Morgunblaðið - 23.05.2003, Side 26

VIÐ lok grunnskóla fara börn
að velta fyrir sér í hvaða fram-
haldsnám þau ætla. Alltof oft
heyra foreldrar og kennarar óviss
svör ungmenna eins og: „Æ, ég
veit ekki hvað ég vil. Ætli sé ekki
best að fara á bóknámsbraut í
framhaldsskóla.“ Þetta er viðhorf
of margra nemenda. Því má
spyrja: Lokar starfsnám eða verk-
nám í framhaldsskóla einhverjum
leiðum til frekara náms? Sannleik-
urinn er sá að það er hægt að
stunda framhaldsnám eftir sveins-
próf. Meistaraskóli kemur strax
upp í hugann. Og ef nemendur
hafa áhuga á að stunda háskóla-
nám geta þeir tekið stúdentspróf
úr verkmenntaskóla og þá er einn-
ig hægt að stunda nám við frum-
greinadeild Tækniháskóla Íslands.
Eftir það nám geta nemendur far-
ið í háskólanám eftir áhugasviði
sínu.
Hagnýtt nám og
góður grunnur
Verknám er góð leið fyrir nem-
endur að stunda meðan þeir eru
að átta sig á hvaða leið þeir ætla
að fara í framtíðinni. Einnig læra
þeir ákveðna iðngrein sem getur
nýst sem sumarvinna á meðan
þeir stunda námið. Ef nemendur
vilja halda áfram í háskóla og fara
í tæknifræði eða verkfræði er iðn-
nám mjög góður undirbúningur
fyrir það nám. Sú reynsla sem
iðnaðarmenn fá við lestur teikn-
inga, að læra að umgangast efni,
smíði á hlutum og byggingum eyk-
ur innsæi þeirra og hæfni til að
leysa fjölbreytt viðfangsefni. Þetta
nýtist við hverskonar háskólanám.
Undirbúningur innan
grunnskólans
Undirbúningur grunnskólanem-
enda fyrir framhaldsnám virðist
að mestu miðast við bóknáms-
brautirnar í framhaldsskólum. Að-
alnámskrá grunnskóla (1999) til-
greinir 37 kennslustundir á viku,
þar af 10 kennslustundir í val-
áfanga fyrir nemendur í 10. bekk.
Síðan fá nemendur að velja þrjár
valgreinar sem ná yfir þessar 10
kennslustundir. Þegar skoðuð eru
áfangamarkmið tæknimenntar
eiga nemendur að vera búnir að
tileinka sér ýmsa hluti í 10. bekk.
Þeir eiga t.d. að geta teiknað upp
yfirlitsmynd af hverfaskipulagi og
kunna skil á tölvustuddri hönn-
unarframleiðslu og hvernig hún
getur samþætt handverk og net-
heima. Þeir eiga vera færir um að
gera kostnaðar- og verkáætlun við
að framleiða hluti hannaða eftir
eigin hugmyndum og geta tengt
námið við framhaldsnám eða þátt-
töku í atvinnulífi. Þessi dæmi, sem
eru tekin af handahófi úr aðal-
námskrá grunnskóla, sýna að það
er metnaður í skólakerfinu til að
undirbúa nemendur sína sem best
fyrir áframhaldandi nám.
Þegar þessi dæmi eru skoðuð
vaknar sú spurning hvort öllum
nemendum séu kynntir kostir
verknáms sem framhaldsnáms eða
hvort mest sé horft á bóknáms-
leiðina fyrir svokallaða „sterka“
nemendur í grunnskólanum. Gerð-
ur G. Óskarsdóttir (2000) gagn-
rýnir hluta af grunnskólanum fyr-
ir hvernig hann stendur að náms-
og starfsfræðslu fyrir nemendur
sína en hátt í 2.000 nemendur
brautskrást úr grunnskólanum á
ári án þess að hafa grunn til að
velja sér starf í atvinnulífinu eða í
framhaldsskóla. Þetta þarf að
bæta og auka kynningu fyrir alla
nemendur í grunnskólanum.
Námsleiðir framhaldsskólans
Hvaða kosti býður framhalds-
skólinn þeim nemendum sínum
sem ákveða að fara í verknám að
grunnskóla loknum til að undirbúa
tiltekið framhaldsnám, t.d. arki-
tektúr? Ef við skoðum trésmíði
sem dæmi fá þeir kennslu í teikn-
ingu, byggingatækni, efnisfræði,
verktækni og viðgerða- og breyt-
ingavinnu. Síðan kemur verknám
á vinnustað, breytilegt eftir því
hvort þeir eru á samningi hjá
meistara eða verkmenntaskóla.
Námsáfanginn viðgerða- og breyt-
ingavinna býður upp á marga
kosti sem undirbúningur fyrir þá
sem hyggja á meira nám í arki-
tektúr, verkfræði eða tæknifræði
en í honum er tekin fyrir saga
bygginga á Íslandi, helstu bygg-
ingarstílar á hverjum tíma fyrir
sig og kostir bygginga og gallar.
Þá eru tæknilegar lausnir við við-
gerðir útskýrðar fyrir nemendum
og hvernig er best að koma þeim
við svo vel fari í útliti á viðgerðum
hlutum. Farnar eru vettvangs-
ferðir með nemendur þar sem
þeim eru sýnd hús í mismunandi
stílum (t.d. timburhús í Sveitser-
stíl eða hús í funkisstíl) og mis-
munandi ástandi. Þetta nám getur
verið mjög góður undirbúningur
fyrir verðandi smiði, tæknifræð-
inga, verkfræðinga, hönnuði og
arkitekta.
Iðnnám á verknámsbraut er 113
einingar (HÚ8) en bóknámsbraut í
náttúrufræði er 140 einingar
þannig að þeir sem ætla líka
stúdentsprófsleiðina þurfa að bæta
við sig nokkrum áföngum áður en
þeim áfanga er náð. En kynnir
framhaldsskólinn þessa leið fyrir
öllum nemendum sínum, bæði
stúlkum og drengjum, eða bendir
hann bara á bóknámsgreinarnar?
Gestur Guðmundsson (1993)
fjallar um kennara og námsráð-
gjafa og telur ekki ljóst hvort þeir
hafi áhrif á námsval nemenda. Þó
sé víst að langflestir hafi lang-
skólanám að baki og stundum litla
vitneskju um iðnnám og kosti
þess.
Framhaldsnám í háskóla
Það er því misskilningur að iðn-
og verknám loki leiðum að há-
skólanámi, heldur getur það bein-
línis verið hagnýt leið til fram-
haldsnáms. Sú verklega þekking
og vinnusemi sem nemendur fá í
iðnnámi ásamt stúdentsprófi kem-
ur nemendum til góða í háskóla-
námi. Nemandi sem leggur stund
á arkitektúr eða verkfræði og lok-
ið hefur sveinsprófi á t.d. auðveld-
ara með sjá verkefni í þrívídd en
sá sem ekki hefur starfað við iðn-
grein.
Niðurstaðan hjá okkur er sú að
verknám er góð og hagnýt leið til
framhaldsnáms fyrir alla nem-
endur, sérstaklega er þetta hag-
nýt leið fyrir þá nemendur sem
ætla í nám í arkitektúr, verkfræði
og tæknifræði.
Verknám –
hagnýt leið til
framhaldsnáms
Eftir Rögnvald R. Símonarson,
Kristján Davíðsson,
Ólaf Viðar Hauksson og
Jóhannes Áslaugsson
Höfundar eru að ljúka
kennararéttindanámi.
Frá vinstri: Rögnvaldur R. Símonarson, Kristján Davíðsson, Ólafur Viðar
Hauksson og Jóhannes Áslaugsson.
UMRÆÐAN
26 FÖSTUDAGUR 23. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
MENN hafa eðlilega mjög mis-
jafnar skoðanir á orsökum eineltis,
og þar með hvað hægt er að gera til
að koma í veg að
það eigi sér stað.
Algeng skoðun er sú
að einelti sé for-
eldrum að kenna:
,,Foreldrar kunna
ekki að aga börnin
sín,“ ,,Börn læra
ekki lengur góða siði heima hjá
sér,“ o.s.frv.
Um leið og ég lýsi mig sammála
því að það er til fullt af óhæfum for-
eldrum þá hefur mér þótt tilgangs-
lítið að vera sífellt að tönglast á
þessari augljósu staðreynd. Ein-
faldlega vegna þess að í fyrsta lagi
er lítið sem við sem samfélag get-
um gert við vanhæfum foreldrum
og í öðru lagi dregur sú umræða at-
hyglina frá samfélagslegum orsök-
um eineltis. Orsökum sem við sem
samfélag getum brugðist við. Það
er auðvitað þægilegt að kenna ein-
stökum foreldrum um allt og ekk-
ert. Það léttir ábyrgðinni af okkur
hinum. Okkur líður betur ef við
trúum því að ekkert sé að sam-
félagi okkar, heldur megi kenna
einstökum ,,gölluðum eintökum“
um vandann.
Sagan, reynslan og rannsóknir
kenna okkur hins vegar að ein-
staklingurinn er afsprengi þess
samfélags sem hann elst upp við.
Því er nauðsynlegt að tekist sé á
við alvarlega vanda, eins og einelti,
með samfélagslegum aðgerðum.
Því hlýtur spurningin að vera:
,,Hvað er það í umhverfi og sam-
félagi barna sem veldur því að ein-
elti á sér stað?“
Skólinn – samfélag barna
Það er staðreynd að í skólum
landsins, þessu stærsta samfélagi
barna, er nánast ekkert lagt upp úr
því að kenna börnum mannlega
samskiptahæfileika. Hvernig þau
eiga að umgangast annað fólk,
hvernig þau eiga að tjá sig, hvernig
þau eiga að hlusta á aðra og bera
virðingu fyrir öðrum. Þetta hlýtur
að teljast meira en lítið undarlegt.
Sérstaklega í ljósi þess að það er
yfirlýst stefna grunnskólans, sam-
kvæmt grunnskólalögum, að undir-
búa börn ,,undir líf og starf í lýð-
ræðisþjóðfélagi“.
Hvað getur hugsanlega undir-
búið börn undir líf og störf í lýð-
ræðisþjóðfélagi betur en vönduð
kennsla í mannlegum samskiptum?
Þar sem nánast engin slík kennsla
fyrirfinnst í skólakerfinu virðist
vera sem menntamálayfirvöldum
þyki kennsla í algebru, dönsku,
kristinfræðslu og utanbókar ljóða-
lærdómur mikilvægari en kennsla í
samskiptahæfileikum þegar kemur
að því að undirbúa ungt fólk undir
að takast á við lífið.
Ég ætla að kasta fram þeirri
kenningu að orsök eineltis sé fyrst
og fremst feimni, skortur á sam-
skiptahæfileikum og almennt aga-
leysi. Ég ætla í framhaldi af því að
kasta fram annarri kenningu.
Þeirri að þar sem nánast ekkert sé
skipulega gert til að kenna börnum
samskiptahæfileika og viðhalda aga
í skólum sé einelti eðlileg og sjálf-
sögð afleiðing skólakerfisins.
En er þetta ekki mál
foreldra og uppalenda?
Nú veit ég að margir spyrja: „Já,
en eiga ekki foreldrar að sjá um að
kenna börnum sínum aga og mann-
leg samskipti?“
Svarið við þeirri spurningu er
auðvitað jú. Það væri óskandi ef
foreldrar gætu séð um að kenna
börnum sínum allt sem þau þurfa á
að halda til að takast á við lífið.
Flestir þeirra geta það hins vegar
ekki.
Ástæðurnar eru margar, þó eink-
um tvær. Í fyrsta lagi hafa ekki all-
ir foreldrar tíma til að kenna börn-
um þessa hluti, til dæmis vegna
mikils vinnuálags. Í öðru lagi skort-
ir þá oft þekkingu til að miðla þess-
um hæfileikum til barna sinna.
Kennsla í mannlegum samskiptum
krefst mikillar þekkingar og tíma,
ekki síður en kennsla í stærðfræði
eða tungumálum. Þetta gleymist
oft, eða fólk álítur að allt sem teng-
ist mannlegum samskiptum séu
meðfæddir eiginleikar. Það er hins
vegar ekki rétt. Ef eitthvað er, þá
er flóknara að kenna samskipta-
hæfileika en t.d. stærðfræði og það
tekur líklegast einnig meiri tíma.
Menntastofnanir eru því kjörinn
vettvangur fyrir slíka þjálfun og
fræðslu. Það er þó að sjálfsögðu
ekki við kennara að sakast. Ein-
faldlega vegna þess að kennarar fá
ekki úthlutaðan tíma, né kennslu-
gögn til að takast á við þetta mikil-
væga viðfangsefni. Þar að auki er
þjálfun kennara í samskiptahæfi-
leikum, í því hvernig á að halda
uppi aga í skólastofu og hvernig á
að koma fram við börn vægast sagt
af skornum skammti.
Gallað skólakerfi
Skólakerfið er beinlínis gallað,
jafnvel stórgallað. Ef það á að berj-
ast gegn einelti, og ekki bara ein-
elti, heldur ofbeldi almennt, aga-
leysi, áhugaleysi nemenda og
áfengis- og fíkniefnavanda barna
og unglinga, verður að gera stór-
tækar breytingar. Hvorki átök,
heimildarmyndir eða einstakir fyr-
irlestrar eru raunhæfar langtíma-
lausnir.
Ég hef aldrei verið fyrir að finna
einstaka blóraböggla til að varpa
skuldinni á. Einelti er ekki kenn-
urum, gerendum, skólastjórn-
endum eða skólastjórum að kenna.
Ekki persónulega (nema í slæmum
undantekningartilvikum). Einelti
er eðlileg afleiðing þess umhverfis
sem við setjum börnin okkar í. Ef
við setjum tugi og jafnvel hundruð
barna á sama stað, stóran hluta úr
degi þeirra, án þess að kenna þeim
samskiptahæfileika og aga er ein-
elti ekki aðeins eðlileg, heldur jafn-
vel nauðsynleg afleiðing þess. Þetta
er rót vandans.
www.skodun.is/einelti
Orsök eineltis
Eftir Sigurð Hólm Gunnarsson
Höfundur er annar framleiðenda
heimildarþáttarins „Einelti –
helvíti á jörð“.