Morgunblaðið - 11.03.2003, Blaðsíða 27

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. MARS 2003 27
MEÐ áformum um stóriðju á
Austurlandi hafa stjórnvöld sýnt
stórhug og marka þar með viss
tímamót, ekki aðeins í atvinnumál-
um fjórðungsins heldur og í þróun
atvinnulífs í landinu öllu – og þótti
mörgum tími til kominn. 800–1.000
ný störf til frambúðar skapast hér
eystra, auk margfeldisáhrifa sem
gæta mun víða um fjórðunginn og
allt norður í land. Um árabil hafa
heilu landshlutarnir verið látnir
drabbast niður og hluta íslensku
þjóðarinnar gert að sætta sig við
mun lakari lífskjör en þau sem
buðust á suðvesturhorni landsins.
Fullt jafnrétti ríkti ekki. Nú er tal-
að um byggðastefnu hins opinbera
– rétt eins og byggðastefna sé ein-
hver ný bóla hér á landi. Svo er
ekki. Hér hefur lengi verið rekin
harðvítug byggðastefna í þágu höf-
uðstaðarins einvörðungu, klárlega
á kostnað landsins í heild. Þjóð-
artekjum okkar hefur árlega svo
tugmilljörðum skiptir verið holað
niður í Reykjavík, varið þar í fjár-
festingar og rekstur; varið í kröft-
uga uppbyggingu fjölbreytts at-
vinnulífs syðra með tilheyrandi
virkjunum og stóriðju. Þar við bæt-
ist þaulhugsað skipulag alls inn-
flutnings til landsins og vörudreif-
ing frá þessum eina stað út um
land allt. Og er sú dreifing ekki
ódýr, það veit landsbyggðin mæta-
vel. Stórvirkjanir og stóriðja hafa
fært þessu eina landshorni velmeg-
un og mikið aðstreymi fólks frá af-
skiptari, strjálbýlli hlutum lands-
ins. Stöðnun, bein afturför atvinnu-
lífsins og fólksfækkun hefur orðið
hlutskipti landsbyggðarinnar, og
það þótt meginhluti útflutnings-
tekna Íslendinga komi þaðan! Al-
þingi hefur á meðan þessu fór fram
haldið sína árlegu glaðbeittu þing-
veislu undir kjörorðinu: Ekki
benda á mig!
Nýhafin atvinnuþróun eystra er
tákn um breytt viðhorf til landsins
okkar í heild, er vonandi að brátt
verði framhald á, svo Ísland allt
verði í kjölfarið fýsilegra ungu fólki
til búsetu.
En stóriðjuáform á Austurlandi
hafa líka leitt fram miður hugnan-
lega öfgahópa – vel efnað, sjálfum-
glatt fólk sem vill hafa vit fyrir
austfirskum lýð: „Enga stóriðju
þar eystra, hreindýrasmölun, fjalla-
grös eða bara eitthvað annað!“
Fólk þetta virðist heillað af mót-
mælafíkn sem nú grassérar erlend-
is: alþjóðlegum ráðstefnum skal
mótmælt með götuóeirðum, fram-
kvæmdum skal mótmælt, hvalveið-
um mótmælt, þorskveiðum mót-
mælt, loðdýrarækt mótmælt,
skipulagi mótmælt. Endilega að
mótmæla, bara einhverju! Það er
heila málið. Hópur athyglisfíkla
hefur um skeið –með óbilandi full-
tingi fjölmiðla – haldið uppi há-
reistri hatursherferð gegn bættum
lífskjörum fólks eystra, gegn virkj-
un austfirskra fallvatna, gegn stór-
iðju austanlands (og norðan). Aft-
urhaldsliðið hefur með yfirlæti haft
það sér að leik að berjast gegn
hagsmunum Austfirðinga í þeirri
fullvissu, að þeir myndu ekki bera
hönd fyrir höfuð sér og snúast til
varnar lífshagsmunum sínum;
Austfirðingar ættu ekki jafngreið-
an aðgang að fjölmiðlum og Reyk-
víkingar. Sú spurning vaknar, hver
fjármagni þessi viðvarandi götu-
samkvæmi, kvikmyndagerðina,
sjónvarpsþætti, auglýsingar, áróð-
ursgreinar hérlendis og erlendis?
Eru kannski erlendir sponsorar í
spilinu?
Sér til réttlætingar hafa aftur-
haldsöflin jafnan haft að yfirvarpi
upptendraða „náttúruást“ sína, log-
heita ást á Vesturöræfunum á
Austurlandi. Þótt fæstir mótmæl-
enda hafi litið augum þá grjóturð,
uppblásnu mela og naktar auðnir
sem einkenna Vesturöræfin, geng-
ur þetta fólk emjandi um götur og
torg í tilgerðarlegri vandlætingu
sinni yfir „hernaðinum gegn nátt-
úrunni“ – en hernaðurinn gegn
fólkinu úti á landi skiptir alls engu
máli: Enga stóriðju utan suðvestur-
hornsins, enga stórvirkjun utan
Suðurlands! Örfoka tunglauðnirnar
norðan Vatnajökuls þarf að vernda
ósnortnar til þess að vel stætt
fjallabílafólk geti óáreitt djöflast
þar um í öræfakyrrðinni. Þvílík
hugsjón,! Skítt með hagsmuni og
afkomu fólksins sem býr eystra.
Í því moldviðri sem þyrlað hefur
verið upp í þessu máli skal því sízt
gleymt, að m.a.s. íslenskir stjórn-
málaflokkar standa þar með að
verki; þingmenn sem með stóryrð-
um hafa látlaust barist gegn at-
vinnuuppbyggingu á Austurlandi,
hafa fordæmt möguleika þess fólks
á bættri lífsafkomu – hafa óspart
notað rangfærslur og dylgjur til að
klekkja á landsbyggðarfólkinu.
Málflutningur sá þefjar ekki vel,
ber keim af svörtu afturhaldi og er
hatrammur á að hlýða. Furðulegast
er að þessir flokkar skirrast samt
ekki við að bjóða fram til alþingis á
Austurlandi og Norðurlandi eystra,
vísast í þeirri von, að fólkið sé
haldið skammtíma-minni og kyssi
auðmjúkt á vöndinn á kjördegi,
gefi þeim sömu dárum atkvæði sitt
sem purkunarlaust hafa haft í hót-
unum við íbúa þessara landshluta.
En þingmennska er gott djobb.
Verður lengra gengið í virðing-
arleysi fyrir íbúum Austurlands og
Norðurlands og þeirra viðhorfum?
Niðurstöður næstu alþingiskosn-
inga munu sýna pólitískan þroska
íslenskra kjósenda – og þá einkum
fólks á Austurlandi og á Norður-
landi. Nær þetta fólk að hrista loks
af sér þá pólitísku óværu?
Kannski hafa svo Vinstri grænir
og Samfylkingin bara rétt fyrir sér
þegar öllu verður á botninn hvolft í
maí.
Átökin um Austurland
Eftir Halldór
Vilhjálmsson
Höfundur er framhaldsskólakennari.
„Nær þetta
fólk að
hrista loks
af sér þá
pólitísku
óværu?“
RÍKISSTJÓRNIN hefur enn á
ný lagt fram frumvarp um vatns-
veitur sveitarfélaga þar sem þeim
er í sjálfsvald sett að hlutafélaga-
væða vatnsveitur landsins. Í um-
sögn BSRB um lagafrumvarpið er
andstaða samtakanna við hluta-
félagavæðingu ítrekuð og bent á að
Sameinuðu þjóðirnar hafa nýverið
skilgreint vatn sem grunnmannrétt-
indi og að ekki beri að líta á það
sem verslunarvöru. Sveitarfélögum
beri skylda til að tryggja íbúum
vatn og megi því ekki selja vatns-
veitur úr sínum höndum.
Í fyrirliggjandi frumvarpi hefur
sú meginbreyting orðið að tilgreint
er að sveitarfélag, sem lagt hefur
vatnsveitu, hafi einkarétt á rekstri
hennar og sölu vatns á því svæði
sem vatnsveitan nær yfir, en að
þennan einkarétt megi framselja
tímabundið til stofnunar eða fyr-
irtækis sem er að meirihluta í eigu
ríkis eða sveitarfélags. Valkostur
sveitarfélags að hlutafélagavæða
vatnsveitu sína stendur þó enn, sem
og rétturinn til 7% arðgreiðslu. All-
ar ákvarðanir um gjaldskrá og ann-
að eiga skv. frumvarpinu að vera í
höndum „stjórnar vatnsveitu“ en
ekki „stjórnar sveitarfélags“.
Vatn er mannréttindi
Við þetta frumvarp hefur BSRB
ýmislegt að athuga. Samtökin vilja
að Alþingi skilgreini með skýrum
hætti sérstöðu vatns sem undir-
stöðu lífs og annarra mannréttinda.
Á Íslandi eru það fyrst og fremst
vatnsveitur sem vinna og dreifa
þessum lífsgæðum og því er eðlilegt
að fyrsta grein laganna fastsetji
þennan skilning. Texti fyrstu grein-
ar er unninn upp úr samþykkt SÞ
sem lýsir vatn mannréttindi og for-
sendu annarra mannréttinda.
Skylda sveitarfélaga er að menn fái
haldið þessum réttindum.
Tillögur BSRB eru skýrar. Þær
eiga að tryggja að:
 eignarhald á vatnsveitum verði í
höndum sveitarfélaga
 vatnsveita í eigu sveitarfélagsins
verði ekki hlutafélagavædd og er
þar með dregið úr hugsanlegum
áhrifum GATS-samningsins
 gjöld miðist eingöngu við að
standa undir stofnkostnaði og
rekstri
 heimild til gjaldskrárákvörðunar
verði endanlega á hendi og
ábyrgð sveitarfélags og þar með
kjörinna fulltrúa.
Umfram allt miða tillögur BSRB
að því að menn umgangist vatn í
framtíðinni sem auðlind sem nýta
beri í almannaþágu og að vatn sé
grunnmannréttindi, ekki söluvara.
Með því að leyfa hlutafélagavæð-
ingu vatnsveitna sveitarfélaga er
farið inn á hættulegar brautir að
mati BSRB. Alþjóðlegir samningar,
svo sem GATS-samningurinn, eru
farnir að teygja sig inn á þessi svið.
Evrópusambandið gerir nú kröfu til
þess að drykkjarvatn verði fellt
undir GATS-samninginn og að sá
markaður verði opnaður fyrir er-
lendum stórfyrirtækjum sem njóti
sömu réttinda og innlend fyrirtæki.
Samningurinn snertir allar aðgerðir
sveitarfélaga og vinnur annars veg-
ar gegn rétti opinberra aðila til að
setja lög og reglur sem hamla inn-
rás fyrirtækja inn á „markaði“ sem
hingað til hafa verið taldir verksvið
hins opinbera. Hins vegar hamlar
hann rétti hins opinbera til að reka
fyrirtæki og stofnanir sem kunna að
teljast rekin „á viðskiptalegum for-
sendum“ og „í samkeppni við einn
eða fleiri aðila“. Hlutafélög á sam-
keppnismarkaði sem eru í eigu
sveitarfélaga falla því undir GATS-
samninginn. Hættan er því sú að
sveitarfélög þurfi að afsala sér
einkaréttinum og að þau verði að
keppa við erlenda auðhringi í vatns-
iðnaði í framtíðinni á „jafnréttis-
grundvelli“.
Málamiðlun sú sem BSRB getur
fallist á, að sveitarfélög megi fram-
selja tímabundið einkarétt sinn til
„rekstrar vatnsveitu og sölu vatns“
til fyrirtækis í meirihlutaeign op-
inberra aðila, er þó ekki án frekari
skilyrða.
BSRB bendir á að orðalagið „í
meirihluta ríkis eða sveitarfélaga“
komi ekki í veg fyrir að einkaaðili
fari með ráðandi hlut í viðkomandi
fyrirtæki og kemur með tillögu sem
girðir fyrir að það geti gerst. Enn
fremur leggur BSRB til að stjórn
sveitarfélagsins verði sá aðili sem
hafi heimild til að leggja á gjöld,
ekki óskilgreind „stjórn vatnsveitu“.
Hafi sveitarstjórn framselt einka-
rétt sinn til annars félags, verði það
stjórn sveitarfélagsins sem ber
ábyrgð á gjaldskrá gagnvart íbúum,
og ákveði gjaldskrá að „fengnum til-
lögum stjórnar vatnsveitu“.
400% hækkun vatnsgjalda?
Í tillögu BSRB er ítrekað að
gjöld vatnveitna ásamt öðrum tekj-
um miði einvörðungu að því að
„standa straum af stofnkostnaði og
rekstri vatnsveitna“. Bent er á að
heimild til arðgreiðslna upp á 7%
nýtist því aðeins að vatnsgjöld
hækki verulega og þótt það sé
freistandi leið fyrir sveitarfélög til
að auka tekjur sínar, gangi það
gegn því meginsjónarmiði að vatn
eigi að vera aðgengilegt öllum á hóf-
legu verði. Ef tekið er mið af árs-
reikningum Orkuveitu Reykjavíkur
sést að arðsemi eiginfjár er á bilinu
1–2% en álögð vatnsgjöld nema nú
um 0,1% af fasteignamati. Heimild
er í lögum um að þetta hámark
nemi 0,5% af fasteignamati. Eigi
vatnsveitur að ná 7% arðsemi er því
líklegt að þær muni hækka vatns-
verð í leyfilegt hámark sem þýðir
um 400% hækkun vatnsgjalds.
Í dag eru vatnsveitur skylduverk-
efni sveitarfélaga. Einkafyrirtæki í
vatnsiðnaði sem rekin eru í gróða-
skyni hafa aðeins skyldum að gegna
við hluthafa. Það er kominn tími til
að stjórnvöld setji almannahags-
muni í fyrirrúm í stað þess að ráfa
eftir blindgötum markaðshyggjunn-
ar.
Nánari umfjöllun er á heimasíðu
BSRB (bsrb.is).
Kranavatnið í
boði kóka-kóla?
Eftir Pál H.
Hannesson
Höfundur er starfsmaður BSRB.
„Einka-
fyrirtæki í
vatnsiðnaði
sem rekin
eru í gróða-
skyni hafa aðeins
skyldum að gegna
við hluthafa.“
ER NEFIÐ STÍFLAÐ?
Fæst í apótekum
og lyfjaverslunum
STERIMAR
Skemmir ekki slímhimnu
er náttúrulegur
nefúði sem losar stíflur
og léttir öndun.
Fyrir 0-99 ára.
TRY ME buxur
í miklu úrvali
Hallveigarstíg 1
588 4848