Morgunblaðið - 04.02.2003, Blaðsíða 21

Hjá Lárusi lék Rúrik á þessum
fyrstu árum sínum m.a. Jón
Proctor í Í deiglunni eftir Arthur
Miller en hjá Indriða drykkfellda
lögmanninn Ed Dewery í Fædd í
gær og Dr. Knock í samnefndu
leikriti Jules Romains svo eitt-
hvað sé nefnt. Yngri leikstjórar
sem tóku við af þeim Indriða og
Lárusi báru ekki minna traust til
Rúriks, og hér eru auðvitað engin
tök að telja öll þau hlutverk sem
Rúrik skilaði með sæmd og ekki
hafa gleymst þeirri kynslóð sem
naut. Þó verður að stikla á mjög
stóru til að gefa hugmynd um
vænghaf leikarans. Hann var pró-
fessor Higgins í söngleiknum My
Fair Lady 1963 og áratug síðar
Billy Jack í Táningaást eftir
Ernst Bruun Olsen, og geislaði af
fjörleik. Hann var kostulegur
Malvólió í Þrettándakvöldi og
hafði trúi ég mestar mætur á
Shakespeare allra höfunda. Það
fór því vel á að einn frægasti sig-
ur hans á öllum þeim hinum langa
listferli var sem Lér konungur í
rómaðri en umdeildri sýningu
1976. Hann lék rithöfundinn í
sviðsetningu Arthurs Millers á
samlífi sínu með Marlyn Monroe í
Eftir syndafallið, Sólnes bygging-
armeistara, Stokkmann bæjarfóg-
eta og Rank lækni hjá Ibsen, föð-
urinn í snilldarverki Eugene
O’Neills Löng dagleið inn í nótt
og sýndi þar naktari og dýpri leik
en maður á nú að venjast á ís-
lensku leiksviði. Nokkur hlutverk
í íslenskum leikritum ber að nefna
Feilan Ó. Feilan í Silfurtúngli
Laxness, Jón biskup Arason í
frumflutningi á leik Matthíasar
Jochumssonar, og síðar m.a. Al-
bjart í Syni skóarans og dóttur
bakarans eftir Jökul Jakobsson og
Einar í Snjó eftir Kjartan Ragn-
arsson. Þannig mætti lengi telja
og myndi ekki endast blaðsíðan.
Allt það sem hér hefur verið tí-
undað eru erfið burðarhlutverk,
en Rúrik brá einnig upp skörpum
og eftirminnilegum mannlýsingum
í smáum hlutverkum og sannaðist
þar hið fornkveðna að stærð leik-
ara og hlutverka þarf ekki að fara
saman. Sem dæmi má nefna Álfa-
kónginn í Sögu úr Vínarskógi eftir
Horváth, meistaralega meitluð
túlkun. Eitt frægasta hlutverk
Rúriks var Victor í Gjaldinu eftir
Arthur Miller 1970, en fyrir þá
hógværu en hnitmiðuðu frammi-
stöðu fékk Rúrik Silfurlampann,
verðlaun leikrýna.
Við starf Rúriks í leikhúsinu
bættist að hann var í öll þessi ár
einn eftirsóttasti leikari landsins í
útvarpsleikhúsinu. Þar geymast
býsna mörg góð dæmi um list
hans. Sama má segja um kvik-
myndir og sjónvarp, eftir að kveða
fór að því hér á landi; þar kom Rú-
rik einnig nokkrum sinnum við
með ógleymalegum hætti. Síðasta
hlutverk hans var einmitt í kvik-
mynd, Stella í framboði, nokkrum
mánuðum áður en hann lést.
Ég starfaði með Rúrik Haralds-
syni áratugum saman sem leik-
stjóri og leikhússtjóri. Þar taldi ég
mig hafa verið þiggjanda. Rúrik
var einstaklega hlýr og elskulegur
samstarfsmaður, óáreitinn og ekki
afskiptasamur um það sem ekki lá
á hans borði. Það orð liggur á okk-
ur leikhúsfólki að við séum ekki
nógu umtalsfróm í garð hvers ann-
ars. Ekki á það við um alla að
minnsta kosti, og aldrei heyrði ég
Rúrik hallmæla nokkrum manni.
Þó að mikið hvíldi jafnan á herðum
hans, lét hann streitu aldrei taka
völdin, en vann sín störf með ör-
látu jafnaðargeði.
En skaplaus var hann auðvitað
ekki og sýndi það náttúrulega á
leiksviðinu. Viðfangsefni hans voru
jafnt göfugmenni sem skúrkar, fá-
bjánar sem greindarmenn, og hann
var einn af fáum íslenskum leik-
urum sem lét vel að túlka vits-
munaverur eða þá manngerð sem
kölluð er intellektúel. Hann hafði
létta og ísmeygilega kímnigáfu, en
gat líka gefið í á gamansviðinu með
groddahúmor eins og í Ítalska
stráhattinum eftir Labice. Minn-
isstæðastur er hann mér þó þegar
hann lýsti mönnum í sálarnauð, oft
flóknum persónuleikum sem stóðu
berskjaldaðar gegn öldum lífsins
og gerðu sér ljóst að hvergi var
fleka að finna. Þær nístingstúlk-
anir færðu menn nær því að skilja
mannskepnuna í öllum sínum fjöl-
breytileika, tign og umkomuleysi.
Hin glæsilega eiginkona Rúriks,
Anna Sæbjörnsdóttir, lést fyrir
nokkrum árum. Nú er hann sjálfur
allur, þessi mikilhæfi listamaður og
góði drengur.
Honum fylgir blessun og þökk.
Sveinn Einarsson.
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4. FEBRÚAR 2003 21
SKÁKÞINGI Reykjavíkur
lauk um helgina og urðu sex
skákmenn efstir og jafnir og
þurfa að tefla aukakeppni um tit-
ilinn Skákmeistari Reykjavíkur
2003. Það má e. t. v. segja að
þetta hafi verið viðeigandi endir
á óvenju spennandi móti. Líklegt
er að teflt verði til úrslita í mars.
Röð efstu manna á mótinu varð
þessi:
1.–6. Jón Viktor Gunnarsson,
Stefán Kristjánsson, Sigurbjörn
Björnsson, Bragi Þorfinnsson,
Björn Þorfinnsson, Bergsteinn
Einarsson 8 v.
7. Magnús Örn Úlfarsson 7½
v.
8.–12. Sævar Bjarnason, Sig-
urður Páll Steindórsson, Guðni
Stefán Pétursson, Dagur Arn-
grímsson, Eiríkur Björnsson 7 v.
13.–18. Þorvarður Fannar
Ólafsson, Björn Þorsteinsson,
Ingvar Þór Jóhannesson, Guð-
mundur Kjartansson, Ögmundur
Kristinsson, Skúli Haukur Sig-
urðarson 6½ v.
19.–26. Haraldur Baldursson,
Helgi E. Jónatansson, Atli Ant-
onsson, Sverrir Örn Björnsson,
Sigurjón Friðþjófsson, Guðjón
Heiðar Valgarðsson, Hilmar Þor-
steinsson, Ólafur Kjartansson 6
v.
27.–32. Jónas Jónasson, Hall-
dór Pálsson, Gísli Gunnlaugsson,
Anna Björg Þorgrímsdóttir, Ósk-
ar Haraldsson, Jón Einar Karls-
son 5½ v. o.s.frv.
Stjórn Taflfélags Reykjavíkur,
sem hefur með höndum fram-
kvæmd þessa móts, ákvað fyrir
mótið að félagar í reykvískum
taflfélögum gætu orðið Reykja-
víkurmeistarar, óháð búsetu.
Þetta kemur Sigurbirni Björns-
syni til góða, en hann er nú í
efsta sæti á Skákþingi Reykja-
víkur í þriðja sinn. Í fyrri skiptin
kom búseta hans í Hafnarfirði í
veg fyrir að hann ætti möguleika
á titlinum. Hann er nú félagi í
Taflfélaginu Helli og fær þar
með að keppa um titilinn.
Framkvæmd mótsins tókst vel,
þótt nokkrar deilur yrðu um röð-
un í síðustu umferð. Þær leiddu
til þess, að alþjóðlegi meistarinn
Sævar Bjarnason sagði sig úr
Taflfélagi Reykjavíkur. Beinar
lýsingar frá mótinu, sem voru í
umsjón Snorra Bergssonar og
Benedikts Jónassonar, voru nýj-
ung sem féll í góðan jarðveg og
vonandi verður framhald á slíku í
komandi mótum.
Alls voru keppendur á mótinu
58. Skákstjóri var Ólafur H.
Ólafsson.
Glæsileg skák með
sorglegan endi
Eftirfarandi skák vakti mikla
athygli á Skákþingi Reykjavíkur.
Hvítur teflir glæsilega og fórnar
drottningunni fyrir frumkvæði.
En þegar ekkert er eftir nema
setja punktinn yfir i-ið á meist-
araverkinu misstígur hvítur sig
og tapar.
Hvítt: Sigurbjörn J. Björnsson
Svart: Bergsteinn Einarsson
Sikileyjarvörn
1. e4 c5 2. Rf3 d6 3. d4 cxd4 4.
Rxd4 Rf6 5. Rc3 a6 6. Be3 e5 7.
Rb3 Be7 8. f3 Be6 9. Dd2 Dc7
10. g4 b5
Nýr leikur. Þekkt er 10 …
Rbd7 11. Rd5 Bxd5 12. exd5 Rb6
13. Bxb6 Dxb6 14. h4 Rd7 15. 0–
0–0 0–0–0 16. Kb1 Kb8 17. Ra5
Hhf8 18. Rc4 Dc7 19. Re3 g6,
með góðri stöðu fyrir svart
Turczynowicz-Smiechowska,
Konin 1990.
11. 0–0–0 Rfd7 12. Rd5 Bxd5
13. exd5 Rb6 14. f4 R8d7 15.
fxe5 Rxe5 16. Rd4 0–0
Betra virðist að leika 16 …
Rbc4 17. Bxc4 Dxc418. Rf5 Dxa2
19. Db4 g6 20. Rg7+ (20. Rxe7
Rc4 21. c3 Kxe7 22. Bg5+ Kd7
23. Hhe1 Hhe8) 20 … Kd7 21.
Bh6 Hhg8 22. Hhf1 Hxg7 23.
Da3 Dxa3 24. bxa3 Hgg8 o.s.frv.
17. Rf5 Bf6
Eftir 17 … Rbc4 18. Bxc4
Rxc4 19. Dc3 Bf6 20. Bd4 b4!?
21. Dxb4 (21. Dd3 Be5 22. Hhe1
Hac8, jafnt) 21. -- Bg5+ 22. Kb1
Hab8 23. Dc3 Hxb2+ 24. Ka1
Hb7 25. Hhe1 Re5 26. Rxd6
vinnur hvítur peð.
18. g5 Rbc4 19. Bxc4 Rxc4
20. gxf6!! --
Glæsilega teflt!
20. -- Rxd2 21. fxg7 Hfe8
Hvítur vinnur, eftir 21 …
Rb3+ 22. axb3 Hfc8 (22 … Hfe8
23. Rh6+ Kxg7 24. Hhg1+ Kf8
25. Hdf1) 23. Hd2 Da5 24. Rh6+
Kxg7 25. Hg1+ Kf8 26. Hf2
Da1+ 27. Kd2 Dxg1 28. Hxf7+
Ke8 29. Bxg1 o.s.frv.
Önnur leið er 21 … Hfc8 22.
Hxd2 h5 23. Hg1 Dc4 24. Bd4
Dxa2 25. Hdg2 Dc4 26. b3 Dc7
27. Rh6+ Kh7 28. g8D+ Hxg8
29. Rxg8 Da5 30. Rf6+ Kh8
(30 … Kh6 31. Be3+ mát) 31.
Hg8+ Hxg8 32. Hxg8+ mát.
Ef 21. -- Rf3 22. Hhg1 Rxg1
23. Hxg1 h5 24. gxf8D+ Kxf8 25.
Bh6+ Ke8 26. He1+
(26. Hg8+ Kd7 27. Hxa8 Db7
28. Hg8 Dxd5 ekki alveg ljóst)
26. -- Kd8 27. Bg5+ Kc8
28. He8+ Kb7 29. He7 o.s.frv.
22. Bd4! h6
Ekki 22. -- Rf3 23. Rh6+ mát.
23. Hxd2 Kh7 24. Hg1 Da5 25.
Rxd6 --
Einfaldast virðist að leika 25.
c3!, t.d. 25. -- Dxa2 26. Hdg2
Hg8 27. Hg3 Dxd5 28. Rxh6 Dh5
29. Rg4 Dg5+ 30. Be3 Hxg7 31.
Hh3+ Kg6 (31 … Kg8 32. Bxg5
Hxg5 33. Rh6+ Kf8 34. Hxg5)
32. Bxg5 Kxg5 33. Rh6+ Kf6 34.
Hf3+, ásamt 35. Hxg7 o.s.frv.
25 … He7
Eða 25 … Dxa2 26. Hdg2 Hg8
(26 … Kg8 27. Rxf7 Kxf7 28.
g8D+ Hxg8 29. Hf2+ Ke7 30.
Bc5+ Kd7 31. Hf7+ Ke8 32.
He7+ Kf8 (32 … Kd8 33. Hxg8+
mát) 33. Hf1+ mát) 27. Re4,
ásamt 28. Rf6+.
26. Rf5 Hee8?!
Svartur er í mjög erfirði stöðu
og ekki bætir tímahrakið aðstöðu
hans. Eftir 26 … He4 átti hann
varla mikla von um að lifa æv-
intýrið af, t. d. 27. a3 Hg8 28. c3
b4 29. axb4 Da1+ 30. Kc2 He1
31. Hxe1 Dxe1 32. Rg3 De7 33.
He2, ásamt 34. Re4 og Rf6+ síð-
ar.
27. d6 Dxa2 28. b3 Had8 29.
Bb2 Da5 30. d7 Hg8
Eða 30 … He6 31. g8D+ Hxg8
32. Hxg8 He1+ 33. Hd1 Hxd1+
34. Kxd1 Kxg8 35. Bf6 Kh7 36.
d8D og hvítur vinnur.
31. Re7?? --
Grátlegur afleikur, í fyrsta
leik, eftir að tímamörkunum er
náð. Eftir 31. Hd6! er engin vörn
við hótuninni 32. Hxh6+, sem
leiðir til máts.
Nú snýr svartur taflinu við og
vinnur örugglega.
31 … Dxd2+! 32. Kxd2
Hxd7+–+ 33. Ke3 Hxe7+ 34.
Kf3 f6 35. Kf4 Hgxg7 36. Hd1
Hg2 37. Hd6 Hxc2 38. Bxf6 Hf7
39. Kg3 a5 40. h4 Hcc7 41. Be5
Hcd7 42. Ha6 Hd5 43. Ba1 b4
44. Ha8 Kg6 45. Ha6+ Kh5 46.
Bf6 Hd3+ 47. Kg2 Kg4 og hvítur
gafst upp.
Jafntefli í fjórðu skák Kasp-
arovs gegn Deep Junior
Kasparov náði jafntefli í fjórðu
einvígisskákinni gegn Deep Juni-
or í New York. Hann beitti upp-
stillingu, sem þótti vænleg til ár-
angurs gegn skákforritum fyrir
svo sem 20 árum. Breski skák-
meistarinn David Levy beitti á
sínum tíma svipuðum byrjunum
með góðum árangri í frægum
veðmálum um það hvort skák-
forrit gæti sigrað hann. And-
stæðingar hans voru Chess 4 og
Cray Blitz. Frá þeim tíma hafa
forritarar hins vegar fundið leið-
ir til að láta forritin tefla af meiri
skynsemi í slíkum stöðum og því
eru þær ekki lengur eins væn-
legar til árangurs gegn þeim.
Ólíklegt verður að teljast að
Kasparov beiti sömu byrjun í
lokaskákinni, en tvær skákir eru
eftir í einvíginu.
Hraðskákmót Reykjavíkur
Hraðskákmót Reykjavíkur fer
fram miðvikudaginn 5. febrúar.
Mótið hefst kl. 20. Teflt verður í
félagsheimili TR, Faxafeni 12.
Allir velkomnir!
Sex efstir og
jafnir á Skákþingi
Reykjavíkur
SKÁK
Taflfélag Reykjavíkur
12. jan. – 2. feb. 2003
SKÁKÞING REYKJAVÍKUR
Daði Örn Jónsson
Bragi Kristjánsson
Stefán Kristjánsson varð efstur á
Skákþingi Reykjavíkur ásamt
fimm öðrum
A VERY Present Help in Trouble
er titill enskrar útgáfu á sjálfs-
ævisögu Jóns Steingrímssonar eld-
klerks sem Peter Lang-forlagið í
Bandaríkjun-
um hefur
gefið út í
þýðingu
Michaels
Fells. Káp-
una prýðir
mynd af mál-
verki Jó-
hannesar
Geirs frá
1993 af
Heklueldum.
Sjálfsævisaga
Jóns Steingrímssonar er fyrsta ís-
lenska sjálfsævisagan og síra Jón
ritaði hana síðustu ár ævi sinnar
en hann lést 1791, 63 ára að aldri.
Fyrsta útgáfa hennar kom út 1916
og hefur síðan reynst merk heim-
ild um trúarlíf og íslenskt sam-
félag á 18. öld, en er jafnframt ein-
staklega opinská og einlæg lýsing
merks kennimanns á lífshlaupi
sínu á einu erfiðasta skeiði sem ís-
lenska þjóðin gekk í gegnum fyrr
á öldum; Skaftáreldum og Móðu-
harðindunum sem fylgdu í kjölfar-
ið, með skepnufelli og hungurs-
neyð. Jón Steingrímsson,
sóknarprestur á Kirkjubæjar-
klaustri, hlaut viðurnefnið eld-
klerkur er hann hélt sína frægu
eldmessu 20. júlí 1783 og segir
sagan að hraunið hafi stöðvast
meðan á messunni stóð.
Þýðandinn Michael Fell var pró-
fessor í stærðfræði við Háskólann
í Pennsylvaníu í Bandaríkjunum.
Auk greina og fræðibóka um
hreina stærðfræði hefur hann gef-
ið út tvær bækur í enskri þýðingu
um kristni á Íslandi; Whom Wind
and Waves obey (Peter Lang
1998) er þýðing á predikunum séra
Jóns Vídalíns og And some fell
into goood Soil: A History of
Christianity in Iceland er saga
kristni á Íslandi (Peter Lang
1999).
Bókina prýðir fjöldi ljósmynda
og teikninga auk málverks Jó-
hannesar Geirs af Skagafirði, fæð-
ingarstað síra Jóns Steingrímsson-
ar.
Bókin er 401 bls. með inngangi
þýðanda, formála síra Jóns og
nafnaskrá.
Ævisaga Jóns Stein-
grímssonar á ensku
Listasafn Íslands Rakel Péturs-
dóttir, deildarstjóri fræðsludeildar,
leiðir gesti um sýninguna Á mörkum
málverksins kl. 12.10–12.40.
Lóuhreiður, Kjörgarði Agatha
Kristjánsdóttir opnar málverkasýn-
ingu kl. 9. Sýningin stendur fram að
mánaðamótum.
Í DAG
 Sjá einnig Staður og stund á mbl.is