Morgunblaðið - 22.06.2003, Qupperneq 30

SKOÐUN
30 SUNNUDAGUR 22. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
93. Íslandsglíman fór fram í
Víkinni laugardaginn 23. apríl sl.
Lok 18 af 29 viðureignum mótsins
voru sýnd í RÚV
31. maí sl. Ljóst
var strax í upphafi
að nýr glímukóngur
yrði krýndur því
Ingibergur Sigurðs-
son, glímukóngur
síðustu sjö ára, gat
ekki verið með vegna meiðsla.
Tvískipt mót
Átta glímumenn gengu til leiks,
fjórir sterkir glímukappar,
reynslumiklir menn, og fjórir ný-
liðar. Um nýliðana er fátt að
segja. Fjölnismennirnir þrír voru
byrjendur og féllu oft á fyrsta
bragði. Jón Smári Lárusson var að
sínu leyti öruggur með fjórða sæt-
ið en ógnaði ekki þremur efstu
mönnum.
Lárus Kjartansson var fyr-
irfram talinn einn fjögurra sem
myndu berjast um beltið. Í fyrstu
glímu sinni féll Lárus á klofbragði
fyrir Ólafi Sigurðssyni. Lárus
glímdi við nýliðana Hlyn og Jón
Smára og lagði báða á ágætum
brögðum. Hann forðaðist níð og
stóð uppréttur að loknum brögð-
um. Lárus sýndi nú betri glímu en
fyrir ári en varð að ganga úr
glímu þegar gömul meiðsli tóku
sig upp.
Arngeir Friðriksson kom ákveð-
inn til leiks og sýndi strax að hann
var til alls líklegur. Í fyrstu við-
ureign lagði hann Pétur á háu og
snörpu vinstra klofbragði. Ekkert
níð þar. Þetta var eitt snöf-
urmannlegasta bragð mótsins enda
er Pétur þvílíkur varnarmaður að
hann verður ekki lagður á lögleg-
an hátt nema með góðum brögð-
um. Arngeir lagði Pétur án þess
að drepa hönd í völl sem er að-
alsmerki góðra glímumanna. Ólaf-
ur hafði annan hátt á þegar hann
lagði Arngeir á sams konar bragði.
Ólafur lét sig falla fram á hendur
yfir Arngeir og braut niður hand-
vörn hans svo hann féll. Dómarar
gáfu tóninn og dæmdu Arngeiri
byltu í stað þess að dæma á Ólaf.
Nýliðana lagði Arngeir á hreinum
brögðum og lauk þeim í fullu jafn-
vægi án þess að leggja hönd á völl.
Pétur Eyþórsson kom sterkur
til leiks og var greinilegt að hann
stefndi á sigur. Eftir byltuna móti
Arngeiri lagði hann nýliðana nokk-
uð örugglega en var dálítið tauga-
óstyrkur, enda mikið í húfi. Öllum
viðureignum lauk hann í góðu
jafnvægi og án þess að falla sjálfur
í völlinn nema þegar hann átti við
Ólaf. Eftir talsverð átök þeirra á
milli krækti Pétur í Ólaf hælkrók
hægri á hægri og Ólafur hlaut
byltu. Pétur var ekki í jafnvægi
þegar hann tók bragðið og féll á
kné samtímis því að Ólafur féll.
Hann snerti þó Ólaf hvergi í fall-
inu og það hafði ekki áhrif á bylt-
una.
Tvísýnar úrslitaviðureignir
Nú voru Ólafur, Arngeir og Pét-
ur jafnir og hófst úrslitakeppni
þeirra á milli. Ólafur lagði Arngeir
á klofbragði sem fyrr. Glíma Arn-
geirs og Péturs var lífleg. Báðir
liprir og fimir glímumenn sem
hvorki bola né standa sem staurar.
Þeir voru langléttustu menn móts-
ins, 80 kg, meðan allir hinir voru
um og yfir 100 kg. Þarna sáust ein
glæsilegustu tilþrif mótsins og
þótt víðar væri leitað: Arngeir
sótti leggjarbragð og Pétur gerði
tvennt í einu, vék vinstri fæti und-
an og greip í loftinu hælkrók
hægri á hægri svo Arngeir féll við-
stöðulaust. Pétur hélt góðu jafn-
vægi en þurfti þó að styðja ann-
arri hendi í völl því Arngeiri gafst
ekki ráðrúm til að sleppa taki.
Þetta bragð Péturs var tær snilld
og glæsilegasti hælkrókur sem ég
hef nokkru sinni séð.
Næst glímdu Pétur og Ólafur og
varð jafnglími eftir talsvert þóf.
Ólafur stóð sem staur með stífa
arma og þyngdi sig niður með því
að kikna í hnjám. Í stað hins létta
stíganda dró hann fætur með gólfi.
Ólafur hefur bætt sig í þoli og
þreki frá því í fyrra en glímulagi
hans hefur farið aftur. Gegn slíku
glímulagi er ómögulegt að glíma
vel og Pétur var farinn að herma
eftir honum með því að kikna í
hnjám samtímis. Var því glíman
lítið augnayndi og báðir fengu gult
spjald fyrir bol og stífleika.
Þá fór í hönd úrslitaglíma. Glím-
unni lauk svo að Ólafur slæmdi
hælkrók hægri á hægri á Pétur úr
kyrrstöðu. Bragðið mistókst og
lenti utanfótar. Þá lét Ólafur sig
falla ofan á Pétur og lenti á hné og
hönd í þann mund er Pétur bar
fyrir sig hönd í völl ófallinn. Ólaf-
ur þrýsti honum niður með líkama
sínum og lá augnablik yfir honum
endilangur með hendur í gólfi sitt
hvorum megin við hann en var
eldfljótur að standa á fætur svo
mörgum veittist erfitt að sjá hvað
hafði gerst í raun og veru. Dóm-
urum yfirsást illilega og dæmdu
Ólafi sigur í stað þess að gefa hon-
um rauða spjaldið og vítabyltu fyr-
ir að brjóta tvívegis af sér í einu
og sama bragðinu. Þetta bragð
færði Ólafi sigur og Grettisbeltið
en var ósigur fyrir glímuna.
Jafnvægisíþrótt?
Nýi glímukóngurinn er sterkur
og kappsfullur glímumaður og hef-
ur tileinkað sér þann hátt að
ganga eins langt og dómarar leyfa.
Í glímulögum segir að glíman sé
jafnvægisíþrótt og glímumenn
skuli ljúka brögðum Í JAFN-
VÆGI. Ólafi var dæmdur sigur í
átta viðureignum. Hann lauk þeim
öllum láréttur fram á hendur og
hélt því aldrei jafnvægi við glímu-
lok. Ólafur er hinn besti drengur
utan glímuvallar en má taka sig
verulega á innan hans.
Arngeir og Pétur glímdu best í
þessu móti. Þeir voru hinir raun-
verulegu sigurvegarar mótsins en
mistúlkuð lög og mistök í dóm-
gæslu urðu þeim að falli. Nýlið-
arnir glímdu allir með sóma að því
leyti að þeir beittu ekki níði til sig-
urs.
Dómarar áttu slæman dag.
Herði Gunnarssyni yfirdómara og
meðdómurum hans urðu á ör-
lagarík mistök sem breyttu úrslit-
um mótsins. Þeir dæmdu gildar
a.m.k. tvær byltur þegar Ólafur
sótti of langt. Það hefur vafalaust
ekki verið ætlun þeirra en þeim
mistókst í erfiðu hlutverki.
Breytum glímulögum
Í glímulögum er ákvæði um að
sækjandi skuli halda jafnvægi þeg-
ar glímubragði er lokið en sé þó
leyfilegt að styðja höndum á
glímuvöll að loknu bragði. Þetta
ákvæði um handstuðning hefur
verið misnotað til að réttlæta þá
aðferð sumra glímumanna að láta
sig falla yfir andstæðing sinn í
sókninni og ljúka brögðum jafnvel
láréttir yfir honum með hendur í
gólfi sitt hvorum megin við hann.
Það er níð.
Til að taka af öll tvímæli sýnist
mér að breyta þurfi glímulögum á
þann veg að sækjanda verði aðeins
leyfilegt AÐ STYÐJA ANNARRI
HENDI Á GLÍMUVÖLL að loknu
glímubragði. Það gerir þá kröfu til
glímumanna að þeir haldi jafnvægi
að loknu bragði og forðar þeim frá
að níða. Eitt er víst: Þeir glímu-
menn sem hafa drengskap að leið-
arljósi munu ekki verða andsnúnir
þessari breytingu. Þeir sem ekki
hafa tileinkað sér þá tækni sem
þarf til að glíma af drengskap
kynnu að verða þessari breytingu
andsnúnir. Þeir hafa þá þann
möguleika að bæta glímulag sitt.
Nái þessi breyting fram að ganga
verður starf dómara allt auðveld-
ara og minni hætta á að níðið fái
þau verðlaun sem það síst á skilið:
SIGUR.
Nú kynni einhver að spyrja: Er
það glímunni til framdráttar að
fyrrverandi formaður Glímu-
sambandsins skrifi svona grein í
stað þess að bætast í halelújakór
þeirra sem segja að Íslandsglíman
hafi verið glæsileg í alla staði?
Svar mitt er að það sé glímunni
ekki til framdráttar að þegja yfir
því sem miður fer. Glíman í sinni
bestu mynd er listgrein tækni,
fimi, snerpu og drengskapar.
Verði dómgæsla á þann veg í
framtíðinni að menn komist upp
með níð án refsingar verður glím-
an að dólgslegu þursafangi þar
sem sá sigrar sem fljótari er að
fleygja sér ofan á andstæðinginn.
Þannig vil ég ekki sjá glímuna og
vona að svo sé um fleiri.
Eftirþankar Íslandsglímu
Eftir Jón M. Ívarsson
Höfundur er glímudómari og
fyrrverandi formaður
Glímusambands Íslands.
Úrslit mótsins 1 2 3 4 5 6 7 x vinn.
1. Ólafur Oddur Sigurðsson HSK X 0 1 1 1 1 1 1 5 + 1,5 + 1
2. Pétur Eyþórsson UV 1 X 0 1 1 1 1 – 5 + 1,5 + 0
3. Arngeir Friðriksson HSÞ 0 1 X 1 1 1 1 – 5 + 0
4. Jón Smári Eyþórsson HSÞ 0 0 0 X 1 1 1 0 3 –
5. Heimir Hansen Fjölni 0 0 0 0 X 1 1 – 2 –
6. Orri Ingólfsson Fjölni 0 0 0 0 0 X 1 – 1 –
7. Hlynur Hansen Fjölni 0 0 0 0 0 0 X 0 0 –
8. Lárus Kjartansson HSK 0 * – 1 – – 1 X * hætti.
Í UMFJÖLLUN um Kára-
hnjúkavirkjun hefur því jafnan
verið haldið fram að virkjuninni
muni ekki stafa
hætta af eldvirkni.
Orðrétt segir í
matsskýrslu:
„Núverandi jarð-
fræðivitneskja
bendir ekki til að
um virkar eld-
stöðvar sé að ræða undir Vatna-
jökli á vatnasviði Jökulsár á Dal.
Ólíklegt þykir því að komi til upp-
söfnunar vatns, sem gæti brotist
fram í einu vetfangi og valdið
stórfelldum flóðum.“
Vatnajökull er ísi þakinn eldrisi
sem vakir og sefur á víxl. Rann-
sóknir á öskulögum frá Vatnajökli
sýna að eldvirkni í jöklinum virð-
ist vera í 200 ára hrinum. Ein
hrina náði hámarki í kringum
1700, sú næsta um aldamótin 1900
en þá tók að draga úr eldvirkni og
síðustu 50 ár hafa verið með allra
rólegustu tímabilum í eldgosasögu
Vatnajökuls. Ef síðustu þúsund ár
eru skoðuð má leiða að því líkur
að eldvirkni í jöklinum muni fara
vaxandi er líður á þessa öld.
Vatnasvið Jökulsár á Brú er
mikið og þar af eru um 1.000 km²
undir jökli. Áhrifa tveggja eld-
stöðvarkerfa gætir á vatnasviðinu.
Annað kerfið nær frá Öræfajökli í
suðri, norður um Esjufjöll, ofan
við Brúarjökul í Snæfell. Hitt
kerfið er Kverkfjöll, ein af virkari
eldstöðvum landsins, sem gnæfa
yfir Brúarjökul til vesturs. Erfitt
er að staðsetja gos í gömlum
heimildum með nokkurri vissu, því
kunna sum þeirra eldgosa sem tal-
in eru í Grímsvötnum í raun að
hafa átt uppruna sinn á syðsta
hluta Kverkfjalla. Á kortum af
eldstöðvakerfinu í Kverkfjöllum
sést m.a. 20 km langur eldhryggur
sem liggur til suðurs inn á vatna-
svið Jökulsár á Brú. Gos á þessum
eldhrygg geta því valdið flóðum í
Jökulsá á Brú.
Stundum virðast gos í Vatna-
jökli hafa orðið á vatnaskilum und-
ir miðjum jöklinum, því hlaup hafi
orðið samtímis, beggja vegna und-
an jökulröndinni. Ekki er ólíklegt
að uppruni hins stóra og langvinna
hlaups sem hófst 16. október 1963
hafi verið eldgos, án þess að menn
yrðu þess varir, gosið hafi einfald-
lega ekki náð yfirborði eða ekki
sést en ummerki eldgoss í jöklum
hverfa á örstuttum tíma. Þá urðu
miklar breytingar í Jökulsá á Brú,
Jökulsá á Fjöllum og ám undan
Síðujökli sem allar flæddu sam-
tímis, gífurlega aurugar, sem er
afar óvenjulegt í seinni hluta októ-
ber en þá eru jökulár venjulega
vatnslitlar og þverrandi. Að þessu
sögðu er rétt að skoða annál at-
burða í Jökulsá á Brú í ljósi þeirra
framkvæmda sem nú eru hafnar.
Annáll nokkurra atburða í
Jökulsá á Brú
Það er rétt mat að virkjuninni
muni varla stafa hætta af hraun-
rennsli eða gjóskufalli enda mann-
virkin fjarri eldstöðvum öðrum en
Snæfelli, ef það skyldi rumska af
löngum svefni. Það er ljóst að
endingu virkjunarinnar kann að
vera hætta búin vegna hamfara-
flóða svo sem hér er lýst í annál
þekktra framskriða og/eða eld-
virknitengdra hlaupa í Jökulsá á
Brú. Skortur er á heimildum
framan af enda var lítið um ann-
álaskrif á Austurlandi:
i. Hrafnskelssaga Freysgoða –
mikið flóð braut náttúrulega
steinbrú af ánni.
ii. Árið 1625 varð gífurlegt
hlaup, gekk Jökulsá á Brú um 30
föðmum hærra en vant er og
braut af sér brúna við Fossvelli. Á
sama tíma varð vart umbrota í
Vatnajökli. Líklegt verður að telj-
ast að orsaka hamfarahlaupsins
1625 sé að leita í eldvirkni enda
fylgdi líka mikill ókyrrleiki, jarð-
skjálftar.
iii. Árið 1638 sást til eldglær-
inga í austanverðum Vatnajökli.
Hinn 27. febrúar kom upp eldur
með ógurlegum loga austur á fjöll-
um svo loftið varð hvarvetna í
glæringum, en vötn öll á Austur-
landi fylltust flóði og báru mikinn
vikur á sjó út, en fyrir því að þá
var vetur og eldurinn var fáa daga
uppi, þá máttu menn ekki vita
hvar hann brann (Skarðsannáll).
iv. Árið 1695 varð mikið hlaup í
ánni, brúna tók af og var ný brú
byggð og tekin í notkun árið 1698
(Fitjaannál).
v. Um 1730 – líklegt framhlaup í
Brúarjökli, vatnavextir, brak og
brestir. Sveinn Pálsson lýsir þessu
í Jöklariti sínu og tekur það sér-
staklega fram að vatn Jöklu sé
mjög ljótt, en það orð hefur lengi
verið á Jöklu að hún sé allra áa
skítugust og er þar átt við aur-
burð. Í Ferðabók Ólafs Ólavíusar
er getið um óvenjuleg hlaup eða
flóð í Jöklu sem standi með mikl-
um vatnavöxtum í allt að 12 vikur.
vi. 1810 – framhlaup í Brúar-
jökli, töðuvaxnir haugar sem jök-
ullinn braut niður í hlaupinu 1889–
1890 eru sagðir myndaðir í þessu
framhlaupi sem hlýtur því að hafa
verið mikið.
vii. 21. ágúst 1872 heyrðust í
Eiðaþinghá á Austurlandi og víðar
dynkir og ógurlegir brestir, þeir
voru tíðastir um morguninn og
voru taldir 30 frá kl. 9–11 f.h.;
brestirnir virtust vera í nónsstað
og leiða til útsuðurs, í stefnu á
öræfin upp af Fljótsdal. Töldu
menn þetta vera eldgosabresti og
umbrot í Brúarjökli eða einhvers-
staðar norðan til í Vatnajökli.
viii. Haustið 1883, 8. október,
sást á Héraði eldur í Vatnajökli,
suðvestur af Snæfelli, í Kverk-
fjöllum?
ix. Árið 1890. Fyrir jól 1889
urðu menn varið við óvanalegan
vöxt og jökulkorg í ám þeim sem
falla undan Brúarjökli, fór að bera
á miklum jökulleir, sem fór vax-
andi. Um hátíðir var leirburður
orðinn svo mikill, að ef sökkt var
fötu í ána og vatnið látið setjast
var nær helmingur jökulleðja.
Sauðamaður frá Kóreksstöðum í
Hjaltastaðaþinghá sá um nýárs-
leytið af fjallinu upp frá bænum
eld mikinn hlaupa upp í jöklinum,
inn til Snæfells, eða að svipuðum
stað og 1883. Um sama leyti eða
litlu síðar urðu menn varir við
nokkra jarðskjálfta. Dunur og
dynkir heyrðust líka um veturinn
og vorið og eina helgi í júlí varð
mikill jakaburður og vatnavöxtur í
Jökulsá er hélst í nokkra daga.
Skömmu síðar fóru tveir menn inn
á Vesturöræfi og sáu þeir það að
Brúarjökull var allur brotinn og
hlaupinn út að Sauðá, á að giska
1,5 mílum frá fastajöklinum. Jök-
ulbrúnin reis hátt eða eina 60–70
metra og hafði flett upp og yfir
sig grónu landi. Í suðvestur af
Snæfelli sást í gjáarbarm inni í
jöklinum, lá sú gjá frá austri til
vesturs. Breyting varð á rennsli
jökulkvíslanna í þessum um-
brotum. Í þessu hlaupi eru mynd-
aðir hraukarnir eða jökulgarðarnir
á Kringilsárrana sem eru ein-
stæðir á heimsmælikvarða.
x. Í júlí 1903 varð allnokkurt
öskufall, alveg austur á Vopna-
fjörð, á sama tíma varð Jökulsá á
Brú óvenjuvatnsmikil og kann því
að hafa verið uppi eldur ofan Brú-
arjökuls.
xi. Í júlí 1934 varð umtalsvert
hlaup í Jökulsá með miklum aur-
burði. Þar sem áin fór yfir tún var
ekki nytjað næstu ár á eftir vegna
sands. Einn maður fórst í hlaup-
inu þegar ólgandi straumurinn
skall á kláfnum yfir ána. Kann
þetta hlaup að tengjast eldgosi í
Vatnajökli og Skeiðarárhlaupi á
sama tíma.
xii. Árið 1938 varð fremur lítið
framhlaup með vatnavöxtum, í
Brúarjökli.
xiii. Árið 1963 mikið framhlaup í
Brúarjökli og vöxtur í Jökulsá svo
aurburður jókst til muna. Svo
mikill var aurinn í ánni að þegar
tekið var sýni í flösku var meira
en helmingur sandur og leðja.
Engar heimildir eru um að eld-
virkni sé uppi í Vatnajökli, sem
fyrr kann að vera eldgos þótt eng-
inn verði þess var. Hámarki náðu
vatnavextir haustið 1964 og hefur
áin ekki staðið svo hátt síðan. Um-
merki um þetta hlaup er víða að
finna við ána en miklar hrúgur af
grófum sandi standa enn uppi í
lækjarfarvegum. Aurburðurinn
var gífurlegur, Jökulsá fyllti far-
veg sinn á Héraðssandi og flæmd-
ist um. Í kjölfarið voru reistir
varnarveggir, m.a. við Hnitbjörg,
til varnar því að áin bryti frekara
land. Svo mikið efni, möl og sand-
ur, auk gruggsins, settist til á lág-
lendi að upprunalegur farvegur
árinnar fylltist svo áin komst ekki
fyrir og flæmdist undan. Hlaupið
stóð í rúmt ár, í kjölfarið hófust
vatna- og svifaursmælingar í Jök-
ulsá á Brú, vorið 1965.
Þegar reisa á mannvirki fyrir
hundruð milljóna króna þarf
áhættumat að taka tillit til allra
þátta. Eldvirkni er sleppt í
áhættumati enda ekki um bein
áhrif að ræða heldur afleiðingar
eldvirkni í tugkílómetra fjarlægð,
sem kunna engu að síður að hafa
afdrifaríkar afleiðingar með jaka-
burði, vatnavöxtum og aurburði.
Mælingar þær sem notaðar eru
við útreikning á væntanlegri end-
ingu lónsins eru meðaltal svif-
aursmælinga frá árinu 1965. Grófa
efnið, sandur og möl hafði þá fyrir
löngu sest til og er ekki með í út-
reikningum en nákvæmlega þetta
efni mun setjast til á lónsbotn-
inum við stífluna. Starfstími Kára-
hnjúkavirkjunar kann því að verða
mun styttri en gert er ráð fyrir í
áætlunum.
Samkvæmt skýrslu Lands-
virkjunar má búast við hlaupi í
Jökulsá innan 30 ára og ekki er
ráð nema í tíma sé tekið.
Vatnajökull: ísi þakinn
dormandi eldrisi
Eftir Ástu Þorleifsdóttur
Höfundur er jarðverkfræðingur og
leiðsögumaður.