Morgunblaðið - 01.06.2003, Page 24

Morgunblaðið - 01.06.2003, Page 24
24 SUNNUDAGUR 1. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ HUGTAKIÐ „líffræðilegfjölbreytni“ er þýðing áenska hugtakinu „bio-logical diversity“ eða„biodiversity“. Það spannar allt það sem í daglegu tali er kallað lífríki eða lifandi náttúra og meira til. Það skírskotar ekki aðeins til hinna fjölmörgu og mismunandi tegunda, heldur skírskotar það einn- ig til erfðafræðilegs breytileika innan tegundanna, til mismunandi bú- svæða þeirra og til hinna mörgu og ólíku vistkerfa, sem fyrirfinnast. Líf- fræðileg fjölbreytni spannar þannig líffræðilegan breytileika á öllum skipulagsstigum lífs á jörðinni, í lofti, á láði og í legi. „Með þessu hugtaki, sem að hluta til er pólitískt, voru menn að reyna að komast frá þeirri tegundamiðuðu hugsun, sem var ráðandi í viðhorfi til náttúrunnar og náttúruverndar. Í mörgum tilvikum getur verið jafn mikilvægt að vernda erfðaeiginleika, sem tiltekinn hluti tegundar býr yfir, eins og tegundina í heild. Eins er von- lítið að vernda tegundir ef búsvæði þeirra eru eyðilögð,“ segir Snorri Baldursson, sérfræðingur hjá Nátt- úrufræðistofnun Íslands. Aðilar í ellefu ár Íslendingar gerðust aðilar að sér- stökum samningi um líffræðilega fjölbreytni fyrir ellefu árum. Þáver- andi umhverfisráðherra Íslands, Eið- ur Guðnason, undirritaði samninginn ásamt fulltrúum 154 annarra ríkja á ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna um umhverfi og þróun í Ríó de Janeiro í júní árið 1992. Samningurinn tók gildi hér á landi í desember 1994. Þá þegar höfðu 104 þjóðir fullgilt samn- inginn. Aðild að samningnum eiga nú 187 ríki, eða flest öll ríki heims, sem sýnir vel hversu alvarlega þjóðir heims taka þau vandamál sem samn- ingurinn tekur til, segir Snorri, sem ásamt Sigurði Þráinssyni hjá um- hverfisráðuneytinu sat síðasta vís- inda- og tæknifund samningsins í Kanada. „Við ræddum þá okkar í milli að gaman væri að gera eitthvað úr deginum hér heima sem ekki hef- ur verið gert áður og vonumst vissu- lega til að hér geti verið um árlegan viðburð að ræða eftirleiðis enda efnið mjög víðfeðmt.“ Umhverfisráðuneyt- ið fer með stjórnsýsluhluta samn- ingsins, en Náttúrufræðistofnun Ís- lands er vísindalegur ráðgjafi varð- andi samninginn. Fyrirlesarar á fræðslufundinum voru m.a. valdir með tilliti til þess að hafa sérþekkingu á hlutverki og framkvæmd samningsins í alþjóð- legu samhengi auk þess sem sumir hverjir eru að vinna að verkefnum hér á landi sem tengjast samningn- um beint eða óbeint. Fyrirlesarar voru: Sigurður Snorrason frá HÍ, Sigurður Þráinsson frá umhverfis- ráðuneyti, Jón Gunnar Ottósson, Kristinn Haukur Skarphéðinsson og Sigurður H. Magnússon frá NÍ, Kristín Svavarsdóttir frá Land- græðslunni, Áslaug Helgadóttir og Emma Eyþórsdóttir frá Rannsókna- stofnun landbúnaðarins, Hilmar Malmquist frá Náttúrufræðistofu Kópavogs, Sigmar A. Steingrímsson frá Hafrannsóknastofnun og María Harðardóttir frá Umhverfisstofnun. „Ísland ákvað að taka þátt í þeirri alþjóðlegu hreyfingu, sem skapaðist um vernd líffræðilegrar fjölbreytni og sjálfbæra nýtingu lifandi auðlinda snemma á tíunda áratug síðustu ald- ar. Við, ekki síður en aðrar þjóðir, eigum allt okkar undir lifandi auð- lindum. Þótt íslenskt lífríki sé tiltölu- lega fátækt af tegundum er verðmæti þess ekki að sama skapi lítið. Hér eru plöntur og dýr, sem hafa lagað sig á löngum tíma að séríslenskum um- hverfisskilyrðum og geyma verð- mætar erfðaupplýsingar um hvernig unnt er að lifa af í þessu undarlega umhverfi elda og ísa. Íslenskt lífríki, að manninum meðtöldum, er sér- stakt í alþjóðlegu samhengi og við berum ábyrgð á varðveislu þess. Við berum ábyrgð á því að tegundir, sem hér hafa þrifist og þróast um aldir, verði áfram kjölfestan í náttúru landsins. Það gerum við best með því að ganga varlega og af fyrirhyggju um landið. Með því að gerast aðilar að samningnum höfum við gengist inn á þessa hugmyndafræði. Svo höf- um við beinan efnahagslegan ávinn- ing af því eins og dæmið með hvera- örverurnar sannar,“ segir Snorri. Meginmarkmið samningsins eru þríþætt. „Í fyrsta lagi er markmið samningsins að vernda líffræðilega fjölbreytni jarðarinnar, það er að sporna gegn hinni miklu fækkun teg- unda og rýrnun stofna og landgæða, sem átt hefur sér stað á undanförn- um áratugum. Fjöldi tegunda, bú- svæða og vistkerfa hefur eyðst og enn fleiri eru ekki svipur hjá sjón frá því sem áður var. Hvað okkur áhrær- ir getum við tekið gróðurlendi Ís- lands sem dæmi um þetta. Í öðru lagi er markmið samnings- ins að tryggja að nýting lifandi auð- linda sé sjálfbær. Þótt margir líf- fræðingar séu taldir verndarsinnar ganga þeir ekki gruflandi að því að það þarf að nýta þá auðlind, sem fólg- in er í lífríkinu og erfðaefni þess. Landbúnaður, hverju nafni sem hann nefnist, byggist á nýtingu erfðaauð- linda. Iðnaður, svo sem matvælaiðn- aður, lyfjaiðnaður og pappírsiðnaður, sækir að verulegu leyti hráefni í líf- fræðilega fjölbreytni og það sama má segja um veiðar og matvælasöfnun hverskonar. Líffræðileg fjölbreytni hefur þannig gríðarlega efnahags- lega þýðingu. Meginhugsunin er sú að kynslóðin, sem nú er uppi, gangi ekki svo hraustlega á lifandi auðlind- ir jarðarinnar að næstu kynslóðir á eftir búi af þeim sökum við skert efnahagsleg gæði. Þriðja meginmarkmið samnings- ins er að tryggja sanngjarna skipt- ingu arðs, sem kann að hljótast af nýtingu erfðaauðlinda, til dæmis í lyfjaiðnaði. Þetta ákvæði var einkum sett inn til aðstoðar þróunarríkjum. Til að mynda má hugsa sér að lyfja- fyrirtæki finni jurt í Amazon-frum- skóginum, sem felur í sér lækningu við krabbameini, og þá má spyrja hvort lyfjafyrirtækið eigi eitt og sér að hirða allan arðinn. Annað dæmi, okkur nærtækara, er nýting ís- lenskra hveraörvera, sem erlend líf- tæknifyrirtæki voru á höttunum eftir og gerðu leiðangra til landsins til að safna. Með vísan í samninginn um líf- fræðilega fjölbreytni voru sett ákvæði í íslensk lög, sem banna út- flutning á hveraörverum.“ Að sögn Snorra beinist samning- urinn vissulega fyrst og fremst að náttúruvernd, en með þeirri grund- vallarhugsun þó að nýting lifandi auðlinda sé ekki aðeins leyfð heldur efnahagsleg nauðsyn. Við eigum hinsvegar að einbeita okkur að því að hirða aðeins vextina af þessum auð- lindum. Samningurinn markar að ýmsu öðru leyti tímamót í náttúru- vernd, til dæmis að því leyti að hann beinist ekki aðeins að verndun líf- fræðilegrar fjölbreytni, sem skapast hefur með náttúruvali, heldur einnig að þeirri miklu fjölbreytni, sem mannkynið hefur skapað með kyn- bótum og ræktun og birtist í mis- munandi stofnum húsdýra, gæludýra og matjurtaafbrigða, sem og í fjöl- breytilegu búsetulandslagi. Skráning, vöktun, verndun „Ýmislegt hefur verið gert hér á landi til að uppfylla ákvæði samn- ingsins,“ segir Snorri og bendir með- al annars á að verkefnaval og for- gangsröðun hjá stofnunum eins og Náttúrufræðistofnun Íslands og Náttúruvernd ríkisins, sem nú er hluti Umhverfisstofnunar, hafi að stórum hluta beinst að því að upp- fylla markmið samningsins. „Samn- ingurinn leggur áherslu á vísindalega nálgun, það er að afla grunnþekking- ar á lífríkinu, skrásetja það, vakta ástand þess og meta helstu ógnir, sem að því steðja. Þessar upplýsing- ar eru svo notaðar til að hanna skyn- samlegar verndaraðgerðir. Skrán- ing, vöktun og verndun eru þannig lykilhugtök. Náttúrufræðistofnun Íslands hef- ur einbeitt sér að því að skrásetja og kortleggja útbreiðslu íslenskra plantna, dýra og vistgerða og eftir mætti að vakta ástand stofna. Þegar kortlagningu er lokið á landsvísu fyr- ir tiltekna tegund eða vistgerð er hægt að beita verndarviðmiðunum, sem oft eru alþjóðlegs eðlis, til þess að finna út hvort tegundin/vistgerðin er verndarþurfi og ákveða til hvers- konar aðgerða skuli grípa. Válistar yfir tegundir í hættu og hin nýja nátt- Berum ábyrgð á varðve Í tilefni af alþjóðlegum degi líffræðilegrar fjölbreytni hinn 22. maí síðastliðinn buðu umhverfisráðuneytið og Náttúrufræðistofnun Ís- lands til fræðsluráðstefnu þar sem ellefu sérfræðingar lögðu hönd á plóg. Jóhanna Ingvarsdóttir spurði annan ráðstefnustjórann, Snorra Baldursson líffræðing, um hvað fælist í aðild Íslands að sérstökum samningi um líffræðilega fjölbreytni. Morgunblaðið/Árni Torfason Snorri Baldursson segir áhuga Íslendinga á umhverfisvernd hafa stóraukist á undanförnum árum.                                    !      !                      #  "    #          $     %&         !"#$!%# $#&!' () !% $!  &*+! ,#-(#& "##!                      .## /+$!&$#-/+$# '()* +*, +** +-, +-* +., +.* +/, +/* +(, 0#-!#& 123451226 0     '-,, '),, '1,, ',,, /,, -,, ),, 1,, Íslendingar eiga enn langt í land með að kortleggja líffræðilega fjölbreytni lands- ins og gera þekkinguna aðgengilega í opnum gagnagrunnum að sögn Snorra.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.