Morgunblaðið - 26.02.2003, Síða 29

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 26. FEBRÚAR 2003 29
Í NIÐURLAGI leiðara Morgunblaðsins
sl. mánudag, sem bar yfirskriftina „Lík-
lega hvað? og beint var að undirrituðum,
segir m.a.: „Þingmenn og frambjóð-
endur til Alþingis bera mikla ábyrgð.
Þeir verða að tala skýrt. Ella geta þeir
átt það á hættu að verða sakaðir um
dylgjur. Undir þessi orð Morgunblaðsins
tek ég heilshugar. Sé þessi mælikvarði
lagður á viðbrögð forystu Sjálfstæð-
isflokksins og Morgunblaðsins í kjölfar
ræðu Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur í
Borgarnesi fyrir skömmu, verður mik-
ilvægi þeirra ljóst. Frá því að ræðan var
flutt hefur valdakjarni Sjálfstæð-
isflokksins og Morgunblaðið keppst við
að afflytja og snúa útúr henni, leitað uppi
aukasetningar og tekið þær úr sam-
hengi. Það er því að mínu viti að bera í
bakkafullan lækinn að saka aðra um að
„dylgja“ að einhverju í þessari umræðu
einsog gert var í umræddum leiðara.
Hverjir „dylgja“ og hverjir ekki?
Hvers vegna er snúið útúr orðum
sumra en ekki annarra? Hvers vegna
spyr blaðið forsætisráðherra ekki hvað
hann eigi við þegar hann segir að Ingi-
björg Sólrún sé forsætisráðherraefni
Jóns Ólafssonar og Baugsfeðga? Finnst
blaðinu þetta vera forsætisráðherra
sæmandi? Hefur hann heimildir fyrir því
að hún muni beita sér sérstaklega í
þeirra þágu fái hún til þess umboð? Ef
ekki, hvað eru þetta þá annað en dylgj-
ur? Hví gengur blaðið ekki eftir því? Þá
spyrja menn: Hvað hefur forsætisráð-
herra fyrir sér í því að þeir sem sækja
sér aðstoð hjá Mæðrastyrksnefnd séu að
notfæra sér aðgang að ókeypis verð-
mætum? Hvaða heimildir hefur hann
þegar hann lætur slíkt og þvílíkt frá sér?
Hefur verið gerð rannsókn sem stað-
festir þetta? Ef ekki, má þá ekki segja að
verið sé að dylgja um hugarfar þess fólks
sem leitar ásjár Mæðrastyrksnefndar?
Svona má rekja mýmörg dæmi um
hvernig forsætisráðherra hefur hagað
orðum sínum. Ég ætla ekki að halda því
áfram hér. Þó má benda á umfjöllun
hans á Útvarpi Sögu, sem rakin er í
Morgunblaðinu í gær, þar sem hann af-
vegaleiðir enn frekar umræðuna um
Borgarnesræðuna.
Hvað hræðast tröllin?
Taugaveiklun sjálfstæðismanna og
Morgunblaðsins vegna þess að Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir skyldi leyfa sér að
segja það í ræðu sem margir hugsa – að
skoðanir litlu klíkunnar í kringum for-
sætisráðherra á einstökum fyrirtækjum
og athafnamönnum hafi stórmengað ís-
lenskt atvinnu- og viðskiptalíf á und-
anförnum árum – var bæði fyrirsjáanleg
og mjög upplýsandi um raunverulega
stöðu mála.
Í leiðara krafði Morgunblaðið Ingi-
björgu svara um guðlastið og veitti henni
svo aflátsbréf þegar blaðinu þótti um-
ræðan nógu þæfð. Sl. mánudag heimtar
blaðið, í einum af mörgum leiðurum um
sama mál á s.l. tveimur vikum, skýringar
af undirrituðum vegna svipaðra orða,
líklega í von um yfirbót af ótta við valdið.
Blaðið má bíða enn um stund eftir henni.
Hvað veldur geðshræringunni?
Í ræðu sinni sagði Ingibjörg Sólrún
fátt annað en fram hefur komið í fjöl-
miðlum, m.a. í Morgunblaðinu: Hegðun
valdakjarnans í Sjálfstæðisflokknum á
undanförnum árum hefur sáð fræjum al-
varlegra efasemda í huga sanngjarnra
manna um það, hvort leikreglur við-
skiptalífsins gildi jafnt um alla eða hvort
ráðherrar vilji ráða gæfu og framtíð ein-
stakra fyrirtækja og beiti til þess valdi
sínu. Hún nefndi til sögunnar fjögur fyr-
irtæki, Baug, Íslenska erfðagreiningu,
Norðurljós og Kaupþing.
Morgunblaðið kaus að túlka ræðu
Ingibjargar sem annars vegar árás á eft-
irlitsstofnanir almannavaldsins og hins
vegar sem sérstakan stuðning við Jón
Ólafsson, einn eigenda Norðurljósa.
Þegar svo fram komu ásakanir um stór-
felld skattsvik Jóns og Ingibjörg árétt-
aði nauðsyn slíkra rannsókna taldi blaðið
málið fullrætt og veitti Ingibjörgu afláts-
bréf með sínum eindæma hætti. Dýpra
þótti þessu blaði ekki ástæða til að kafa.
Þótti ekki ástæða til að ræða slíkar
„dylgjur“ frekar. Enda óþægilegt um-
ræðuefni, eins og viðbrögðin sýndu ótví-
rætt. Ekki síst vöktu athygli viðbrögð
forsætisráðherra, sem sýndi kunnuglegt
andlit og skipaði stjórnmálamönnum í
félög með og á móti einstökum fyr-
irtækjum og verslunum.
Að ógleymdum stjórnarformanni
Skeljungs sem sagði fyrrverandi borg-
arstjóra í Reykjavík genginn í lið með
eiturlyfjasölum. Og þóttist bara býsna
góður.
Hvað veldur þessum harkalegu við-
brögðum Blaðsins og Ráðherrans? Hvað
hræðast tröllin í þessari umræðu? Þó
ekki óþægilega birtu – að kastljósi verði
varpað á ósögð sannindi? Vonandi ekki.
En eftir stendur spurningin um hvernig
viðbrögðin verða skýrð, því þau eru ekki
í neinu samræmi við tilefnið. Eða svo
hefði maður ekki haldið.
Nýleg saga
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir nefndi
Jón Ólafsson hvergi í Borgarnesræðu
sinni, heldur nefndi hún fyrirtækið
Norðurljós. Það er því ástæða til að rifja
eftirfarandi upp.
Þegar Þórarinn V. Þórarinsson var
rekinn úr starfi forstjóra Símans, lýsti
Hannes Hólmsteinn Gissurarson því
hreinskilnislega í blaðagrein hvernig
hann hefði skammað Þórarin eins og
rakka í símtali fyrir þá yfirsjón að hafa
samið við Norðurljós um skuldir en ekki
lokað fyrir viðskipti, en eins og alþjóð
veit telur forsætisráðherra Hannes
Hólmstein hafa „gerbreytt pólitískri um-
ræðu“ í landinu. Þar rataðist ráðherran-
um satt á munn á alveg óvæntan hátt.
Ekki er langt síðan fram kom í fjöl-
miðlum hvernig trúnaðarmenn Sjálf-
stæðisflokksins ráðgerðu í samstarfi við
banka í eigu almennings að knýja Norð-
urljós í gjaldþrot. Það tókst ekki eftir að
áformin komust í hámæli.
Oftsinnis áður hefur núverandi for-
stjóri Norðurljósa, Sigurður G. Guð-
jónsson, lýst því hvernig Sjálfstæð-
isflokkurinn hafi lagt stein í götu
fyrirtækisins og reynt allt til þess að
bregða fæti fyrir fyrirtækið í við-
skiptum.
Getur einhver bent á nýleg, hliðstæð
dæmi þess að valdakjarni eins stjórn-
málaflokks hafi ráðist með svo lang-
vinnum og skipulegum hætti að einu at-
vinnufyrirtæki í landinu, með það að
markmiði að ráða því ellegar knésetja
það? Er furða þótt menn lyfti brúnum og
spyrji um almennar leikreglur og óeðli-
leg afskipti stjórnmálamanna? Er óeðli-
legt að þetta fyrirtæki skuli nefnt í
tengslum við gagnrýni á stjórn-
málamenn fyrir afskipti af viðskiptalíf-
inu? Svari hver fyrir sig.
Bónus-tryggingar
Í greinaflokki Morgunblaðsins um
baráttuna um Íslandsbanka mátti lesa
hvernig sami framkvæmdastjóri Sjálf-
stæðisflokksins makkaði m.a. með for-
stjóra Skeljungs, eiginmanni dóms-
málaráðherra, um að nota
Landsbankann til að kaupa hlutabréf í
Tryggingamiðstöðinni á yfirverði í því
skyni að koma í veg fyrir kaup óæski-
legra manna á fyrirtækinu. Hinir óæski-
legu höfðu lýst áformum sínum um
stofnun Bónus-trygginga með tilheyr-
andi og löngu tímabærri samkeppni í
tryggingum hér á landi.
Eflaust geta samkeppnisyfirvöld sagt
eitt og annað um þessi afskipti eins aðal-
eigenda Sjóvár-Almennra af viðskiptum
með hlutabréf í óskyldu tryggingafélagi.
Og eflaust gekk framkvæmdastjóra
Flokksins og forstjóra Skeljungs aðeins
til áframhaldandi heilbrigð samkeppni á
íslenskum tryggingamarkaði. En minni
hafa nú gefist tilefnin til að réttsýnir
menn staldri við og spyrji um almennar
leikreglur og afskipti stjórnmálamanna.
Líklega eru það allt saman „dylgjur“,
eða hvað?
Vitnisburðurinn er nægur
Fyrir nokkrum dögum lýsti forstjóri
Kaupþings því hvernig fyrirtækið varð
fyrir ómældum skaða í Svíþjóð vegna ís-
lenskra sögusagna sem áttu sér enga
stoð, aðspurður undanskildi hann engan
sem upphafsmenn slíkra sagna hvorki
stjórnmálamenn né keppinauta.
Í erlendum fjölmiðlum hefur mátt lesa
hvernig hin hliðin á þessari hegðun birt-
ist, þ.e. þegar dálæti stjórnvalda á einu
fyrirtæki – Íslenskri erfðagreiningu –
verður beinlínis til að grafa undan trú-
verðugleika þess, einsog lesa má um í
grein í Euromoney. Því til hvers þurfa
menn aðstoð Flokksins ef þeir geta stað-
ið á eigin fótum á markaði? Þeir sem
vilja geta flett upp á vanstillingu for-
sætisráðherra í þingtíðindum og víðar
vegna sölunnar á FBA, tali hans um
„götustráka“ og viðlíka smekkvísi um
fyrirtæki á almennum markaði. Eða um-
mælum nýorðins aðaleiganda Lands-
bankans þess efnis, að á Íslandi skipti
pólitík öllu máli í viðskiptalífinu og hafi
hann þó upplifað eitt og annað í þeim
efnum í löndum Austur-Evrópu. Allt er
þetta vitnisburður um stjórnvöld á villi-
götum, hvort heldur þar ráða hags-
munagæsla, dómgreindarbrestur, hvort
tveggja eða fleira til.
Frýjunarorð blaðsins
Eru Baugur, Norðurljós, Íslensk
erfðagreining og Kaupþing betri eða
verri en önnur fyrirtæki á Íslandi? Það
veit ég ekki og er heldur ekki mitt að
dæma um. Hitt veit ég, að ef þau fylgja
sömu leikreglum og önnur fyrirtæki í
landinu, þá eiga ráðherrar í ríkisstjórn
Íslands að leyfa þeim að hafa rekstur
sinn í friði. Annað veit ég líka, að með
hegðun sinni, ummælum og beinum af-
skiptum hefur valdaklíkan í Sjálfstæð-
isflokknum búið til andrúmsloft í við-
skiptalífinu sem veldur því að
grandvörustu menn efast um sjálfstæði
mikilvægra stofnana samfélagsins frá
flokkspólitískum afskiptum.
Þegar Morgunblaðið hefur krafið
þessa menn skýringa – ráðherrann,
framkvæmdastjórann, stjórnarformann-
inn og alla hina – og veitt þeim afláts-
bréf, þá en ekki fyrr skal ég ansa frýj-
unarorðum blaðsins um „dylgjur“. Eitt
skal jú yfir alla ganga, eða hvað? Ég vil
þó segja að það þarf harðan og einbeitt-
an vilja að leggja þannig út af greininni
að undirritaður hafi verið að „dylgja“, að
einhverju. Það kallar svo á sérstaka um-
ræðu hvernig blaðið skilgreinir „dylgj-
ur“. Sú skilgreining er varla tekin uppúr
orðabók Menningarsjóðs.
Hlutverk
Morgunblaðsins
Það er svo sérstakt umhugsunarefni
hvort það sé hlutverk dagblaðs einsog
Morgunblaðsins að veita borgurum
þessa lands sérstök aflátsbréf eða
syndakvittanir. Telji blaðið sig vera þess
umkomið að gefa út slík vottorð verður
það sjálft að vera með allt sitt á þurru.
Blaðið er, ef svo má að orði komast, virt
stofnun í samfélaginu. Það hefur gefið út
að tengsl þess við Sjálfstæðisflokkinn
hafi verið rofin. Blaðið á mikið undir því
að það snúi ekki við blaðinu þegar sverf-
ur að hagsmunum flokksins, einsog mér
hefur virst gerast í umfjöllun um ræðu
Ingibjargar Sólrúnar. Það er mitt mat
að það væri rétt af blaðinu að upplýsa
um hverjir eigi útgáfufélagið Árvakur,
sem gefur það út. Hverjir standi að baki
félögum sem eru skráð fyrir bréfum í
Árvakri? Hvernig tengsl þeirra séu við
atvinnulíf og stjórnmálaflokka? Þegar
þetta liggur fyrir, ásamt skýringum
hinna ósnertanlegu, má ræða útgáfu
frekari aflátsbréfa og syndakvittana.
Ekki fyrr.
Bráðum kemur vorið
Ábyrgir stjórnmálamenn hljóta að
hafa áhyggjur af þeirri þróun sem lýst
hefur verið, um afskipti stjórnmála-
manna af einstökum fyrirtækjum. Þess
vegna höfum við vakið máls á þessu. Á
meðan bíðum við eftir vorkomunni. Því
þá fá gæslumenn almannahagsmuna og
sanngjarnra leikreglna vonandi að beita
sér fyrir raunverulegu atvinnu- og við-
skiptafrelsi í landinu. Og með vorbirt-
unni verði tröllin að steini.
Hvað hræðast tröllin?
Eftir Lúðvík
Bergvinsson
„Með hegðun sinni, ummælum og beinum
afskiptum hefur valdaklíkan í Sjálfstæð-
isflokknum búið til andrúmsloft í viðskipta-
lífinu sem veldur því að grandvörustu menn
efast um sjálfstæði mikilvægra stofnana…“
Höfundur er alþingismaður.
– hefði á þjóðarbúskapinn í
érstaklega á tekjustreymi í
ði.
óðhagsleg áhrif af álveri Al-
n vegna þess eru reyndar
era á annan veg en stjórn-
a láta. Samkvæmt athugun
nunar, sem miðaðist við
ðaráls, hefði þjóðarfram-
um aðeins 0,7% vegna
rs. Samkvæmt athugun
glaugssonar hagfræðings
n af álveri Alcoa líklega ekki
en 2,3 milljörðum króna, eða
jóðartekjum árið 2001. Þetta
rshagnaði tveggja stórra fyr-
u árferði. Þá má lítið út af
n jákvæðu áhrif hverfi og
neikvæð. Sem dæmi má
stofnkostnaður virkjunar
áætlun, sem athuganir
gætu orðið, helmingast áhrif-
núvirði fjárfestingar í Kára-
n yrði 27,2 milljarðar króna
Ruðningsáhrif
gi þrengir stóriðjustefnan að
nurekstri og dregur úr mætti
nslu og atvinnusköpunar.
min er metin hefur annars
ætt um það hvort hugs-
bókhaldslegt tap á verkefn-
egar hvort bókhaldslegur
f á annað borð verður um
a, væri virði þeirrar áhættu
ekst á hendur. Í þessu sam-
einnig verið rætt um ruðn-
nahagslífinu. Hagfræðingar
ð því að fyrirtækjum sem
að vígi, eins og við á um
fyrirtæki, yrði hreinlega rutt
hafa bent á að skattastyrkir
junar og opinber ábyrgð á
að að verkum að leiða megi
að því, að þau fyrirtæki sem
t séu í raun arðsamari en
ver.
mbandi hefur einnig verið
hækkanir. Ítrekað hefur ver-
hálfu fulltrúa Seðlabanka Ís-
nvextir þurfi að verða a.m.k.
ella vegna fyrirhugaðra
kvæmda. Enginn vafi leikur
un hafa veruleg áhrif í efna-
rengja kost fyrirtækja í vexti
lanna. Hvers vegna myndu
a? Annars vegar vegna þess
rspurn eftir fjármagni mun
ækka á því verðið. Hins veg-
tir verða hækkaðir sem
að slá á eftirspurn: til að
koma í veg fyrir að heimili og fyrirtæki
fjárfesti. Með öðrum orðum, vextir verða
hækkaðir beinlínis til að koma í veg fyrir
að fyrirtækin í landinu færi út kvíarnar.
Er það vænleg leið til atvinnusköpunar?
Þá hefur verið bent á að ruðningsáhrif
virkjunar á ferðaþjónustu geti vel orðið
mjög neikvæð þegar til lengri tíma er lit-
ið. Þriggja milljarða samdráttur í
vinnsluvirði frá ferðaþjónustunni myndi
gera þjóðhagsleg áhrif virkjunar og ál-
vers neikvæð um 700 milljónir á ári.
Þungaiðnaður dregur
úr stöðugleika
Varðandi þá framtíðarsýn að gera
þungaiðnað að kjölfestunni í íslensku at-
vinnulífi ber í fjórða lagi að taka til
greina alvarleg varnaðarorð hagfræð-
inga. Hér vil ég vísa sérstaklega í grein
sem þeir Axel Hall og Ásgeir Jónsson
birtu í Viðskiptablaðinu í desember árið
2001. Þeir skoðuðu óstöðugleikaskeið í
efnahagslífinu á síðustu áratugum og
mátuðu þau inn í framtíðarsýn Halldórs
Ásgrímssonar þar sem álframleiðsla er
orðin meira en þriðjungur efnahags-
starfseminnar í landinu. Niðurstaðan
varð sú að „að aukið vægi áls hefði ekki
skapað mótvægi við sveiflur í öðrum út-
flutningi, heldur í flestum tilvikum magn-
að upp þann óstöðugleika sem var fyrir
hendi. Þetta á t.d. við uppsveifluna 1985-
88 en samanlögð aukning vöruútflutn-
ingstekna á þessu tímabili hefði verið
mun meiri ef ál hefði haft meira vægi.
Aftur á móti hefði niðursveiflan 1990-94
orðið mun krappari af völdum áls, en
samdráttur útflutningstekna á því tíma-
bili hefði orðið meiri en ella.“ Greinarhöf-
undar benda á að oft hafi menn viðrað
áhyggjur vegna einhæfni atvinnulífs á Ís-
landi sem hvílt hafi á sjávarútvegi. „Þessi
einsleitni útflutnings og sveiflur í sjávar-
útvegi hafa af mörgum verið talin helsta
uppspretta óstöðugleika í efnahagslíf-
inu.“ Þess vegna, segja þeir Axel og Ás-
geir, hefur það verið yfirlýst forgangs-
verkefni að auka fjölbreytni í útflutningi.
„Hins vegar má velta því fyrir sér hvort
aukin stóriðja muni ávallt skila þessum
tilætlaða árangri, sérstaklega ef hún ber
öll að sama brunni og býr við rekstrar-
óvissu sem jafnvel er meiri en þekkist í
sjávarútvegi. Sú spurning blasir því við
hvort Íslendingar séu að endurtaka leik
fortíðar með því að leggja of mikið undir
á eina atvinnugrein. Þetta er áhættan við
álið.“
Þetta er ein af þeim hættum sem
Framsóknarflokkurinn býður heim með
þungaiðnaðaráformum sínum. Um þau
hefur engin þjóðarsátt skapast og mun
ekki gerast. Það getur aldrei orðið nein
sátt um stefnu sem er í hróplegri and-
stöðu við nánast allt sem skynsemin boð-
ar. Og er þá ekki minnst á það sem
mestu máli skiptir – þau stórkostlegu
náttúruspjöll sem stefna Framsókn-
arflokksins hefur í för með sér.
ýn – stefna
í atvinnumálum
Höfundur er þingflokksformaður VG.
fur verið endurnýjaður á
aða fresti um nokkurn tíma.
ga fjárhæð að ræða og í
gt að gera fyrir þá peninga,
rpsstöðin ekki starfrækt
ig eru starfandi, í hluta-
tamaður sjónvarps og
og þáttagerðarmaður hjá
nu. Þannig er fréttaflutn-
i frá Suðurlandi en úr öðr-
tum, t.d. eru það alveg und-
ef fréttir koma frá þeim
samantekt landshluta-
anna einu sinni í viku.
brýnt og raunar skylda
Ríkisútvarpsins að þjónusta landsbyggð-
ina með svipuðum hætti. Sú er alls ekki
raunin í dag. Þess vegna er það krafa
okkar Sunnlendinga að komið verði upp
svæðisútvarpi í Suðurkjördæmi þannig
að sá landshluti njóti sömu þjónustu og
aðrir landshlutar af hálfu Ríkisútvarps-
ins. Suðurkjördæmið spannar yfir Suð-
urnesin, Suðurlandsundirlendið, til Vest-
mannaeyja og allt til Hafnar í
Hornafirði. Það er á engan hátt við-
unandi fyrir íbúa á þessu svæði að sætta
sig við að hafa ekki sameiginlegt svæð-
isútvarp. Á Hvolsvelli er fjarskiptabún-
aður, ljósleiðari, sem oft er notaður í
beinum útsendingum Ríkissjónvarpsins
og Stöðvar tvö með beintengingu m.a.
við Vestmannaeyjar sem að sjálfsögðu
eiga að tengjast þessu svæðisútvarpi.
Nú þarf að bretta upp ermar og koma
þessari þjónustu á koppinn sem allra
fyrst. Öðruvísi getur RÚV ekki talist út-
varp allra landsmanna.
rkjördæmi
Höfundur er alþingismaður.