Morgunblaðið - 08.11.2002, Qupperneq 32

UMRÆÐAN
32 FÖSTUDAGUR 8. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í GREIN sem Dagur B. Eggerts-
son, læknir og borgarfulltrúi, ritar í
Morgunblaðið sunnudaginn 3. nóv-
ember 2002, undir fyrirsögninni
„Kreppa löggæslunnar“ fjallar hann
um og vitnar í grein sem ég ritaði í
sama blað þann 27. október sl., en
þar var ég m.a. að vitna í fyrri grein
hans, sem bar yfirskriftina „Lög-
gæsla í kreppu“. Dagur tekur úr
grein minni tiltekin atriði og slítur
þau að sumu leyti úr samhengi við
það sem ég var að leitast við að
skýra. Það væri hins vegar að æra
óstöðugan að fara hér að endurtaka
það sem ég hef áður sagt enda
stendur grein mín óhögguð. Vil þó
koma að nokkrum atriðum.
Úr lausu lofti gripið
Í niðurlagi greinar sinnar segir
Dagur að fyrir utan allt annað sé
ótækt að yfirlögregluþjónn við emb-
ætti ríkislögreglustjóra hafi ekki
nýrri gögn um mannaflaþörf lög-
gæslunnar en frá árinu 1985. Þetta
er rangt, enda tala ég ekki um
mannaflaþörf löggæslunnar árið
1985 í grein minni, eða nefni hvaða
gögn ég hafi í höndum um það efni.
Rétt er að árétta að mikilvægar
upplýsingar m.a. um mannaflaþörf
lögreglunnar í Reykjavík liggja fyrir
í nýlegri skýrslu dómsmálaráðherra
til Alþingis. Áður en grein mín birt-
ist átti yfirstjórn lögreglunnar í
Reykjavík fund með borgarstjóran-
um í Reykjavík þar sem ræddar
voru hinar margvíslegu hliðar lög-
gæslunnar í Reykjavík. Legg ég því
til að Dagur fari á fund yfirstjórnar
lögreglunnar í Reykjavík og jafnvel
einnig borgarstjóra, varðandi það
sem hann kallar fimm meginstað-
reyndir í upptalningu í grein sinni,
til að fyrirbyggja misskilning.
Hlutlægt mat
Í grein sinni 3. nóvember sl. segir
Dagur að Reykjavík hafi árið 1976
verið „rólegt sjávarþorp“ en ekki
þróttmikil borg eins og nú er og það
sé ekki síst í þessu ljósi sem munur
á fjölda lögreglumanna miðað við
aðrar borgir sé eftirtektarverður.
Samanburður þessi er ekki allskost-
ar sanngjarn þar sem ólíku er sam-
an að jafna, hvernig sem á það er lit-
ið. Að minnsta kosti lýsir
eftirfarandi atburður ekki rólegu
sjávarþorpi:
Í nóvember 1976 var tilkynnt um
tvo menn, vopnaða haglabyssum og
riffli, búna skotfæravesti og skot-
færabeltum í Sportval við Hlemm-
torg. Var allt tiltækt lögreglulið
hvatt til. Allt frá því mennirnir yf-
irgáfu Sportval voru þeim gefnar
ítrekaðar skipanir um að leggja nið-
ur vopnin en þeir svöruðu þeim jafn-
an með skothríð. Þar sem þarna var
orðið talsvert hættuástand þurfti
lögreglan að grípa til þess óvanalega
neyðarúrræðis að aka annan byssu-
manninn niður, en hann var vopn-
aður tveimur byssum og hafði skotið
á lögreglubifreiðina.
Í dag er lögreglan betur í stakk
búin til að takast á við hættuleg
verkefni, s.s. gagnvart vopnuðu
fólki. Þar má nefna sérsveit ríkislög-
reglustjórans, sem hefur yfir að
ráða sérþjálfuðum lögreglumönnum
og fullkomnum tækjabúnaði, en
sveitin var stofnuð af lögreglustjór-
anum í Reykjavík og dómsmála-
ráðuneytinu árið 1982. Þó svo að
uppbygging hafi átt sér stað innan
lögreglunnar á undanförnum árum
þarf ávallt að hafa vakandi auga á
styrkleika hinnar almennu löggæslu
en segja má að þar sé hjartsláttur
löggæslunnar. Leggja þarf hlutlægt
mat á stöðu mála og byggja á mál-
efnalegum grunni. Skýrsla dóms-
málaráðherra gegnir mikilvægu
hlutverki í því sambandi, enda koma
þar fram fleiri en ein hlið máls.
Kjölfestan í uppbyggingu
löggæslunnar
Dagur víkur að því að umræðan
um stöðu lögreglunnar í Reykjavík
hafi haft allt of mikla tilhneigingu til
að snúast um útþenslu embættis rík-
islögreglustjóra annars vegar og
flutning grenndarslöggæslu til
sveitarfélaga hins vegar. Það er rétt,
umræðan hefur verið á villigötum
hvað þessi mál varðar. Haraldur Jo-
hannessen, ríkislögreglustjóri, hefur
opinberlega á undanförnum árum
ítrekað fjallað á hlutlægan hátt um
þann áróður sem hafður hefur verið
í frammi gegn embætti ríkislög-
reglustjóra og uppbyggingarstarfi
þess. Í skýrslu dómsmálaráðherra
og ársskýrslum ríkislögreglustjór-
ans hefur rækilega verið fjallað um
starfsemi embættisins og hlutverk
þess við uppbyggingu löggæslunnar
í landinu. Vísað er til þeirra gagna.
Krepputal borgarfull-
trúa um löggæsluna
Eftir Guðmund
Guðjónsson
„Í dag er lög-
reglan betur
í stakk búin
til að takast
á við hættu-
leg verkefni, s.s. gagn-
vart vopnuðu fólki.“
Höfundur er yfirlögregluþjónn hjá
embætti ríkislögreglustjóra.
AFDRIFARÍK lokaákvörðun er
að skella á um framtíð eða eyðilegg-
ingu Þjórsárvera, sem sker úr um
hvort nokkur trúnaður eða sættir
geta orðið milli virkjunarfólks og
landverndarfólks á Íslandi í framtíð-
inni. Auðvitað verðum við að virkja
en líka ljóst að nást verður í landinu
brúkleg sátt um virkjanir í framtíð-
inni. Ef rofin verða öll grið, brotnir
samningar skv. íslenskum lögum um
friðun jafnt sem alþjóðlegar skuld-
bindingar okkar í Ramsarsáttmála,
heimafólk í viðkomandi hreppum
hundsað, valið umfram aðra staði að
ráðast í eyðileggingu á langsérstæð-
asta og dýrmætasta friðaða svæði
okkar á lands- og alþjóðavísu og
haldið áfram ofbeldisaaðferðum þá
verður aldrei um neina sátt að ræða í
framtíðinni. Enginn getur framar
treyst þeim sem allt rýfur. Það eina
sem getur nú bjargað og þar með
sáttagrundvelli landsmanna í fram-
tíðinni, svo sem norðan jökla, er að
Norðlingaölduveitu verði hafnað í yf-
irvofandi úrskurði ráðherra. Enda
eru nægir aðrir virkjunarstaðir af
þeirri stærðargráðu neðar í Þjórsá, í
Skaftá og víðar. Þarf bara vilja og
ákvörðun um að ganga í að ljúka
undirbúningsvinnu þar og drífa í
henni.
Ég ákæri þá sem hafa komið okk-
ur í þessa stöðu, þvert á rannsóknir.
Eru með ótrúlegum blekkingarvef
að undirbúa og keyra málið í grófa
nauðgun.
Að samningur var gerður um frið-
un hluta Þjórsárvera skv. íslenskum
lögum 1982 var vegna þeirrar nið-
urstöðu að þeim yrði, ásamt Gullfossi
sem þá var líka á teikniborðunum, að
þyrma umfram allar aðrar náttúru-
perlur á Íslandi. Svo er enn! Þjórs-
árver eru eina landspilldan sem í
auðninni lifði af ísöld og eru þar því
fleiri tegundir jurta og fugla en
nokkurs staðar annars staðar á há-
lendi Íslands. M.a. lífæð heiðagæsa-
stofnsins í heiminum. Þarna eru fá-
gætar jurtir, fléttur og smádýr.
Kvíslar Þjórsár gera þetta að fjöl-
breyttasta votlendinu og sérkenni-
legustu freðmýrum á þessu landi og
á alþjóðavísu, verndað í Ramsarsátt-
málanum með okkar undirskrift.
Umfram allt er þarna undir jökul-
hettu stórkostlega fagurt djásn, um-
lukt svörtum gróðurlausum söndum.
Annar eins staður fyrirfinnst ekki.
Í samningnum um friðun var til-
skilið að hrinda af stað ítarlegum
rannsóknum, sem stóðu í áratugi, og
að af engri virkjun gæti orðið ef nátt-
úruvernargildi veranna rýrnaði
„umtalsvert“, að dómi Náttúru-
verndarráðs, sem nú er orðið að
Náttúruvernd ríkisins. Það telur nú
áformin of skaðleg. Er þá bara ýtt til
hliðar til að svíkja löglegan samning.
Að auki er komið í ljós að mats-
skýrsla sú, sem Landsvirkjun hefur
látið vinna og lagði fram til Skipu-
lagsstofnunar til úrskurðar og svo til
einvalds ráðherra, er ónothæf. Vís-
indamenn þeir sem lengst hafa
stundað rannsóknir í Þjórsárverum
segja gögnum sínum hagrætt. Þetta
eru þeir vísindamenn sem ég hefi
fylgst með frá því ég fyrst fór inn í
Þjórsárver um 1970, þar sem dr.
Arnþór Garðarsson var þegar við
fuglarannsóknir og þar til ég síðast
gekk þar með náttúruverndarráði
1990 og við komum við hjá dr. Þóru
Ellen Þórhallsdóttur í Eyvindarveri.
Með okkur til að meta vatnstöku
Kvíslaveitna var dr. Gísli Már Gísla-
son vatnalíffræðingur. Allt virtustu
vísindamenn í sinni grein. Enginn
þeirra getur nú sætt sig við hvernig
gögnum þeirra er hagrætt og sleppt
úr því sem ekki hentar. Um sama
vitnar hálærður doktor sem Lands-
virkjun réð í umhverfismatsskýrsl-
una, Ragnhildur Sigurðardóttir, sem
ekki gat lengur varið vísindamanns-
heiður sinn nema með lögfræðinga
við hlið, vegna hagræðingar á henn-
ar mati. Allir segja að orðið „umtals-
verð áhrif“ hafi hvergi mátt nota,
enda stöðvar það lagalega virkjun.
Matsskýrslan er greinilega ómark-
tæk og villandi.
Frá því ég fyrst fór með virkjun-
armönnum inn á hálendið árið 1960
hafði á hendi fréttaflutning fyrir
Morgunblaðið um allar virkjanir frá
Búrfellsvirkjun til Kvíslaveitna og
fylgdist í náttúrvernarráði og með
setu í samstarfsnefnd orkustofnana
og náttúruverndarráðs, SÍNO,
grannt með öllum rannsóknum
þarna innfrá, hefi ég séð að í stefndi
að virkjun Norðlingaölduvirkjunar
kæmi ekki til. Það hljóta Landsvirkj-
unarmenn að hafa séð líka fyrir. En
haldið áfram samt að gera þetta eina
valkostinn í virkjun af þessari stærð-
argráðu.
Skipulagsstofnun fékk í hendur
matsskýrsluna, þar sem m.a. vantar í
mikil umhverfisáhrif eftir að stíflan
er byggð, gríðarlega aursöfnun í ver-
unum og framburðinn sem hækkar
þau þar sem þau eru marflöt og kall-
ar því á slóða mótvægisaðgerða sem
stigmagna áhrifin. Þau gríðarlegu
áhrif eru ekki með. Fyrir utan að
eyðileggja nær öll verin í framtíðinni
eru þær aðgerðir ekki reiknaðar inn
í framleiðslukostnað á rafmagninu.
Til að fá það ódýrar? Í hverjum kafla
í úrskurðarmati Skipulagstofnunar
segir að áhrifin séu veruleg og óaft-
urkræf – þar til í lokakaflanum að
kemur eins og skollinn úr sauðar-
leggnum að ekki sé ástæða til annars
en að leyfa virkjun. Fékk einhver
högg í röksvið höfuðsins?
Nú vofir yfir lokaúrskurður al-
valds ráðherra – með sömu skýrslu í
höndunum. Ekki lái ég umhverfis-
málaráðherra að leggja á flótta, und-
ir því yfirskini að hún hefði skoðun á
umhverfismálum, vísast byggða á
þekkingu og hefur því tjáð sig um
þau. Og sá væni maður heilbrigðis-
ráðherra, sem ekki hefur tjáð sig um
umhverfismálin, væntanlega af því
hann hefur lítinn áhuga og því
kannski ekki eytt miklum tíma í
þekkingaröflun, leggur höfuðið og
trúverðugheit sín á höggstokkinn.
Ég ákæri
Eftir Elínu
Pálmadóttur
Höfundur er fv. blaðamaður.
„Enginn get-
ur framar
treyst þeim
sem allt rýf-
ur.“
FJÁRÞÖRF Landspítala – há-
skólasjúkrahúss umfram fjárlög er
staðreynd, þótt útgjaldahækkun í
raunkrónum talið frá ári til árs sé lítil
eða engin. Sitt sýnist hverjum um
hvort um er að kenna slæmum
rekstri og óráðsíu eða ónógum fram-
lögum til starfseminnar. Rekstur og
fjárveitingar til spítalans á komandi
ári eru nú til umfjöllunar í Alþingi.
Starfsmannahald skiptir höfuð-
máli í rekstri spítalans og fyrir þá
þjónustu sem veitt er. Launakostn-
aður er 68% heildarrekstrargjalda,
aðrir kostnaðarliðir telja minna. Hjá
stjórnmálamönnum og almenningi
örlar stundum á því að spítalinn sé
gróflega ofmannaður og viðveru
starfsfólks, einkum lækna, sé ábóta-
vant vegna umfangsmikilla starfa ut-
an hans.
Nú 1. nóvember tóku að fullu gildi
kjarasamningar við lækna og fólu
þeir í sér veigamikla breytingu á
starfi þeirra á spítalanum. Aðalkjara-
samningar liggja fyrir við allar
starfsstéttir spítalans, um 30 talsins.
Stjórnendum LSH, eins og annarra
ríkisstofnana, er ætlað að útfæra
ýmsa þætti þeirra. Fjármálaráðu-
neytið veitir fé til spítalans í sam-
ræmi við meginatriði aðalkjarasamn-
inga. Spítalinn stendur að sínu leyti
frammi fyrir samræmingu á launum í
kjölfar sameiningar, röðun starfs-
manna í launaflokka, mótframlagi
vegna ákvæða um séreign í lífeyris-
sjóðum og þrýstingi einstakra starfs-
manna og hópa um launahækkun af
ástæðum sem allir vinnuveitendur
þekkja. Spítalanum er ætlað að hag-
ræða í rekstri til að mæta þessum út-
gjöldum og hefur það verið gert að
vissu marki.
Í upphafi ársins var spítalanum
gert að spara 4% af veltu. Í stað
fjöldauppsagna var ákveðið að draga
úr ráðningu starfsfólks eins og frek-
ast væri unnt. Starfsfólki hefur þann-
ig fækkað án þess að sjúklingar hafi
mikið orðið varir við að þjónusta hafi
verið skert eða felld niður. Starfs-
menn og stjórnendur kveinka sér af
og til undan álagi og telja mönnun á
sjúkradeildum við mörk þess sem
viðunandi geti talist. Hér þarf að geta
nokkurra atriða.
Fyrst er til að taka, að liður í sam-
einingu spítalanna í Reykjavík er að
velja yfirmenn sameinaðrar starf-
semi, setja þeim starfslýsingar og
ákveða kjör. Þessu verki er senn lok-
ið. Spítalinn vill að yfirmenn helgi
stofnuninni og háskólanum óskerta
starfskrafta sína. Ekki er sóst eftir
stjórnendum sem stunda einkarekst-
ur, s.s. lækningastofa, utan spítalans.
Framkvæmdastjórar, sviðsstjórar,
deildarstjórar og yfirlæknar hafa áð-
ur gert upp við sig að þeir fallist á
þessa ráðningarskilmála. Langflest-
um hefur verið boðinn aðlögunartími
til að leggja niður störf utan spítal-
ans. Ekki er ástæða til að ætla annað
en þessir samningar haldi.
Í öðru lagi hefur starfsmönnum
fækkað frá sameiningu sjúkrahús-
anna, stjórnendum sem öðru starfs-
fólki. Framkvæmdastjórum hefur
fækkað úr 10 í 5, sviðsstjórum úr 31 í
25, deildarstjórum hjúkrunar úr 115 í
101 og yfirlæknum úr 90 í 79. Auk
þess hafa alls 29 stöður hjúkrunar-
framkvæmdastjóra og forstöðu-
lækna verið felldar úr skipulagi spít-
alans. Yfirmönnum hefur þannig
fækkað um 65 þó að ýmsir þeirra
starfi áfram hjá spítalanum. Spítal-
inn greiðir enn talsverð biðlaun
vegna niðurlagningar starfa eða
vegna starfslokasamninga enda iðu-
lega um lögbundnar greiðslur að
ræða.
Í þriðja lagi var ákveðið í tengslum
við kjarasamninga lækna að enginn
sem hefur með höndum rekstur
læknastofu eða annan rekstur verði í
hærra starfshlutfalli á LSH en 80%.
Af 404 sérfræðilæknum í 310 árs-
verkum á spítalanum hafa 173 (43%)
kosið að helga honum starfskrafta
sína, 97 (24%) eru í a.m.k 80% starfi
og 134 (33%) í lægra starfshlutfalli.
Nú þegar hafa mörgum sérfræði-
læknanna verið settar starfslýsingar
og unnið er að gerð þeirra fyrir aðra.
Frá síðasta ári fækkar ársverkum
lækna á spítalanum um 20 vegna
þeirra breytinga sem tóku gildi nú í
byrjun nóvember. Öðru starfsfólki
hefur einnig fækkað. Að 9 mánuðum
liðnum liggur fyrir að ársverkum
starfsmanna, annarra en lækna, hef-
ur fækkað um 80 borið saman við
sama tímabil 2001. Þótt spítalinn vilji
að þorri lækna sé starfsmenn hans að
fullu eða langmestu leyti er jafn ljóst
að læknum og öðru starfsfólki þarf að
búa viðunandi aðstæður í launum og
starfsaðstöðu til að sinna sjúklingum.
Hér vantar enn nokkuð á.
Í fjórða lagi er þess að geta að
vaktir eða vaktlínur á spítalanum
voru 180 árið 2001. Nú hefur vöktum
fækkað um 18 og unnið er að því að
leggja niður aðrar 15 til 20. Umfangs-
mikil sameining sérgreina gerir þetta
kleift. Séu fyrstu 9 mánuðir áranna
2001 og 2002 bornir saman hefur yf-
irvinnutímum fækkað um 12% sem
hlýtur að teljast markvert.
Í ljósi þess sem hér segir verður
ekki framhjá því litið að margt hefur
verið gert til þess að hagræða og
koma breyttri reglu á starfsmanna-
hald spítalans. Starfsfólk hefur tekið
þátt í þessum breytingum og álag
hefur aukist í starfi. Það þýðir líka að
enn beinna samhengi verður milli
þeirrar þjónustu sem Landspítali –
háskólasjúkrahús veitir og starfs-
mannafjölda og fjárveitinga til spít-
alans.
Á hvaða siglingu er
Landspítali?
Eftir Magnús
Pétursson
„...verður
ekki fram-
hjá því litið
að margt
hefur verið
gert til þess að hag-
ræða og koma breyttri
reglu á starfsmanna-
hald spítalans“.
Höfundur er forstjóri Landspítala –
háskólasjúkrahúss.