Morgunblaðið - 30.11.2002, Blaðsíða 46

ÚR VESTURHEIMI
46 LAUGARDAGUR 30. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í
ÞESSUM pistli er farið
vítt og breitt. Snert á
prófkjörum, Evrópu-
sambandinu, NATO,
barnafjölskyldum og
fleiri flötum.
Í fyrsta lagi, prófkjörin: Kon-
ur töpuðu í prófkjöri Sjálfstæð-
isflokksins í Reykjavík. En kon-
ur og karlar eru jú
einstaklingar eins og er svo vin-
sælt orð. Í þessum prófkjörum
voru einstaklingarnir metnir af
því hversu mikið þeir höfðu
starfað með flokkunum, hversu
áberandi þeir höfðu annars ver-
ið og einhverju fleiru. Jakob
Frímann hefur víst ekki stórt
tengslanet og hefur lítið verið í
fjölmiðlum ef sömu mælistiku á
að leggja á prófkjör Samfylk-
ingarinnar og prófkjör Sjálf-
stæðisflokksins þar sem sigur
ungu karl-
anna á
ungu kon-
unum var
skýrður
með mik-
illi bar-
áttu, stóru
tengslaneti, framkomu í fjöl-
miðlum og þar fram eftir göt-
unum. Þetta væri bara mjög
góður endurnýjaður listi sem
styrkti flokkinn. En það voru
ekki bara ungu konurnar sem
lentu neðarlega á lista Sjálf-
stæðisflokksins. Ráðherra
flokksins, Sólveig Pétursdóttir,
hafnaði tveimur sætum neðar
en hún ætlaði sér og er það út-
skýrt með því að keppinautar
hennar um þriðja sætið séu svo
öflugir stjórnmálamenn og bar-
áttumenn. Ásta Möller lenti í
sama sæti og fyrir síðustu kosn-
ingar og er framganga hennar
stöðvuð af tveimur drengjum,
fyrrverandi formönnum ungliða-
félaga flokksins. Tveir reyndir
þingmenn til viðbótar, Katrín
Fjeldsted og Lára Margrét
Ragnarsdóttir, mega lúta nið-
urstöðunni: 11. og 12. sæti. Þær
hafa víst ekki nógu stórt
tengslanet og eru ekki eins
áberandi og karlarnir. Allar
þessar konur eru einstaklingar
og voru metnar samkvæmt því,
að sögn forystu flokksins, er
hún þá ekki að segja að kon-
urnar séu síður hæfir ein-
staklingar en karlarnir á listan-
um? Að konur séu síður hæfar
til stjórnmálastarfa en karlar?
Allir vilja að konur sitji á Al-
þingi og flestir vilja enn fjölga
þingkonum sem eru um 35%
þingmanna. Prófkjör Sjálfstæð-
isflokksins um síðustu helgi er
skref afturábak í jafnrétt-
ismálum. Umræðan sem fram
hefur farið í kjölfarið er dæmi-
gert yfirklór og þær fullyrð-
ingar sem þar hafa verið settar
fram ganga þvert á niðurstöður
rannsókna sem gerðar hafa ver-
ið á þátttöku kvenna í stjórn-
málum.
Hvað veldur því að konur í
sjálfstæðisflokknum keppast við
að réttlæta þetta prófkjör?
Hvað gerist nú þegar formanni
Landssambands sjálfstæð-
iskvenna, Helgu Guðrúnu Jón-
asdóttur, verður hafnað af kjör-
nefndinni í Suðvesturkjördæmi?
Verður það ekki kornið sem
fyllir mælinn og til þess að
sjálfstæðiskonur tjái sig? Hvað
varð um sjálfstæðar konur? Það
lítur heldur ekki út fyrir að
kona leiði neinn lista Sjálfstæð-
isflokksins fyrir næstu kosn-
ingar.
Þetta eru dæmi um hversu
öfugsnúin íslensk stjórnmál eru
stundum. Skref afturábak í
jafnréttismálum er talað upp í
að verða endurnýjun á lista og
réttlát samkeppni einstaklinga.
Annað dæmi um hvernig um-
ræðunni er snúið á hvolf eru
Evrópumálin. Samkvæmt
stefnumálum sambærilegra
stjórnmálaflokka í nágranna-
löndunum, ætti Sjálfstæð-
isflokkurinn sem hægri-
miðjuflokkur að vera ötulastur
stuðningsflokkur Evrópusam-
bandsaðildar hér á landi en er í
staðinn harðasti andstæðingur.
Vinstriflokkurinn Samfylkingin
er aftur á móti yfirlýstur stuðn-
ingsflokkur. Fróðlega grein um
Evrópusambandið og stjórn-
málaflokkana eftir Birgi Her-
mannsson má lesa á strik.is.
Undanfarið hafa orðið miklar
umræður um framlög Íslands í
þróunarsjóð ESB og fullyrð-
ingar íslenskra stjórnvalda á þá
leið að fráleitt sé að framlög Ís-
lands verði stóraukin líkt og
ESB hefur farið fram á. Þetta
þarf að semja um. Íslensk
stjórnvöld greiða glöð til varn-
armála hjá NATO og allt í lagi
með það. Þróunarsjóður ESB er
ekkert síður þarft verkefni og
það er kominn tími til að við
förum að greiða í samræmi við
aðild okkar að EES. Að ríki-
dæmið Ísland fari að borga fyr-
ir sig í alþjóðasamstarfi og Ís-
lendingar hætti þeim
hugsunarhætti að græða á slíku
samstarfi en leggja sem minnst
af mörkum.
Á þessum vettvangi í vikunni
var bent á það að Evrópusinn-
aðir hægrikratar og meðalfjöl-
skyldufólk hefði í engin hús að
venda í íslenskum stjórnmálum
og eru margir sem taka heils
hugar undir þau sjónarmið. En
af hverju ætti ungt fólk að vilja
að Ísland gangi í Evrópusam-
bandið? Til að búa í haginn fyr-
ir framtíðina. Til dæmis til að
vextir hér á landi lækki og til
að matvöruverð hér á landi
lækki. Og til að lífskjör almennt
standist einhvern samjöfnuð við
það sem m.a. gerist á Norð-
urlöndunum og víðar í Evrópu.
Lífskjör hér á landi eru
nefnilega ekki nógu góð. Og
barnafjölskyldur eru meðal
þeirra sem finna fyrir því. Þær
eru að koma sér upp húsnæði
og fjölskyldulífið einkennist af
mikilli vinnu og fáum sam-
verustundum. Sem hlýtur að
koma niður á börnunum. Fólki
á vinnumarkaði eru boðin betri
kjör í þeim löndum sem Ísland
er borið saman við. Í öðrum
löndum en Íslandi tekst fólki að
lifa góðu lífi á einum og hálfum
launum, jafnvel bara einum.
Þau eru reyndar stundum lægri
en á Íslandi en á móti kemur að
matvara er margfalt ódýrari. Í
Svíþjóð og víðar er fólki gert
kleift að eiga samverustundir
með fjölskyldu sinni. Vinnu-
tímareglur eru virtar og yf-
irvinna er greidd í fríum.
Hugsum um þetta við kerta-
ljósið á aðventunni.
Einstak-
lingar
Skref afturábak í jafnréttismálum er
talað upp í að verða endurnýjun á lista
og réttlát samkeppni einstaklinga.
VIÐHORF
Eftir
Steingerði
Ólafsdóttur
steingerdur@mbl.is
Þessi saga, landnámssaga Ís-lendinga í Vesturheimi,hefur lengi verið áhugamálmitt,“ segir Jónas Þór.
„Hún hafði aldrei verið skrifuð í
heild sinni, hvorki á íslensku né
ensku, og þegar Landafundanefnd
auglýsti ýmsa styrki í tengslum við
mikið átak varðandi Íslendinga í
Norður-Ameríku, sótti ég um, en við
það að hugmyndin hlaut náð fyrir
augum nefndarinnar byrjaði boltinn
að rúlla. Ég hafði reyndar rannsakað
landnámssöguna í um tvo áratugi
eða frá 1977, þegar ég byrjaði í
mastersnámi við Manitoba-háskóla í
Winnipeg, og hugsaði mér alltaf að
skrifa söguna á íslensku, en nefndin
vildi söguna á ensku og nú liggur
hún þannig fyrir.“
Sagan frá 1856 til 1908
Í bókinni er sagt frá fyrstu ís-
lensku vesturförunum til Utah 1856
og landnámssagan frá 1870 til 1908
rakin, fjallað er um helstu staði í
Norður-Ameríku, sem íslensku vest-
urfararnir völdu til búsetu, gerð
grein fyrir hvers vegna viðkomandi
staður var valinn og hvernig til tókst
hverju sinni. „Ég geri grein fyrir
þessum flutningum frá því Íslend-
ingar settust að í Utah 1856 og þar
til landnám þeirra á Point Roberts í
Washington-ríki varð löglegt 1908.
Mér finnst sérstaklega athyglisvert
hvað landnám í Bandaríkjunum
heppnuðust betur en í Kanada fyrsta
áratuginn,“ segir Jónas, sem leitaði
víða fanga og aflaði sér meðal annars
upplýsinga hjá opinberum stofn-
unum og bókasöfnum í Wisconsin,
Minnesota, Dakota og Washington í
Bandaríkjunum auk víðtækra heim-
ilda í Kanada. „Þessar upplýsingar
vörpuðu ansi góðu ljósi á þessa
sögu,“ segir hann.
Frá um 15.000 manns upp
í um 200.000 manns
Í bókinni kemur glögglega fram
að Nýja Ísland í Manitoba í Kanada
var frekar lítill þáttur í landnáms-
sögunni. „Tilraunin með Nýja Ísland
stóð yfir í fimm ár, 1875 til 1880. Hún
mistókst algerlega. Vert er að minna
á að þar komu við sögu einungis lítið
brot vesturfara, þetta 1.500 til 1.600
manns. Um 1880 voru aðeins liðlega
3.000 íslenskir vesturfarar í Am-
eríku, en alls fóru um 15.000 manns
vestur á vesturfaratímabilinu. Ef
menn fóru ekki til Nýja Íslands
hvert þá? Nýja Ísland varð í raun og
veru aldrei fjölmennasta nýlendan,
nema í skamman tíma, en Manitoba
varð auðvitað helsta fylki Íslendinga
í Kanada og helsti staður þeirra í
Norður-Ameríku,“ segir Jónas.
Talið er að um 200.000 manns af
íslenskum ættum séu í Norður-
Ameríku. Jónas segir að Íslendingar
hafi víða blandast fólki af öðrum
uppruna, m.a. strax við komuna til
Washington-eyju 1870. „Þar týndust
afkomendur vesturfaranna fljótlega
í fólksmergðinni í Bandaríkjunum,
en ég fann heimildir um fólk af ís-
lenskum uppruna víða í Bandaríkj-
unum um 1910 til 1915, fólk sem síð-
ar hvarf í fjöldann. Í öllum skrám og
manntali voru Íslendingar taldir
sem Danir til 1926 og það auðveldar
ekki leitina.“
Aðlögunin skipti öllu máli
Í bókinni kemur fram að á árunum
1870 til 1872 fóru nánast allir ís-
lensku vesturfararnir til Bandaríkj-
anna og á fyrstu árum vesturfara-
tímabilsins varð Milwaukee höfuðból
Íslendinga vestanhafs. Landnám í
Kanada hófst 1873 og þegar Nýja Ís-
land hafði verið stofnað 1875 fóru
flestir þangað í gegnum Bandaríkin.
Um 1890 fór fólk að flykkjast víða að
úr Bandaríkjunum og Kanada til
Saskatchewan og í svonefndri
Vatnabyggð varð til merkileg ný-
lenda Íslendinga. Út öldina hélst svo
landnámið áfram vestur að Kletta-
fjöllum og upp úr aldamótunum
myndaðist íslenskt samfélag við
Kyrrahafsströndina, bæði í Banda-
ríkjunum og Kanada. „Íslendingum
vegnaði vel þegar þeir tóku þá
stefnu að aðlagast norður-amerísku
samfélagi eins og þeir gerðu í
Bandaríkjunum í kringum 1873 og
sættu sig við það að þeir voru hluti af
bandarísku samfélagi, en þeim gekk
illa meðan þeir gengu með það í
maganum að þeir gætu búið svo af-
skekktir og einangraðir að þeir gætu
áfram verið Íslendingar. Frá 1873 til
1880 reyndu þeir landnám á fjórum
afskekktum stöðum í Kanada og það
misheppnaðist í öll skiptin. Þeir
reyndu að setjast að á Elgsheiðum í
Marklandi, á tveimur stöðum í Ont-
ario og í Nýja Íslandi, en síðast
nefndi staðurinn var nánast kominn í
eyði 1880. Hins vegar blómstraði
byggðin þar eftir að millivatnasvæð-
ið svonefnda milli Winnipeg-vatns og
Manitoba-vatns var opnað og byggð-
in dreifðist. Nýja Ísland er auðvitað
merkilegasta nýlendan í sögunni
vegna þess að þetta var eini stað-
urinn þar sem reynt var að stofna al-
íslenska nýlendu og sett sérstök
stjórnarlög og svo framvegis. Í
þessu sambandi er merkilegt að
greina frá því að þegar lög um
tungumál í skólum í Manitoba voru
sett 1896 var þjóðarbrotum boðið að
kenna á sínu máli ef 10 eða fleiri
nemendur sömu þjóðar voru saman í
bekk. Íslendingarnir í Gimli höfnuðu
þessu og kusu að kenna áfram á
ensku. Með öðrum orðum höfðu þeir
alveg snúið við blaðinu frá því ný-
lendan hafði verið stofnuð, en þar
átti einungis að tala íslensku. Íslend-
ingarnir höfðu séð að til að ná settu
marki, að skapa sér og sínum betra
lífsviðurværi en þeir áttu kost á á Ís-
landi, urðu þeir að aðlagast sam-
félaginu. Kanadískir sagnfræðingar
segja reyndar oft að Íslendingarnir
hafi verið með allra bestu innflytj-
endunum vegna þess að þeir hafi að-
lagast svo rækilega kanadíska sam-
félaginu.“
Til sölu á Íslandi
Háskólaútgáfa Manitobaháskóla í
Winnipeg gefur bókina út. Hún er
liðlega 300 blaðsíður með sérstökum
skýringarkafla, viðamikilli heimild-
arskrá og nafnaskrá. Hana prýða
kort, sem sýna helstu landnámsstaði
Íslendinga í Vesturheimi, og fjöl-
margar myndir, sem hafa ekki birst
opinberlega áður.
Bókin er komin í sölu í Kanada og
Bandaríkjunum og er væntanleg til
Íslands um helgina, en hún verður til
sölu í bókabúðum Máls og menning-
ar.
Landnámssaga Íslendinga í Vesturheimi komin út á ensku
Sagan í heild
skráð í fyrsta sinn
Fyrir skömmu kom út í Winnipeg í
Kanada bók eftir Jónas Þór, sagnfræðing,
Icelanders in America: The First Settlers
eða Landnámssaga Íslendinga í Vestur-
heimi. Steinþór Guðbjartsson ræddi við
Jónas í tilefni útgáfunnar.
Morgunblaðið/Kristinn.
Jónas Þór með bók sína, Icelanders in America: The First Settlers eða Landnámssögu Íslendinga í Vesturheimi.
steg@mbl.is