Morgunblaðið - 04.02.2003, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4. FEBRÚAR 2003 25
M ÉR rann til rifja aðlesa pistil SigurlínarMargrétar Sigurðar-dóttur hér í blaðinu á
laugardag. Þar fjallar hún um rétt
heyrnarlausra til táknmálstúlkunar
eftir að námsferli í skólakerfinu
lýkur, segir hann minnka eftir því
sem slíkir eldast.
Alveg borðleggjandi að Sigurlín
hefur rétt fyrir sér í meginatriðum,
engir búa við jafnmikla fordóma og
misskilning eða að jafnmikið sé
brotið á rétti þeirra sem virkra
þjóðfélagsþegna. Heyrnarlausir/
heyrnarskertir eru enn um margt
afgangsstærð í þjóðfélaginu, á það
bæði við þá sem eru heyrnarlausir
frá fæðingu eða frumbernsku og þá
sem verða það vegna slysa eða
veikinda. Hér skilur þó mikið á
milli því af þeim um 15.000 sem
munu heyrnarskertir eða alveg
heyrnarlausir, eru um 200 í síðari
flokknum og hefur farið fækkandi á
undanförnum áratugum. Þó mun
enn um sinn verða til þröngur hóp-
ur sem þjóðfélaginu ber skylda til
að hlúa sérstaklega að, þó ekki fyr-
ir annað en að það hefur meiri
ávinning en að gera það ekki. Og
enginn veit nema að nýr og óþekkt-
ur faraldur verði til að fjölga slík-
um í framtíðinni. Hins vegar
stækkar hinn hópurinn ískyggilega
fyrir þá miklu hávaðamengun sem
hrjáir heiminn er svo er komið og
margur sækir ekki síður í en vímu-
efni og spilakassa. Einnig veikindi
einhvern tímann á lífsleiðinni, áföll
og slys af mörgu tagi.
Það er hinn afmarkaði minni-
hlutahópur og hliðstæðir í útland-
inu, sem þurfa á táknmáli að halda
og vilja gera að móðurmáli sínu. Er
hið eðlilegasta mál með hliðsjón af
jafnsréttindabaráttu þeirra að þeir
séu ekki settir til hliðar sem örvitar
eins og lengstum áður. Í langflest-
um tilfellum er það einungis hæfi-
leikinn til að nema hljóð sem annað
tveggja er skertur eða óvirkur, allt
annað sem snýr að líkamlegu og
andlegt atgervi fullkomlega heil-
brigt og kringum það er falin
stærsta hindrunin. Eðlilega geta
þolendur mun síður hinum heyr-
andi nýtt sér og þroskað meðfædda
hæfileika hjálparlaust, sitja auð-
veldlega eftir.
Visindamenn eru alltaf að upp-
götva eitthvað nýtt um eðli skiln-
ingarvitanna, þannig var áður vitað
að jóðið fæðist með fullþroska
heyrn, og á síðari árum að heyrnin
mun fullþroskuð nokkru fyrir eðli-
legan fæðingartíma. Náttúran hef-
ur þannig búið svo um hnútana að
einnig fyrirburinn fæðist með full-
þroskað skilningarvit, útvörð allra
hinna, sem er eitt af hennar maka-
lausu sigurverkum! Hins vegar
tekur það sjónina níu ár að verða
fullþroska, og hér er líka munurinn
að heyrnina sefur aldrei, menn
geta ekki lokað eyrunum á sama
hátt og augunum. Öll skilningarvit
mannsins bera svo í sér möguleika
til áframhaldandi þroska sem er
enn einn tónn í sigurverkinu.
Skrifari er fyrir skikkan örlag-
anna í alveg sérstakri aðstöðu til að
greina frá skilsmuninum á heyrn-
arlausum/heyrnarskertum frá fæð-
ingu og eftir að nokkrum mál-
þroska var náð. Ári eftir að hann
missti heyrnina fylgdi hann Brandi
Jónssyni, kennara sínum í vara-
lestri og nýskipuðum skólastjóra
Málleysingjaskólas, inn í stofn-
unina. Fengum við þrír drengir á
sama reki og líkt var ástatt um eft-
ir inflúensu/heilabólgufaraldur að
hluta til sérkennslu en vorum einn-
ig mikið með hinum nemendunum í
tímum. Ég er einn til frásagnar um
þetta er svo er komið, því annar
hinna lést í meinlegu slysi í blóma
lífsins en hinn náði aldrei jafnvægi
í lífinu. Man ljóslifandi hvílík gjá
var á milli okkar, sem höfðum haft
heyrn fyrsta áratug lífsins og ann-
arra nemenda skólans. Ekki til
samanburðar hve við vorum betur í
stakk búnir til að mæta örlögum
okkar, þótt heyrnarmissirinn væri
jafnmikill og í sumum tilvikum
meiri en hinna. Og þótt samskiptin
við hina væru lærdómur sem ég
hefði ekki viljað missa af er ljóst að
við þrír hefðum þurft enn meiri
sérkennslu og umfram allt lengri
námstíma, einkum hinn síðasttaldi,
misjafnt hvernig mönnum lánast að
lifa með þessum nýju aðstæðum.
Það er líka allt annar handleggur
að lifa við heyrnarmissi frá fæð-
ingu, áður en nokkrum málþroska
er náð, en að missa heyrn í
bernsku, en á öllu lífsskeiðinu lík-
ast til erfiðast á miðju gelgjuskeiði
ef miða skal við tölu þeirra sem
leggja höld á sig. Þessi skilgreining
reifuð hér til glöggvunar, að ekki
sé hægt að alhæfa heyrnarleysi,
koma undir einn hatt. Táknmál
minnihlutahópsins getur þannig
eðlilega ekki orðið móðurmál allra
heyrnarskertra/heyrnarlausra, ein-
ungis þeirra sem fæðast heyrnar-
lausir eða missa heyrn í frum-
bernsku.
Skiljanlega þarf að bregðast á
ólíkan hátt við þessum tveim af-
mörkuðu hópum, sá fyrri þarf mun
sértækari og umfangsmeiri aðstoð
jafnt í skóla sem utan, en forða
þarf miklum fjölda hinna frá að
missa málið, verða af menntun og
einangrast. Mönnum vill fullkom-
lega sjást yfir að slíkir missa ekki
einungis heyrnina heldur einnig
heyrnarminnið sem hver og einn
hafði þroskað með sér eftir aðstæð-
um, er alvarleg mál sem lítill gaum-
ur hefur verið gefinn. Sjónminnið
öðlast þá stórum meira vægi í lífi
þeirra, nú skiptir sköpum að hlusta
með augunum og slíkt má þjálfa.
Dregið saman í hnotskurn, er
kannski neyðarlegast hve lítið þarf
til að beina ótal tilfellum í farsælan
farveg, hins vegar einnig hve lítið
þarf til að einföldustu mál verði
hinum heyrnarskerta/heyrnarlausa
nær óyfirstíganleg hindrun og sál-
arkvöl.
Rannsóknum í þá veru hvernig
farsælast sé að koma á móts við og
yfirstíga aðskiljanlegustu hindranir
hefur lítið verið sinnt á Íslandi, né
á hinum mörgu ólíku stigum heyrn-
arleysis, hvernig bregðast skuli við
hverju einu. Engan veginn full-
nægjandi að stinga heyrnartólum
við styrkleikahæfi í eyru heyrnar-
skertra né vísa heyrnarlausum á
táknmálsþjálfun.
Kastljósinu hefur verið beint að
minnihlutahópnum, sem alls ekki
skal lastað, en hér mikið svið
ókannað. Til að mynda viðhald mál-
þroska þeirra sem missa heyrn og
svigrúm til að auka hann, einnig
beitingu hans og talþjálfun, en hér
eru möguleikarnir ótakmarkaðir.
Heyrnarlausir geta einnig lært er-
lend tungumál, ekki einungis lesa
þau, heldur einnig tala og gera sig
vel skiljanlega, það er margsannað
en þó minni gaumur gefinn en
skyldi.
Hér virðist stefnan vera að ýta
þessum málum frá sér, leggja niður
skóla heyrnarlausra, sem mikið
átak var að fá þjóðina til að reisa,
sigrast á fordómum og nær óyf-
irstíganlegum hindrunum. Að
stórum hluta verk Brands Jónsson-
ar, og fylgdist ég grannt með þró-
uninni.
Komin er upp ný staða, nú þegar
heyrnarskertir/ heyrnarlausair eru
að áliti skólayfirvalda best komnir í
almennum skólum. Vandamálið
blessunarlega leyst að þeirra mati
einkum með tilkomu táknmáls-
túlka, en öllu hinu ýtt út af borðinu.
En þá er spurn hvað gera eigi við
þá heyrnarlausu/ heyrnarskertu
sem ekki hafa numið táknmál. Auð-
vitað skaðar ekki að læra það, þótt
vitað sé að of mikil beiting þess
geti skaðað hæfni talhæfileika
slíkra, einkum á mótunarskeiði.
Spursmálið er hvort þeir þurfi al-
farið á því að halda og skal fyrrum
móðurmál þeirra og um leið vara-
lestur út úr myndinni? Nauðsyn-
legt er að fram komi að í minni-
hlutahópnum eru sumir mjög
slyngir í varalestri þótt síður hafi
hann verið kennslugrein í skóla
þeirra hin síðari ár, lært 90 % fyrir
náttúrulega gáfu. Opnar þeim að
sálfsögðu nýtt svið til hliðar, að
mestu vannýtt.
Þetta er einungis reifað hér enda
mikið mál, en á brennur öðru frem-
ur að réttur skilningur og mat sé
lagt á þarfir allra heyrnarskertra/
heyrnarlausra, svo þeir nái að rjúfa
einangrun sína sem mest, nálgast
meðfædda hæfileika og þroska þá.
Hér gætu byggingar Vesturhlíðar-
skóla þjónað sem mikilvæg rann-
sóknarstöð líkt og hús Blindra-
félagsins og miðlað gagnlegri
þekkingu til heyrnarlausra, jafn-
framt verið í viðbragðstöðu um við-
kvæm mál er upp rísa og varða
réttindi þeirra sem fullgildra þjóð-
félagsþegna.
Að mínu mati hefur aldrei verið
meiri þörf á því en nú á tækniöld að
húsnæði Vesturhlíðaskóla nýtist
helst báðum hópunum, bæði sem
skóli og rannsóknarstöð. Tæknileg-
ar framfarir sem auðveldað hafa
þessum minnihlutahópum lífið hafa
verið með ólíkindum hin síðari ár
og aldrei meiri möguleikar til að
opna þeim umheiminn og virkja
hæfileika þeirra. Hins vegar skort-
ir vægast sagt nokkuð á að viðkom-
andi fái kennslu við hæfi til að nýta
þessa tækni. Menn fá til að mynda
fullkomna tölvu en einungis tak-
markaðar leiðbeiningar og þá helst
á táknmáli, almenn námskeið geta
þeir ekki sótt nema í fylgd tákn-
málstúlks.
Ekki má gleyma að heyrnarlaus-
ir eru varnarlausir gagnvart illu
tali um persónu þeirra að þeim
nærstöddum, viðurkennt er að
enga er jafnauðvelt að blekkja,
blindir ekki undanskildir, og hvert
eiga þeir að leita um fylginauta á
fundi eða mannamót sem ekki hafa
numið táknmál?
Þá er komið að miklu máli sem
er textun sjónvarpsefnis, ekki hluta
þess samkvæmt séróskum minni-
hlutahópsins, heldur þörfum allra
heyrnarskertra/heyrnarlausra.
Sjónvarpið er vel að merkja eini
fjölmiðillinn sem slíkir hafa aðgang
að fyrir utan dagblöðin. En þá
reynir á lestrakunnáttuna, hún er
yfirleitt fyrir hendi hjá meirihlut-
anum, sem reiðir sig á textun efnis-
ins, illu heilli ekki minnihlutanum
og þá er mikilvægi táknmálsins
ótvírætt. Á hvorutveggja hafa sjón-
varpsstöðvar víða í Evrópu löngu
áttað sig, sumar texta nær allt efni
jafnvel fréttir (BBC), textana geta
þurfandi kallað upp í gegnum
textavarpið. Þá gleyma menn ei
heldur táknmálinu og víða er hægt
að kalla upp táknmálstúlkun í öðru
efra horni skjásins.
Nú veit ég sannast sagna ekki
hvort lesandi átti sig á hve víðtækt
svið þessi þjónusta opnar hinum
heyrnarskerta/ heyrnarlausa. Ef
ekki væri ráð að hann setti á sig
eyrnatappa/ skjól og horfði svo á
skjáinn dag eftir dag, viku eftir
viku, mánuð eftir mánuð, ár eftir
ár. Skyldi hann ekki verða svolitlu
nær, skynja að hér er um hróplegt
misrétti að ræða?
Eftir Braga
Ásgeirsson
„Tækni-
legar fram-
farir sem
auðveldað
hafa þess-
um minnihlutahópum
lífið hafa verið með
ólíkindum hin síðari ár
og aldrei meiri mögu-
leikar til að opna þeim
umheiminn og virkja
hæfileika þeirra.“
Höfundur er listmálari og listrýnir.
Táknmálið býr yfir miklum tjámöguleikum og yndisþokka eins og fram
kom þá hin franska Sandrine Herman túlkaði ljóðið Eternité, Eilífð, og
birtist á forsíðu Le Nouvel Osservateur, París 1998.
Tákn-
mál og
textun
ðs Lands-
þess sem
rfsreglum
ó núgild-
andi mið-
ður setti
ugmyndir
á innri
tingarnar
skýrleika
gjörð um
a og fé-
nkann og
áðsmanna
ptamenn.
málaeftir-
m banka-
n hátt að
gagjöf til
ins fram í
arfsmönn-
ta banka-
r um við-
s, að
áði verði
gagjöf til
eiðslu til
tækari og
ga og fyr-
slum við
pplýsing-
reglulegri
nana til
ði sjónar-
ndsbanka
eindra til-
hefur því
tilbúið að
ri reglum
em settur
aeftirlits-
anka Ís-
r fyrir sitt
nar tillög-
m bankans
sér fyrir
við fram-
ur einnig
að ætla, á
upplýs-
sækjenda
dsbankan-
gið hefur
krafti at-
kvæðisréttar síns beita sér fyrir að
styrkja starfsreglur bankans í því
skyni að takmarka hættu á hags-
munaárekstrum.
Fjallar Fjármálaeftirlitið einnig
um ásakanir Ingimars H. Ingimars-
sonar á hendur eigendum Samson
vegna deilna er varða viðskipti og
meðferð hlutafjár í Baltic Bottling
Plant. Að mati Fjármálaeftirlitsins
gefa fyrirliggjandi gögn til kynna
að um einkaréttarlegan ágreining
sé að ræða sem ekki geti haft áhrif á
umfjöllun Fjármálaeftirlitsins.
Í niðurstöðu Fjármálaeftirlitsins
segir að til grundvallar ákvörðun-
inni um að félagið sé hæft til að fara
með eignarhlutinn í Landsbankan-
um liggi ennfremur aðgerðir eig-
enda Samson og yfirlýsingar um að-
gerðir í því skyni að tryggja enn
frekar hæfi Samson til þess að fara
með eignarhlutinn. „Þær eru þess-
ar helstar:
 Samþykktum Samson hefur ver-
ið breytt með þeim hætti að tilgang-
ur félagsins er nú takmarkaður við
eignarhald á hlutabréfum í Lands-
banka Íslands hf.
 Samson hefur skuldbundið sig til
að viðhalda tilteknu eiginfjárhlut-
falli og veita Fjármálaeftirlitinu
reglulega upplýsingar um fjárhags-
stöðu félagsins.
 Samson hefur lýst því yfir að fé-
lagið muni beita sér fyrir að fag-
aðilar, sem ekki eru eigendur að
Samson, muni taka sæti í bankaráði
Landsbanka Íslands hf. og að í
fyrstu muni einungis einn af eig-
endum Samson sækjast eftir kjöri í
bankaráð.
 Samson hefur lýst yfir að félagið
sé tilbúið að vinna að breytingum á
innri reglum og umgjörð bankans í
samræmi við tillögur Fjármálaeft-
irlitsins.
Fjármálaeftirlitið telur í ljósi
framkominna upplýsinga og fram-
angreindra aðgerða og yfirlýsinga
Samson að félagið sé hæft til að fara
með eignarhlutinn, með tilliti til
heilbrigðs og trausts reksturs
Landsbanka Íslands hf.“ segir í nið-
urstöðukafla um ákvörðun Fjár-
málaeftirlitsins.
ð Samson eignarhalds-
banka Íslands hf.
að efast
sonar
Morgunblaðið/Kristinn
milljarða kr. til Samsonar ehf. á gamlársdag.
hor Björgólfsson og Björgólfur Guðmundsson.