.)
Víkverji skrifar Úr daglega lífinu
og talar um merkileg tímamót í
sögu Morgunblaðsins. Blaðið komi
nú út í „tabloid“ – broti, unnið í nýj-
um og fullkomnum vélum.
Í Reykjavíkurbrjefi 6. júní er
fjallað um Morgunblaðið, en hvergi
vikið að þeim breytingum, sem fel-
ast í fréttum á útsíðum blaðsins.
Landa-
mæralaus
forsíða
Morgunblaðið tekur stakkaskiptum í dag. Meðal annars verður forsíða blaðsins landamæralaus á ný;
með bæði innlendum og erlendum fréttum. Freysteinn Jóhannsson fletti forsíðum Morgunblaðsins.
2. nóvember 1983: Stofnárið sett
undir forsíðuhausinn.
2. nóvember 1913: Fyrsta forsíða
Morgunblaðsins.
12. nóvember 1913: Erlendar sím-
fregnir tróna efst.
17. nóv. 1913: Fyrsta innlenda
fréttamyndin á forsíðunni.
14. janúar 1960: Úranus og áhöfn
hans eru heil á húfi.
27. október 1995: Fórnarlömb snjó-
flóðsins á Flateyri.
3. janúar 1928: Haus Tryggva
Magnússonar birtist fyrst.
30. maí 1943: Auglýsingar ráða
ríkjum á forsíðunni síðasta sinni.
1. júní 1943: Fréttir ráða ríkjum á
forsíðunni sem aldrei fyrr.
FRÉTTIR
10 LAUGARDAGUR 2. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ