Morgunblaðið - 08.05.2003, Blaðsíða 46

UMRÆÐAN
46 FIMMTUDAGUR 8. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ má talsvert til sanns vegar
færa að sagan endurtaki sig í sífellu.
Eftir að hafa í nokkur ár fylgst með
þessari svokölluðu
þróun í okkar litla og
viðkvæma þjóðfélagi
og gefið stjórn-
málum landsins
nokkurn gaum, þá
rann allt í einu upp
mér fyrir ljós. það
sem maður lærði í sögutímum í
barna- og gagnfræðaskóla varð allt í
einu lifandi fyrir augum og mér rann
kalt vatn milli skins og hörunds. Það
sem ég sá í þjóðmálum dagsins í dag,
að mínu mati, er að við, almúginn er-
um að upplifa sturlungaöld 2, ef ekki
3. Höfðingjar ríða um héruð með
mikinn her og sterka bakhjarla og
sölsa undir sig lönd, eignir og sparifé
almúgans, allra þeirra er minna
mega sín og ekki síst þeirra sem ald-
urs vegna eða heilsu geta ekki borið
hönd fyrir höfuð sér. Það er gefið
mál að í öllu landi okkar Ísland er
ekki til nema ákveðið magn fjár. Þeir
peningar sem eru prentaðir eru
hafðir í magni í samræmi við metnar
eignir þjóðarinnar eins og fiskimiðin,
fasteignir og það hugvit sem til er í
landinu. Á fyrri hluta síðustu aldar
var þessi eign þjóðarinnar talsvert
dreifð á þá sem bjuggu í landinu
enda hafði almúginn, þjóðin öll starf-
að ötullega að því að byggja upp
efnahag og styrk landsins til sjávar
og sveita og auka almenna velmegun
í landinu. Segja má að það hafi verið
nokkrir auðmenn og svo sæmilega
að búinn almenningur. Á seinni hluta
aldarinnar hafði eitthvað breyst og
alveg sérstaklega síðustu 5 til 8 árin
fyrir aldamót. Þá höfðu komið fram
stóreignafyrirtæki með markaðs-
stöðu langt umfram það sem teljast
mætti eðlilegt í samkeppnisstöðu og
einnig einstaklingar með fjárráð
hundraðfalt á við þá sem talist höfðu
ríkir á fyrri hluta aldarinnar. Svo
skulum við hugsa, hvað gerðist í
þessu millitímabili frá uppbygging-
arárum þjóðarinnar til dagsins í
dag? Hvaða meginbreyting varð á
skiptingu eigna þjóðarinnar og
hvernig átti hún sér stað?
Eins og ég sagði áður, það er bara
til ákveðið magn fjármuna í heild
sinni í landinu. Sem afleiðing þess-
arar undarlegu þróunar á skiptingu
allra eigna þjóðarinnar, þá hafa örfá-
ir menn og fyrirtæki komið höndum
yfir langstærstan hluta af eignum
þjóðarinnar. Fiskurinn okkar, meira
að segja óveiddur, er í eigu einkafyr-
irtækja sem fengu hann frítt eða
keyptu hann af fólki sem fékk hann
líka frítt, eða borgaði allavega ekki
krónu fyrir hann. Fasteignir al-
mennings eru líklega að stærstum
hluta í eigu lánakerfis eða kerfa og
bílaflotinn er í eigu fjármögn-
unarfyrirtækja. Meira að segja
GSM-símar, sjónvörp, DVD-
spilarar, hljómtæki og jafnvel allt
innbú fjölskyldna að öðru leyti er í
eigu fjármögnunarfyrirtækja eða
kreditkortafyrirtækja. Þegar mér
varð þetta svona blátt áfram ljóst þá
varð ég eiginlega skelfingu lostinn.
Hvað á okkar annars sterka og þol-
inmóða þjóð þá í raun og veru?
Skuldir? Hvað stór hluti þjóðarinnar
ætli skuldi minna en 30% af því sem
það vildi gjarnan kalla eignir sínar?
Það væri gaman að sjá skoðana-
könnun fyrir það. Hverjir skyldu svo
eiga allt hitt? Þessi fyrirtæki sem sjá
okkur fyrir öllum lífsins nauðsynj-
um, lána okkur fyrir húsnæði, bíl og
DVD-spilurum til að við getum nú
alveg örugglega ekki verið án nægi-
legrar afþreyingar. Sjáum til. Ef við
hefðum ekki nægilega afþreyingu,
bíóhús, Kringlur og Smáralindir,
DVD-spilara og fleira til afþrey-
ingar, þá kannski færum við að
skoða nánar og niður í kjölinn hvað
er að gerast í kringum okkur.
Stjórnmálamenn okkar, margir
ágætir og jafnvel traustsins verðir
eru kosnir á þing og til stjórn-
armyndunar til þess að gæta hags-
munar allrar þjóðarinnar, jafnvel
hinna verst settu. Þeir eru kosnir til
þess að vinna að aukinni velmegun
allra í landinu enda á hérna að vera
lýðræði og fjöldinn á að njóta góðs af
framkvæmdum og ákvörðunum
stjórnamálamanna og þings okkar.
Ónefndur pólitíkus sagði í einni
ræðu sinni nýlega að Ísland væri í 7.
sæti yfir þau lönd sem best væri að
búa í og við gætum bara gert betur.
Ég veit ekki betur en að hægt sé að
fara um 130 sæti í verri átt, sér-
staklega í ljósi þess að fyrir ein-
hverjum árum vorum við í 5. sæti á
uppleið. Furðulegur framflutningur
hjá þessum manni. Þessi sami tjáði
þjóðinni reyndar líka fyrir nokkru að
kaupmáttur þjóðarinnar hefði á
þeim tímapunkti ekki verið meiri í
heil 8 ár, á sama tíma var birt
skýrsla frá Hagstofu eða Þjóðhags-
stofnun þar sem fram kom að skuldir
heimilanna hefðu aldrei verið meiri,
atvinnunleysi var að aukast, fjölda-
uppsagnir áttu sér stað hjá mörgum
fyrirtækjum sem höfðu jafnvel verið
nýbúin að birta svo glæsilegar fjár-
hagsskýrslur og framtíðarspár að
þau gátu selt þáverandi ríkisbönkum
og fjármagnsstofnunum og jafnvel
einstaklingum ný hlutabréf fyrir
milljarða. Sem síðar kom í ljós að
voru seld langt yfir raunvirði eða
jafnvel svo gott sem verðlaus. Þetta
dregur mig að þeirri niðurstöðu að
stjórnmálamenn, þessir sem við
kjósum á fjögurra ára fresti til þess
að sjá okkar almennings farvegi best
borgið, séu ekki alltaf að hugsa um
það sem þeir voru kosnir til, að
hugsa um hag almennings. Því lang-
ar mig að koma á framfæri til ykkar
þingmanna og sér í lagi til núverandi
ríkisstjórnar: Munið bara að þið er-
uð kosnir af þjóðinni, fyrir þjóðina,
en ekki fyrir ykkur sjálfa eða örfá
hagsmunafyrirtæki.
Hafið þetta að leiðarljósi og ykk-
ur, ásamt allri þjóðinni mun farnast
miklu betur en núna.
Við munum jú öll úr sögutímunum
hvernig Sturlungaöld endaði, og líka
hvernig og hvers vegna franska bylt-
ingin varð og hvað varð um höfðingja
þess lands.
Með von og ósk um endalok Sturl-
ungaaldar 2.
Endurtekning
sögunnar og
siðferðið
Eftir Sigurð Kristinsson
Höfundur er í 4. sæti suðvest-
urkjördæmis, N-Flokkur.
Í KOSNINGABARÁTTUNNI
hefur því verið haldið fram að
framkvæmd svokallaðrar fyrning-
arleiðar myndi
valda hruni sjávar-
útvegsfyrirtækja á
hlutabréfamarkaði.
Staðreynd er að
sjávarútvegsfyrir-
tæki á hlutabréfa-
markaði hafa um
árabil afskrifað (fyrnt) bókfærðar
aflaheimildir um 6–10% (sbr. t.d.
ársreikning Vinnslustöðvarinnar í
Vestmanneyjum fyrir árið 2002
bls. 8). Mörg þessara fyrirtækja
sýna þó að eigin sögn góða af-
komu nú. Með því að afskrifa
(fyrna) veiðiheimildir eru fyr-
irtækin að mynda sjóði til að tak-
ast á við hugsanlegar breytingar á
rekstrarumhverfi sínu. Greiðsla
fyrir afnot af sameiginlegum auð-
lindum landsmanna er eitt af
dæmunum um slíka breytingu.
Sjávarútvegsfyrirtækin hafa því
mörg hver búið sig bærilega undir
að fyrningunni verði komið á.
Sjávarútvegsfyrirtækin munu því
ekki hrynja verði fyrningunni
komið á.
Að fyrna
eða fyrna
ekki
Eftir Þórólf Matthíasson
Höfundur er dósent í hagfræði við
Háskóla Íslands.
DEILAN um að skila kvótanum aftur í hendur þjóðarinnar stöðvar all-
ar framfarir í fisveiðistjórnun, því það er óframkvæmanleg og öll póli-
tísk orka fer í þetta óþarfa þvarg.
Einn vinstri flokkurinn leggur til að „vinda ofan af“
núverandi kerfi á 20 árum.
Þannig verði tekin á hverju ári 5% af kvótanum úr
einkaeign og þeim skilað í þrjá staði:
1. Fyrsti hlutinn fer til sveitarfélaganna, sem hafa
misst sinn kvóta.
2. Annar hlutinn fer á opinn leigumarkað, sem útgerðir
og fiskvinnsla geta boðið í.
3. Þriðji hlutinn er leigður á kostnaðarverði til þeirra útgerða, sem
frá er tekið, til sex ára í senn.
Hér rekst hvað á annars horn. Tökum fyrst þriðja liðinn. Það á að
taka bótalaust af fyrirtæki, sem hefur keypt kvóta fullu verði og skuld-
sett sig vegna þess, 5% af kvóta þess á ári. Fyrirtækið þarf eftir sem áð-
ur að standa skil á afborgunum og vöxtum af láninu, sem það tók til
kvótakaupanna. Þar ofan á þarf það að borga leigu til ríkisins fyrir það
sem tekið er af því. Ekkert er minnst á að lækka auðlindagjaldið. Ég
held að jafnvel kommúnistaríkin hafi aldrei verið jafn ósvífin við þegna
sína og hér er lagt til.
Tökum nú fyrsta liðinn. 1/3 kvótans á að fara til sveitarfélaga. Áður
var búið segja að skila ætti kvótanum aftur til þjóðarinnar. Eru einhver
viss sveitarfélög fulltrúar þjóðarinnar fremur en önnur? Ef þetta ætti að
ganga eftir ætti 60% kvótans að fara á suðvestur horn landsins og 40%
annað. Á hvaða verði myndu svo sveitarfélögin úthluta kvótanum hvert
hjá sér?
Á miðopnu Morgunblaðsins 23. apríl sl. segir í grein Álfheiðar Inga-
dóttur. „Þannig verði tekin 5% af kvótanum úr einkaeign og þeim skilað
í þrjá staði.“ Hvernig er hægt að taka eitthvað úr einkaeign og skila því
til ríkisins og/eða sveitarfélaga bótalaust? Eru ekki mannréttindi í þessu
landi bundin af stjórnarskrá íslenska lýðveldisins?
Menn hafa í þessu sambandi talað um svokallaða afskriftaleið. Af-
skriftir eru ekki lögleg leið til að færa eignir frá einum manni til ann-
ars. Menn afskrifa eignir til að taka frá fjármagn til að endurnýja þær
vegna eðlilegra slita við notkun, t.d. bifreið. Bæði afskriftaféð og bif-
reiðin verða áfram í eigu sama aðila. Menn afskrifa aldrei eignir, t.d.
bifreið, þannig að hún verði eign annars manns eða ríkissjóðs.
Það er að vísu fræðilegur möguleiki að færa þessa vitleysu í lög, alveg
eins og hugsanlega væri hægt að lögleiða dauðarefsingu og jafnvel festa
hana í stjórnarskrá. En það yrði hins vegar algjörlega óraunhæft því
slík löggjöf er fullkomlega óframkvæmanleg og ekki í nokkru samræmi
við réttarvitund né vilja yfirgnæfandi meirihluta þjóðarinnar. Slík lög-
gjöf myndi koma slíku róti á þjóðfélagið og efnahagslífið að ekki verður
séð fyrir endann á. Hvað svo næst? Myndi borgin afskrifa lóðirnar und-
an húsum manna?
Þessi ósköp eiga að gerast á 20 árum, á tíma 5 ríkisstjórna og 5
þinga. Það sjá allir að þetta verður aldrei. Þessar hugmyndir má af-
skrifa strax.
Ég eyði ekki orðum að tillögum hinna afskriftaflokkanna því þær eru
ennþá ónýtari.
Það klúðrar lýðræðinu þegar ábyrgir stjórnmálaflokkar bregðast
flokksmönnum sínum og láta þá elta hrævarelda.
Ef að þessir flokkar hafa ekkert betra til málanna að leggja í þessum
efnum en að láta úreltar sósíalískar öfgar þvælast fyrir eðlilegri þróun
væri nær að þeir sneru sér að persónulegum skattyrðum í staðinn.
Kommúnísk hugmyndafræði
kemur í veg fyrir endur-
skoðun fiskveiðistefnunnar
Eftir Jóhann J. Ólafsson
Höfundur er stórkaupmaður.
Í BLAÐAGREIN í Mbl. 1. febrúar
sl. er Hjálmar Árnason alþingis-
maður að agnúast út í skrif Ögmund-
ar Jónassonar um
málefni Barnaspítala
Hringsins. Ég ætla
ekki að blanda mér í
þær deilur. En það
sem ég hnaut um í
umræddri blaðagrein
voru orð sem Hjálm-
ar lét falla. Þar segir hann að án
Hringsins væri BSP ekki orðinn að
veruleika. Með þessum orðum er
hann að lýsa áhuga og skilningsleysi
heilbrigðisyfirvalda í málefnum
barna sem hafa orðið fyrir þeirri dap-
urlegu reynslu að verða veik af hinum
ýmsu sjúkdómum. Ekki er ástæða til
að gera lítið úr starfi Hringskvenna
og því merkilega starfi sem þær hafa
skilað í gegnum árin. En er það orðið
svo að ógerningur sé að reka sóma-
samlegt heilbrigðiskerfi án fjár-
framlaga einstaklinga og fé-
lagasamtaka?
Í einum þætti Gísla Marteins Bald-
urssonar var kallaður til maður sem
látið hefur þessi mál til sín taka og
fært Barnaspítala Hringsins ómæld-
ar fjárhæðir úr pokasjóði fyrirtækis
síns. Þessi maður heitir Jóhannes og
oftast kenndur við Bónus. Í þessum
þætti lýsti hann starfsaðstöðu á fyrr-
verandi spítala Hringsins. Taldi hann
að ef sú aðstaða hefði verið í sínu fyr-
irtæki myndu heilbrigðisyfirvöld vera
búin að loka fyrir alla starfsemi fyrir
löngu. Á tímum þessarar ríkis-
stjórnar hefur heilbrigðiskerfið verið
svelt fjárhagslega og hafa heyrst
neyðaróp hvaðanæva að. Sjúkling-
arnir hlaðast upp, segir í feitletraðri
blaðagrein um málefni slysa- og
bráðadeildar Landspítala – háskóla-
sjúkrahúss.
Virtur læknir, Ólafur Örn Arn-
arson, hefur skrifað athyglisverðar
blaðagreinar í Mbl. að undanförnu.
Þar talar maður sem gjörþekkir þessi
mál vegna starfa sinna í tugi ára í
heilbrigðiskerfinu. Í blaðagrein 3.
mars sl. segir hann: Í mörg ár hefur
verið langur biðlisti eftir plássi á
hjúkrunarheimilum. Talið er að um
350–400 sjúklingar séu í bráðri þörf
fyrir slíka vistun. Seinna í sömu grein
segir hann: Með vissum aðgerðum
sem hann skýrir nánar frá, ætti að
skapast möguleiki á að eyða 4–5 þús-
und sjúklingum af biðlistum eftir að-
gerðum, sem í dag kosta okkur að öll-
um líkindum meira en milljarð á ári
að viðhalda.
Í blaðagrein sama 17. mars segir í
fyrirsögn: Mega aldraðir hvorki
heyra né sjá? Þar er hann að lýsa því
hvernig málefnum aldraðra er komið.
Þetta framansagða er bara lítið
sýnishorn af ástandi mála í heilbrigð-
iskerfinu undir stjórn núverandi
stjórnarherra. En neyðarópin koma
víðar frá. Má þar nefna málefni aldr-
aðra og öryrkja, málefni Landhelgis-
gæslunnar þar sem spurning er hvort
hægt sé að halda úti svo mikilvægu
björgunartæki sem björgunarþyrlan
er. Landhelgin er nánast óvarin.
Bændur landsins lifa undir hungur-
mörkum þrátt fyrir ágætan skemmti-
kraft sem hefur farið með mál þeirra í
ráðuneytinu. Af nægu er að taka. Þá
er spurningin, eru nægir peningar til
svo þessi mál séu í lagi? Ég held að
ekki skorti fé, en viljann hefur vantað
og forgangsröðun.
Í utanríkisráðuneytinu hefur ríkt
maður sem hefur verið að reisa sér
minnisvarða upp á marga milljarða
hér og þar og ekki er það ólíkt athöfn-
um manns sem oftast hefur verið
nefndur nú í fréttum að undanförnu
nema að því leyti að það hefur
gleymst að setja upp myndir af við-
komandi ráðherra á hallirnar. En
vonandi verður úr bætt. Nýta mætti
t.d. myndirnar af ráðherra sem nú
prýða heilu húsveggina í höfuðborg-
inni að afloknum kosningum.
Umræða hefur verið um að draga
mætti úr starfsemi sendiráða í ná-
grannaríkjum okkar vegna bættrar
fjarskiptatækni. En hér er þessu
öðru vísi farið. Opnun sendiráða í
Japan kostaði yfir 1 milljarð ásamt
miklum rekstrarkostnaði. Sendiráð
opnuð í Kanada, Finnlandi, Mósam-
bik og Vín. Trúlega kosta þessi sendi-
ráð einhverja milljarða. Kostnaður
vegna Schengen kostaði vart undir 4
milljörðum, auk stóraukins mannafla
við starfrækslu vegabréfaskoðunar.
Hver er svo ávinningurinn? Hann er
víst svo vafasamur. Þá eru ótaldar
300 milljónir sem fóru í stríðrekstur
okkar í Írak.
Af þessu er ljóst að nægir peningar
eru til, en það er forgangsröðunin
sem skiptir máli. Eru það heilbrigð-
ismálin og þjónustan við þá lakast
stöddu sem eiga að bíða, eða eru það
minnisvarðarnir. Er ekki rétt að
skipta um stjórn landsmála eða eig-
um við að reka heilbrigðiskerfið og
velferðarmálin áfram af afrakstri
pokasjóðs?
Verður heilbrigð-
iskerfið rekið
áfram með
framlögum
úr pokasjóði ?
Eftir Pálma Guðmundsson
Höfundur er járnsmiður
á eftirlaunum.
Í MORGUNBLAÐINU á miðvikudag setti Stefán Ólafsson út á þann
mælikvarða sem notaður var í könnun Stefáns Snævars og Stefáns Þórs
Jansens á fátækt á Íslandi. Benti hann t.d. á að ekki væri gerð könnun á fá-
tækt hópsins 16–25 ára, sem gjarnan væri fátækari en aðrir
og því væri fátækt vanmetin. Það kann að vera rétt ályktun
hjá Stefáni, en hann gat þess þó ekki að á könnuninni var
einnig annar fyrirvari, sem bendir trúlega til þess að hún
ofmeti fátækt, því ekki var tekið tillit til meðlagsgreiðslna,
hvorki sem tekna né gjalda.
Það merkasta við umrædda könnun að mínu mati er þó
samanburðurinn á milli áranna 1995 og 2001. Þar kemur í
ljós að fátækt hefur minnkað á sama mælikvarða úr 4,2% í
2%, um helming. Þessi samanburður ætti að gefa góða mynd af þróuninni,
því þær skekkjur sem í mælingunni eru, ættu að vera svipaðar bæði árin.
Aldurshópnum 16–25 ára er sleppt í könnuninni bæði árin. Því ætti könnun
sem næði einnig til þess hóps ekki að breyta niðurstöðum í megindráttum
nema fátækt hefði aukist gífurlega í þessum tiltekna aldurshópi, öfugt við
það sem gerst hefur hjá öðrum. Engar vísbendingar hafa komið fram um
það, enda væri það heldur skrýtið.
Niðurstaðan er því skýr; fátækt hefur stórminnkað á síðustu árum.
Vísbendingar um minni
fátækt eru skýrar
Eftir Gunnlaug Jónsson
Höfundur er fjármálaráðgjafi.