Morgunblaðið - 11.03.2003, Blaðsíða 23

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. MARS 2003 23
FORMAÐUR Menningarsamtaka
Norðlendinga, Ólafur Þ. Hallgríms-
son, segir í inngangi frá stofnun sam-
takanna, svo og frá markmiðum
þeirra og starfsemi gegnum tíðina.
Ákveðið hafi verið að minnast tutt-
ugu ára afmælis þeirra með bók
þessari sem nú er sem sagt komin út.
En í henni eru birt ljóð og smásögur
sem unnið hafa til verðlauna á vegum
samtakanna og Dags á liðnum ára-
tug. Þetta eru sem sagt verðlauna-
verk í afmælisriti en eiga að öðru
leyti fátt sameiginlegt. Höfundarnir
eru flestir brottfluttir Norðlending-
ar. Eða alls engir Norðlendingar!
Sumir eru búsettir erlendis. Samtals
eru í bókinni fimmtán ljóð og jafn-
margar smásögur. Höfundarnir eru
samt nokkru færri þar sem fáeinir
þeirra eiga þarna fleiri en eitt verk.
Sum skáldin eru þjóðkunn, önnur
nær óþekkt.
Hjörtur Pálsson er í hópi hinna
fyrrtöldu. Hann á þarna ljóðið Farið
um Vatnsdal og smásöguna Stefnu-
mótun. Hjörtur er fjölhæfur rithöf-
undur. Kunnastur er hann fyrir ljóð-
list sína og þýðingar. Ljóð hans,
Farið um Vatnsdal, lýsir ferð á vit
liðna tímans; sveitasælunni á góð-
viðrisdegi í veröld sem var, eins og
hún kemur fyrir sjónir á gamalli
svarthvítri ljósmynd – og þar með í
endurminningu skáldsins. Anna
María Þórisdóttir á þarna ljóð sem
hún nefnir Merenda. Anna María er
hvergi nær óþekkt. Hún var meðal
annars dálkahöfundur í Lesbók
Morgunblaðsins á dögum kalda
stríðsins og fór þá gróflega í taug-
arnar á herskáum baráttukonum. Í
ljóðlistinni er hún trú sinni fortíð en
samt ekki fráhverf modernismanum;
brúar í raun bilið milli Huldu og kyn-
slóðar sinnar. Ljóð hennar er þýtt og
innilegt en býr jafnframt yfir sterkri
útgeislun eins og það er svo tíðum
orðað nú á dögum. Hjörtur og Anna
María eru bæði Þingeyingar. Sig-
mundur Ernir Rúnarsson kemur úr
annarri átt með ljóð sitt Fast að fjalli.
Það er gagnort, meitlað og kald-
hamrað, nokkurs konar abstrakt-
mynd með útlínur frá norðlensku
landslagi. Sigmundur Ernir er borg-
armaður – Akureyringur. Hjalti
Finnsson er hins vegar eyfirskur
sveitamaður. En hann getur skoðast
þarna sem fulltrúi eldri kynslóðar-
innar, bæði að aldri og kveðskapar-
hefð. Hjalti á tvö kvæði í bókinni.
Fyrir Fjallaskáld hreppti hann
fyrstu verðlaun. Snáði nefnist hitt.
Fyrir það varð hann að láta sér
nægja þriðju verðlaun. Vera má að
það hafi ekki þótt nógu nútímalegt.
Allt um það sómir Hjalti sér prýði-
lega í heiðurssæti bókarinnar; hún
endar sem sé með Snáða hans.
Smásögurnar eru ekki síður sund-
urleitar, sumar örstuttar, aðrar í
lengra lagi. Meðal hinna síðar töldu
eru tvær eftir Eystein Björnsson,
Húsið og Bjargið. Báðar hlutu þriðju
verðlaun. Eysteinn fer um víðan völl í
sögum sínum. Þar blandast hvað
öðru: raunsæi, gamanmál og fjar-
stæður. Sumt er þar læsilegt, annað
miður læsilegt. Ástæður þess að
hann komst ekki hærra í verðlauna-
stiganum kunna á hinn bóginn að
vera þær að málkenndin bregst hon-
um. Ágúst Borgþór Sverrisson
komst einu þrepi hærra með sína
sögu, Bænheyrður. Efni hennar er
hvorki mikið né merkilegt, lýsir í
raun ástandi fremur en rás viðburða.
En hvað er það svo sem Ágúst Borg-
þór tekur þarna fyrir? Það eru
vandamálin í vandamálaþjóðfélag-
inu! Samt er enginn vælutónn í sög-
unni. Því síður predikun. Höfundur-
inn fyrirskipar ekki hvernig eigi að
bregðast við efninu. Í fáum orðum
sagt: Góð saga, en hefði verið ennþá
betri ef höfundi hefði tekist betur að
hnýta endahnútinn. Sagan Dagatalið
eftir Snæfríði Ingadóttur er afar
stutt en eigi að síður minnisstæð í
margræðni sinni og einfaldleika,
samin af talsverðri kunnáttu. Snæ-
fríður er Akureyringur en þar að
auki heimsborgari. Grettir eftir
Hjörvar Pétursson er líka hæfilega
stutt saga, dálítið svona dulúðug en
þarf hugsanlega að skoðast frá fleiri
en einu sjónarhorni, eigi manni að
takast leggja í hana þann skilninginn
sem höfundurinn hlýtur að ætlast til.
Aðgengilegri er Kross eftir Þórunni
Sólveigu Ólafsdóttur sem er enn einn
Akureyringurinn. Með Hjalta og
fleiri góðum höfundum lætur hún
þarna heyrast rödd hinna eldri og
reyndari. Saga hennar gerist í New
York, sannkölluð stórborgarhug-
vekja – eða hrollvekja, allt eftir því
hvernig litið er á málin. Þórunn Sól-
veig lýsir hvoru tveggja, þægindun-
um sem stórborgin býður upp á, og
svo að hinu leytinu því miskunnar-
lausa lífi sem þar gerjar undir sléttu
yfirborði. Áhrifameiri hefði sagan
orðið ef höfundurinn hefði sleppt því
að leggja tilfinningalegt mat á sögu-
efnið. Björn Ingólfsson á bæði ljóð og
sögu í bókinni, hlaut önnur verðlaun
fyrir hvort tveggja. Að jörðu heitir
sagan, minnisstæð smásaga um ást-
ina og dauðann, saga með rólegum
yfirfleti en þungri undiröldu. Björn
stendur á þröskuldi þess að vera
fyrstu verðlauna höfundur. Ætla má
að smávegis lagfæringar hefðu getað
lyft sögunni. Orðið »mannormur« í
merkingunni halarófa þykir mér til
dæmis hæpið. Og óhafandi þegar
verið er að lýsa líkfylgd!
Hér hefur verið stiklað fram og
aftur eftir bókinni, fátt eitt verið
nefnt en vonandi nógu margt til að
gefa glögga hugmynd um innihaldið í
heild sinni. Stutt æviágrip höfundar
fylgir verki hverju. Upplýsingar þær,
sem þar koma fram, eru þó harla
mismunandi. Til dæmis er fæðingar-
staðar oftast getið, en þó ekki alltaf.
Ljóst er að langmest fer þarna fyrir
Þingeyingum og Akureyringum,
einkum hinum síðarnefndu. Hlut-
deildar Skagfirðinga í samtökunum
er getið í inngangi. Hins vegar verð-
ur ekki séð að neinn Húnvetningur
komi þarna nærri. Og það er síst að
furða. Eftir að Reykjavík varð stað-
urinn þar sem þenkt var og ályktað
hafa Húnvetningar einatt horft til
suðurs; sáralítið tengst höfuðstaðn-
um Akureyri. Að sönnu nær fjórð-
ungurinn – landfræðilega og sögu-
lega – allt vestur að Hrútafjarðará.
Málfarslega og menningarlega
mætti þó öllu fremur miða vestur-
mörk hans við Stóra-Vatnsskarð.
BÆKUR
Safnrit
Menningarsamtök Norðlendinga tuttugu
ára, afmælisrit. 164 bls. Bókaútgáfan
Hólar. Prentun: Ásprent/POB ehf. Ak-
ureyri, 2002.
SLÓÐIR MANNANNA Ljóð og laust mál
Erlendur Jónsson
ÞEIR sem muna tímana tvenna,
og þá næstum upphaf hljóðfæra-
leiks hér á landi, þekkja það
hversu erfitt var áður fyrr að
manna ýmsa tónlistarhópa, vegna
þess hve fáir höfðu aflað sér leikni
í meðferð hljóðfæra. Þetta á við um
allan hljóðfæraleik, hér á landi, allt
frá tilraunum til að koma á lagg-
irnar sinfóníuhljómsveit, stofna til
kammertónleika og alls konar
hljóðfæraleiks. Jafnvel kórar, sér-
staklega blandaðir, áttu í erfiðleik-
um með að finna söngleikið fólk.
Á fimmtíu ára afmælistónleikum
Lúðrasveitar verkalýðsins, sl. laug-
ardag í Langholtskirkju, blasti við
sá árangur, sem skólar og skóla-
hljómsveitir hafa áorkað í tónlist-
aruppeldi unga fólksins. Sam-
kvæmt eðli þeirra hljóðfæra, sem
er uppistaða lúðrasveita, eru við-
fangsefnin mjög bundin við flutn-
ing sérstakrar tónlistar og eru
marsar, skemmti- og útilífstónlist
þar nokkuð ráðandi. Áhrif lúðra-
sveita ná þó langt út fyrir þetta
verksvið, því margir þeir sem hafa
náð langt í list sinni, t.d. tónskáld
eins og Carl Nielsen og Charles
Ives, að ekki sé talað um snillinga
á margvísleg blásturshljóðfæri,
áttu sína fyrstu tónlistardaga í fé-
lagsskap góðra blásara.
Á afmælistónleikum Lúðrasveit-
ar verkalýðsins, undir stjórn
Tryggva M. Baldvinssonar tón-
skálds var áberandi hversu hreinn
leikur sveitarinnar var, enda er þar
farin sama leið og fyrsti stjórnandi
sveitarinnar, Haraldur Guðmunds-
son trompetleikari, lagði áherslu á,
þ.e. að mynda syngjandi mjúkan
tón og forðast þann hvellblásna og
háværa tón, sem oft vildi einkenna
lúðrablástur fyrrum. Mjúkur sam-
hljómur lúðra getur verið gullinn
að fegurð og þannig hljómaði
fyrsta viðfangsefni tónleikanna, er
var „Nallinn“, alþjóðasöngur
verkalýðsins. Afmæliskveðja og
mars eftir Ellert Karlsson var ann-
að viðfangsefnið, ágætlega samið
verk og þar á eftir var fluttur
ágengur og stílhreinn mars eftir
Harald Guðmundsson, og voru
þessi verk sérlega hrein og vel
flutt af LV, undir stjórn Tryggva.
Fyrsta maí svítan eftir Sigursvein
D. Kristinsson, er sérkennilegt
verk, sem virtist vegna taktskipt-
inga vefjast nokkuð fyrir flytjend-
um.
Eldri félagar og fyrrverandi
stjórnendur, áttu næsta leik, er
hófst með ágætum Rímnatilbrigð-
um eftir Ólaf L. Kristjánsson og
þar vafðist rímnatakturinn ekki
fyrir flytjendum, undir stjórn höf-
undar. Ellert Karlsson stjórnaði
skemmtilegri eigin útfærslu á Litlu
flugunni eftir. Sigfús Halldórsson.
Það er nefnilega hægt að gera ým-
islegt utan um lítið lag og það
mátti heyra margt smekklega gert
hjá Ellert, er klæddi vel þetta vin-
sæla lag Sigfúsar. Þú álfu vorrar
yngsta land, eftir Sigfús Einars-
son, útsett og stjórnað af Jóhanni
T. Ingólfssyni, var hressilega flutt
og þessum þætti eldri félaga lauk
með útsetningu og undir stjórn
Malcolms Holloway, á því fallega
lagi Snert hörpu mína eftir Atla
Heimi Sveinsson og var þessi
ágæta umritun á köflum fallega
flutt.
Á þriðja hluta tónleikanna flutti
starfandi hluti lúðrasveitarinnar
fimm verk, fyrst Inngang og milli-
spil eftir Malcolm Holloway, þá
syrpu af lögum eftir Jón Múla
Árnason, er starfaði með lúðra-
sveitinni og lék á trompet, síðan
Mars – Sjá roðann í austri, eftir
Árna Björnsson tónskáld og loka-
viðfangsefnin voru svo tvö verk,
March paralelle og Eftirspil, eftir
stjórnandann Tryggva M. Bald-
vinsson.
Þarna gat að heyra tilraun til að
móta tónferlið og breytilegan styrk
á nokkuð annan veg en gerist í
hefðbundinni lúðrasveitartónlist.
Bæði verkin eru ágætlega samin
og margt vel flutt, sérstaklega í
marsinum. Tryggvi hefur náð að
móta flutning sveitarinnar á mjög
smekklegan máta, sérstaklega er
varðar tónblæ, sem var á köflum
syngjandi fallegur og hreinn og má
segja, eins og stendur í frægri um-
ritun Jónasar Hallgrímssonar, og á
við um leik Lúðrasveitar Verka-
lýðsins „blésu þeir á sönglúðra“.
Blásið á
sönglúðra
Jón Ásgeirsson
TÓNLIST
Langholtskirkja
Lúðrasveit Verkalýðsins 50 ára.
Stjórnandi Tryggvi M. Baldvinssonar.
Laugardagurinn 8. mars, 2003.
AFMÆLISTÓNLEIKAR
Hvað er þá mað-
urinn? – Úr heimi
trúarbragðanna
er að mestu
byggð á erindum
sem sr. Rögn-
valdur Finn-
bogason flutti í
Ríkisútvarpið á
árunum 1973–
1979. Kristín R. Thorlacius bjó bók-
ina til prentunar og ritar formála.
Hér er fjallað um hindúasið, gyð-
ingdóm og íslam, dulhyggju, og loks
um rússnesku
rétttrúnaðarkirkj-
una og íkón henn-
ar. Þar sem rætt
er um framandi
trúarbrögð er
reynt að nálgast
viðfangsefnið frá
sjónarhóli þeirra
sem þessi trúar-
brögð aðhyllast,
svo sem trúaðra
hindúa, gyðinga og múslíma.
Sr. Rögnvaldur var fæddur í Hafn-
arfirði 15. október 1927. Hann varð
stúdent frá M.R. 1947, guðfræð-
ingur frá H.Í. 1952 og vígðist til
prests sama ár. Hann var sókn-
arprestur víða um land, lengst á
Staðastað frá 1973 til dauðadags.
Hann lést í Borgarnesi 3. nóvember
1995.
Útgefandi er JPV-útgáfa. Mynd á
kápu er eftir Tryggva Ólafsson og
kápuhönnun annaðist Jón Ásgeir.
Menningarsjóður, Kristnisjóður,
Héraðssjóður Snæfellsness- og
Dalaprófastsdæmi og Héraðssjóður
Borgarfjarðarprófastsdæmis styrktu
útgáfu bókarinnar.
Trúarbrögð
Pétur Gunnarsson
Myndin af heiminum eftir Pétur
Gunnarsson er komin út í kilju.
Sköpun heimsins, Íslands, manns-
ins – þetta eru yrkisefni Péturs í
skáldsögu sem er hin fyrsta í flokki
sem hann kallar Skáldsaga Íslands.
Hér er staldrað við áfanga í sögu
lands og þjóðar, staði og stundir sem
skipt hafa sköpum. Höfundur tekur
mið af aðferð miðaldamanna, sem
leituðust jafnan við að byrja á byrj-
uninni, þ.e. sköpun heimsins og rekja
síðan söguna þaðan í frá.
Í kynningu segir: Spennandi og ein-
staklega gefandi saga, skrifuð af
þeirri fyndni, dýpt og mannlegu hlýju
sem einkenna skrif Péturs.
Myndin af heiminum var tilnefnd til
Íslensku bókmenntaverðlaunanna ár-
ið 2000.
Útgefandi er Mál og menning. Bók-
in er 182 bls., prentuð í Danmörku.
Kápuhönnun: Næst. Verð: 1.599 kr.
Kilja
„ÞETTA var hrikalegt stress.
Það voru sjónvarpsmyndavélar á
okkur allan daginn og frétta-
menn að tala við okkur – það
voru myndavélar í andlitinu á
mér rétt áður en ég fór inn á
sviðið, og aftur um leið og ég
kom út. Salurinn var líka troð-
fullur af fólki, 800 manns, og
þetta var mikið álag. En það
gekk, og ég var hrikalega hissa,“
segir Unnur Elísabet Gunn-
arsdóttir sem hreppti annað sæt-
ið í keppni dansara 20 ára og
yngri í Svíþjóð á laugardag, þar
sem valinn var fulltrúi Svíþjóðar
í Evrópska danskeppni á vegum
Evróvisjón í Amsterdam í sumar.
Þótt Unnur Elísabet hafi ekki
náð vinningssætinu er árangur
hennar eftirtektarverður og hún
fékk strax spennandi tilboð.
„Eftir keppnina kom frönsk kona
til mín. Hún valdi mig til að koma
á fimm vikna sumarnámskeið til
Suður-Frakklands í sumar. Þessi
kona fer um Evrópu og velur
einn dansara í hverju landi til að
koma á þetta námskeið. Þar
verður allt frítt fyrir mig og það
er frábært. Það verður dansað
allan daginn, ballett á morgnana
og nútímadans eftir hádegið. Við
verðum líka að vinna með þekkt-
um kóreógröfum frá allri Evr-
ópu og undirbúum með þeim sýn-
ingu sem verður farið með vítt
og breitt um Frakkland síðustu
vikuna. Það var ótrúlega frábært
að fá þetta.“
Unnur Elísabet hefur verið í
þrjú ár í námi í Konunglega
sænska ballettskólanum og lýkur
stúdentsprófi nú í vor. „Ég fer
sennilega til Hollands næsta vet-
ur, ég er búin að fá pláss á nem-
andasamningi við flokk þar. Ég
hef verið að reyna að safna mér
styrkjum til þess að komast til
Hollands. Þetta er mjög gott
kompaní og fínt að komast þar
að. Þar er danshöfundur sem ég
var að vinna með hér heima í jan-
úar og febrúar, en þá var ég að
dansa með Íslenska dans-
flokknum. Hann bauð mér þenn-
an samning í Hollandi. Ég vonast
nú samt til þess að Frakklands-
ferðin verði til þess að ég fái eitt-
hvað betra og á betri launum.
Það eru mjög lág laun á nem-
endasamningunum og maður
þyrfti þá að vera líka að safna
styrkjum, því það fást enn þá
engin námslán fyrir dansara á
nemendasamningum.“
Unnur Elísabet Gunnarsdóttir á góðu gengi að fagna í dansinum.
Boðið til Frakk-
lands í kjölfar vel-
gengni í danskeppni