Morgunblaðið - 24.12.2002, Síða 30

LISTIR
30 ÞRIÐJUDAGUR 24. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
BARNABÆKUR undanfarinna
ára hafa breyst mikið frá því fyrir
rúmum áratug. Meiri léttleiki er yfir
þeim og stundum er það þannig að
við liggur að þær fari út í hreinan vit-
leysisgang. Áður var söguþráðurinn
hins vegar með yfirþyrmandi sam-
félagslegar greiningar og alls konar
vandamál voru í miðpunkti. Mark-
miðið nú er hins vegar að gera bækur
skemmtilegar til að þær geti talist
samkeppnisfærar við aðra afþrey-
ingu sem stendur fólki til boða. Það
er til að fá börn til að lesa bækur.
Bókin Skúli skelfir og leynifélagið
lýtur við fyrstu kynni þessum lög-
málum. Það er gengið talsvert langt í
að gefa sögunni skemmtilegan blæ,
en eftir að hafa lesið góða stund áttar
lesandinn sig á að að
baki búa sterk og skýr
skilaboð til hans. Bókin
býr nefnilega yfir heil-
miklum boðskap og
segja má að þetta um-
fjöllunarefni hafi verið
talsvert ofarlega á
baugi hér á landi að
undanförnu. Það snýst
um einelti. Og þá spyrja
menn áreiðanlega sjálf-
an sig hvernig nokkur
maður geti fundið það
út.
Bókin Skúli skelfir og
leynifélagið fjallar um
ósköp venjulegan strák.
Hann er talsvert líflegur og fær ýms-
ar hugmyndir sem ekki er hægt að
segja að séu hefðbundnar. Hann
virðist ekki geta látið nokkurn mann
í friði og samskipti hans og annarra í
fjölskyldunni eru nákvæmlega eins
og við viljum ekki að þau séu. Hann
er raunverulegur skelfir og telur sig
væntanlega vera tals-
verðan karl í krapinu.
En hann er ekki mikil
hetja, til dæmis þegar
hann stendur frammi
fyrir því að fá sprautu.
Þá finnur hann allar
mögulegar leiðir til að
komast hjá því að vera
sprautaður, en það er
að sögn frekar algengt
meðal karlmanna. Þeir
eru frekar hræddir við
sprautur.
Bróðir Skúla er
Finnur og hann er að
áliti eldri bróðurins al-
gjörlega óþolandi.
Hann er nefnilega nánast fullkom-
inn, eiginlega svo fullkominn að hon-
um sjálfum þykir nóg um. Og þess
vegna ákveður hann að grípa til ým-
issa prakkarastrika, sem við fyrstu
sýn virðast runnin undir rifjum
Skúla og þá beinist athyglin strax að
honum. Finnur á að vera svo góður
og engum dettur í hug að hann geri
neitt af sér.
Höfundurinn er bandarísk kona,
Francesca Simon, sem samkvæmt
bókarkynningu er búsett í Lundún-
um og er gift breskum manni. Þegar
líða tekur á lestur sögunnar verður
lesandanum ljóst að þarna er í raun
og veru alvöru saga, þar sem verið er
að fjalla um raunverulega daglega
tilveru fjölskyldna. Mörgum foreldr-
um þykja afmælisveislur barna sinna
til dæmis fyrirkvíðanlegar og sú er
raunin hjá foreldrum Skúla. Og á
hverju ári segja þau, að þetta sé sú
síðasta. En þau gefa alltaf eftir þegar
til kastanna kemur.
Teikningarnar eru eftir Tony Ross
og gera bókina mun aðgengilegri.
Þýðing Guðna Kolbeinssonar er frá-
bær eins og löngum áður. Þetta er
skemmtileg bók fyrir líflega krakka,
en það er kannski ekki rétt að þau
læri mikið af hegðun Skúla skelfis.
Fjölskylduskelfirinn Skúli
Sigurður Helgason
BARNABÓK
Skúli skelfir og leynifélagið
Teikningar eftir Tony Ross. Íslensk
þýðing Guðni Kolbeinsson, 96 bls.,
JPV-útgáfa, 2002
FRANSESCA SIMON
Guðni Kolbeinsson
ÁTTUNDU og síðustu tónleikar
„15:15“ tónleikaraðarinnar fóru
fram í Nýja sal Borgarleikhússins
undir yfirkriftinni „Næturtón-
leikar á sólstöðum“. Mætingin var
furðumikil miðað við árstíma,
verkefnaval og ranga klukkutíma-
setningu [20] í „Stað & stund“ og
teldist jafnvel prýðisgóð í háklass-
íkinni.
Af einhverjum ástæðum fengust
ekki einu sinni tilurðarár verka
gefin upp í ofurknappyrtri tón-
leikaskránni, en trúlega voru þau
frá öndverðum síðasta aldarfjórð-
ungi. Öll þrjú áttu sameiginlegt
hvað tónlistin virtist í heild kyrr-
stæð og ómarksækin í vestrænum
skilningi; stundum nærri svefn-
gengilsleg, en þó mismikið. Eftir
hinn japanska Nestor módernism-
ans, Toru Takemitsu (1930–96) var
fyrst flutt Rain Tree fyrir „þrjá
slagverksleikara“, nánar til tekið á
tvær marimbur með víbrafónista
sín á milli, en hver auk þess með
nokkrar krótalklingjur og einn
með 3 nótur af klukkuspili á
þræði. Í löndum sem lán eiga til að
þekkja lóðrétta rigningu var vel
hægt að skynja verkið sem dropa
af garðtré í punktastíl (með til-
vísun í ummæli tónskáldsins um
verkheitið í tónleikaskrá), þó að
íbúar kaldtempraða beltisins sæju
kannski frekar fyrir sér klakahöll.
Undir lokin brast hins vegar á
mínímalískur þrástefjakafli, er
hleypti undarlegri óeirð í þetta
annars blýkyrra en fallega kort-
érslanga verk, hársamtaka leikið
af þrem slagverksmönnum Bendu-
kvartettsins og m.a.s. gætt takt-
fast æsandi kúnstum ónefnds dep-
illjósastjóra að hætti þungarokks-
viðsmeistara.
Tvíþætt seinna verk Takemit-
sus, Litany fyrir píanó, var þessu
næst leikið af píanista hópsins,
Snorra Sigfúsi Birgissyni. Í Adag-
io (I.) bar mikið á krydduðu im-
pressjónísku akkorðuferli er minnt
gat ýmist á Debussy eða framsæk-
inn djass; kyrrlátt og dulúðlegt út
í gegn í vel tímasetinni túlkun.
Seinni þættinum (Lento mister-
ioso) óx ásmegin um miðbik með
vaðandi klasakös en hvarf aftur í
griðvæna gaupn sér undir í lokin í
afar skáldlegri útfærslu píanist-
ans.
Síðast var leikið Dream
Sequence (Images II) eftir George
Crumb fyrir fiðlu, selló, píanó,
slagverk (Pétur Grétarsson) og
tvær „glasahörpur“ – þ.e. barm-
nudduð „tónglös“ eins og börn og
rauðvínsunnendur þekkja – sem
knúð voru stöðugt inni í opnu
rauðlýstu hliðarherbergi af Egg-
erti og Steef með annarlegum sær-
ingarhreyfingum. Auk þess var pí-
anistinn við og við látinn nudda
þrjú glös hjá sér. Vofulegur sí-
seimurinn – ásamt ofurgisinni
áferð hinna hljóðfæranna á litlum
styrk (varla nokkurn tíma sterkar
en mp) kom manni smám saman í
mók sem hvað svæfingarmátt
varðar stappaði nærri fiðlukonsert
Philips Glass. Ljóst var hvað höf-
undur var að fara löngu áður en
stykkið var hálfnað, enda sáralitlu
bætt við eftir það. Fóru því flestir
háttbúnir heim við hæfi.
TÓNLIST
Borgarleikhúsið
Takemitsu: Rain Tree; Litany. Crumb:
Dream Sequence (Images II). Slagverks-
hópurinn Benda (Steef van Oosterhout,
Pétur Grétarsson, Eggert Pálsson, Snorri
Sigfús Birgisson). Gestir: Zbigniew Dub-
ik fiðla, Sigurður Halldórsson selló. Laug-
ardaginn 21. desember kl. 22.
SLAGVERKSTÓNLEIKAR
Svefn-
ganga í
rigningu
Ríkarður Ö. Pálsson
VÆGT væri til orða tekið að kalla
aðsóknina að fyrstu af þrennum að-
ventutónleikum Kórs og Grad-
ualekórs Langholtskirkju sl. föstu-
dagskvöld „fjölmenna“, því kirkjan
var bókstaflega troðfull út úr dyr-
um. Og það þrátt fyrir seina tíma-
setningu ofan í langa dagskrá, er
lauk litlu fyrir hálftvö næsta morg-
un; trúlega eina lengstu aðventu-
tónskrá er um getur í fjölbreyttu
framboði höfuðborgarsvæðisins.
Dagskráin var innrömmuð af
tveim syrpuverkum eftir sænska
tónskáldið Anders Öhrwall með
Gaudete fyrir kór og hljóðfæri í
byrjun og Fjögur jólalög í lokin.
Lífleg verk og vel unnin, einkum hið
fyrra sem byggt var upp úr 10 ým-
ist frumsömdum lögum eða útsetn-
ingum á minna þekktum jólalögum.
Tengt var saman með millispilum
þar sem flauturnar og fagottið settu
laufléttan hátíðarbakgrunn við tær-
an söng beggja kóranna sitt hvorum
megin við orgelið.
Eftir Englakór frá himnahöll
(Gloria in excelsis Deo), elzta jóla-
sálm kristninnar sem sunginn var
við almennan söng, söng Graduale-
kórinn Á jólanótt eftir Jón Ásgeirs-
son, ásamt einsöng Ragnheiðar
Helgadóttur og Þóru Sifjar Frið-
riksdóttur Heil sért þú María (e.
Dakar Harley) og franska jólalagið
Kemur hvað mælt er, Jól, jólasmell
Jórunnar Viðar og – við einsöng
Ólafar Kolbrúnar Harðardóttur –
Ave María Sigvalda Kaldalóns. Eft-
ir almennan söng í Bjart er yfir
Betlehem (Good king Wenceslas)
var nærri hálftíma hlé þar sem boð-
ið var upp á jólasúkkulaði og jóla-
piparkökur í safnaðarheimilinu.
Gradualekórinn söng þá Hvítu jól
Irvings Berlins í hálfgerðri „din-
ner“-útsetningu H. McCarthys, og
með svipuðum blæ voru þrjú lög
fullveðja kórsins í útsetningu Magn-
úsar Ingimarssonar, Okkar fyrstu
jól e. Helga Þór Ingason, Heilög
stund og hátíð er um jólin (Martin)
og Hin fyrstu jól (Ingibjörg Þor-
bergs) með undirleik á píanó,
trommusett og kontrabassa; allt
flutt af mjúkum þokka nema hvað
tempóvalið var heldur svæfandi.
Hin vaggandi litla gómdilla Jóns
„bassa“ Sigurðssonar, Jólin alls
staðar, var mynduglega forsungin
af barnabarninu Ólafi Kjartani Sig-
urðarsyni er einnig söng einsöng
með kórnum í Konungunum þrem e.
Peter Cornelius (úts. Ivor Atkins)
með frjálsri laglínu ofan á Bach-
kóralnum Sjá morgunstjarnan blik-
ar blíð.
Jólalögin í útsetningu Öhrwalls
voru Nú ljóma aftur ljósin skær (E.
Köhler), Þá nýfæddur Jesús (Kirk-
patrick), pílagrímslagið Fögur er
foldin og Hljóða nótt (Heims um ból
Grubers). Ólöf Kolbrún söng þá for-
söng í Nóttin var sú ágæt ein
(Kaldalóns) og Ó, helga nótt eftir
Adam, en loks var almennur söngur
í Guðs kristni í heimi. Sem fyrr var
ljómandi vel frá flestu gengið og að-
eins til baga silalegt hraðaval
stjórnandans í léttari lögum sem
var illskiljanlegt. Enda ekki við
óviðráðanlegan hljómburð að etja í
guðshúsi Langhyltinga.
Ríkarður Ö. Pálsson
TÓNLIST
Langholtskirkja
Aðventutónleikar Kórs og Gradualekórs
Langholtskirkju með inn- og erlendum
jólasöngvum. Einsöngvarar: Ólafur Kjart-
an Sigurðarson og Ólöf Kolbrún Harð-
ardóttir. Bernharður Wilkinson, Hallfríður
Ólafsdóttir flauta; Hafsteinn Guðmunds-
son fagott, Halldór Torfason einsöngur,
Jón Sigurðsson kontrabassi, Kjartan
Valdimarsson píanó, Guðmundur Sigurðs-
son orgel, Monika Abendroth harpa, Pét-
ur Grétarsson slagverk, Ragnheiður
Helgadóttir/Þóra Sif Friðriksdóttir ein-
söngur. Stjórnandi: Jón Stefánsson.
Föstudaginn 20. desember kl. 23.
KÓRTÓNLEIKAR Nóttin var sú
ágæt ein
Depill í fjársjóðs-
leit er eftir Eric
Hill í þýðingu
Reynis Hlíðars
Jóhannssonar.
Öll börn elska
Depil, sem er
þekktur um allan
heim. Hér hefur pabbi hans búið til
skemmtilegan leik handa honum.
Börnin lyfta flipunum á hverri síðu
og hjálpa Depli og vinum hans að
leita að földum hlutum, og ráða
fram úr vísbendingum sem leiða til
skemmtilegs og óvænts endis.
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin er
24 bls. Verð: 1.480 kr.
Börn
Mannkýrin sem dreymir mennska
drauma nefnist önnur ljóðabók Kjart-
ans Jónssonar. Sú fyrri nefnist Í landi
þrífætlunnar og kom út árið 1997.
Ljóð
MEÐ þessari snotru bók hefur
hinn kunni fræðimaður, Jón Torfa-
son, samið greinargott yfirlit yfir
hlutdeild og sögu ofangreindra hús-
dýra í íslenzkri búskaparmenningu,
dýra, sem hafa ekki notið sömu
virðingar sem hin æðri húsdýr:
sauðkind, kýr og hestur, enda ólíku
saman að jafna. Það var ólíkt glæsi-
legra að teygja vakran jó, karl-
mannlegra að ryðja vetrarbeit
harðvítugum sauðarhópi heldur en
kasta úrgangi fyrir rýtandi svín eða
tína saman egg og fleygja rusli fyr-
ir pútur.
Allt um það hafa þessar tegundir
skipt máli í lífsafkomu þjóðar. Bók-
in er því fengur fyrir alla fróðleiks-
fúsa landsmenn, sem vilja vita skil
á hinni margvíslegu uppbyggingu
íslenzkrar hagsögu, ekki sízt nú,
þegar mannlífið tekur slíkum breyt-
ingum, að jafnvel sjálfsögðustu
hversdagshlutir í lífi þess fólks, sem
er sökum tímans rás að hverfa nú á
eilífðarbraut, eru óðum að týnast og
gleymast. Ekki er víst, að unga
kynslóðin þekki orf frá árum eða
mun á heyhrífu og mykjukvísl; hins
vegar getur hún skipzt á fróðleik og
hugmyndum við jafnaldra hinum
megin á hnettinum í gegnum gervi-
hnetti.
Kaflinn um loðdýr – ref og mink
– er ítarlegastur; þar rekur höf-
undur í stórum dráttum samskipti
sauðfjárbænda við erkióvininn, ref-
inn, sem gjarna vildi gæða sér á
kindakjöti og sýndi ótrúlegan dugn-
að í þá veru. Vart er ofmælt, að
skæðir dýrbítir gátu einatt ógnað
afkomu fátækra bænda, sem voru
varnarlitlir þar til traust skotvopn
komu til sögunnar, sem varð ekki
fyrr en eftir miðja 19.
öld. Síðan gerir höf-
undur grein fyrir því,
hvernig óvinurinn
breytist í vinalegt hús-
dýr og ný búgrein,
refarækt og sala loð-
skinna, hófst. Í fram-
haldi af því var minkur
fluttur til landsins, en
það er skringilegur
ferill í íslenzkri land-
búnaðarsögu, sem á
sér helzt hliðstæðu í
sögu fjárkláðans.
Höfundur tekur hin-
ar tegundirnar svipuð-
um tökum að því
breyttu, að hér er um
að ræða húsdýr, s m hafa fylgt
mönnum frá upphafi byggðar hér
og deilt kjörum með þeim. Hann
reku hinn t kmarkaða og tilvilj-
unarkennda fróðleik, sem um þau
er að finna í fornum heimildum, en
gerir síðan grein fyrir þeim breyt-
ingum, sem orðið hafa á ræktun
þeirra og meðferð á síðustu öld til
þessa dags.
Víða fléttar höfundur fimlega inn
í frásögn sína atvik, þar sem dýrin
tengjast menningarsögu. Eins og
höfundur getur um er frægasti hani
veraldarsögu hins kristna heims sá,
sem náði aðeins að gala tvisvar,
þegar sánkti Pétur afneitaði meist-
ara sínum þrisvar. Hins vegar
saknar höfundur þessa pistils þess,
að Jón skuli ekki jafn-
framt minnast á fræg-
ustu hana íslenzkra
bókmennta, Árgalans,
í einu kunnasta lík-
ingakvæði Þorsteins
Erlingssonar, sem á á
hættu að verða hengd-
ur og étinn fyrir bráð-
læti að lýsa nýjum
degi, það er nýrri öld
– nýrri byltingaröld,
og um hinn má lesa í
Kvæðinu um afdrif
hanans, snjöllu háð-
kvæði eftir Jón Helga-
son. Hani sá var fjötr-
aður og færður til
tugthúss að skipan
sýslumanns fyrir að trufla með gali
sínu morgunlúra frægrar leiklist-
arhetju danskrar ættar. Haninn
gleymdist í dýflissunni meðan
þorpsbúar rifust um valdníðslu yf-
irvaldsins, en hænurnar grétu ást-
vin sinn, og haninn »…lá á gólfinu
hordauður nár / og hefur og verið
það síðan«.
Höfundur hefði mátt leggja meiri
áherzlu á mikilvægi þess, að við Ís-
lendingar gætum vel að fornum,
ómetanlegum arfi sem kann að
leynast í genum þess bústofns, sem
fluttist hingað fyrir rúmum 11
hundruð árum. Það tókst að bjarga
hundinum og e.t.v. hænsnum einn-
ig, en hið granna, harðgera land-
námssvín er útdautt. Allnokkuð er
fjallað um félög bænda og forkólfa,
sem stunda ræktun þesara teg-
unda. Vissulega hefði mátt stytta
þann hluta, enda á hann erindi við
fáa lesendur og á öðrum vettvangi.
Málfar er eins og við mátti búast
yfirleitt gott, letur þægilegt til af-
lesturs og pappír góður. Bókaútgáf-
an Hofi í Vatnsdal gefur bókina út.
Það er allmerkilegt fyrirtæki, sem
fer þó ekki mikið fyrir á markaði.
Hins vegar hefur það gefið út
margar bækur af þjóðlegum toga.
Bækur forlagsins bera ávallt sín
sérkenni og er það vel. Þó má að
því finna, að litgreining mynda er
sjaldnast nógu góð og á það við um
þessa bók sem ýmsar fleiri. Hvað
sem öðru líður er hér á ferð bók,
sem gaman er að gefa fróðleiksfúsu
fólki og gott að eiga í eigin bóka-
skáp.
Ágúst H. Bjarnason
BÆKUR
Náttúrufræðirit
Aðalhöfundur: Jón Torfason. 216 bls. Út-
gefandi er Bókaútgáfan Hofi, 2002.
MELRAKKI – LOÐDÝR, HÆNSN,
GEITUR OG SVÍN
Búskapar-
menning
Jón Torfason
♦ ♦ ♦