Morgunblaðið - 24.06.2003, Blaðsíða 22

LISTIR
22 ÞRIÐJUDAGUR 24. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÞEGAR Sigurbjörg Þrastar-
dóttir sendi frá sér sína fyrstu
ljóðabók, Blálogaland (1999), vökn-
uðu strax vonir um að hér væri á
ferðinni ljóðskáld sem ætti eftir að
auðga íslenska samtímaljóðlist. Ís-
land sem uppspretta undrunar og
væntumþykju var yrkisefni Sigur-
bjargar og mörg ljóðanna miðluðu
kankvísri náttúrusýn sem minnti á
bestu skáld á borð við Steinunni
Sigurðardóttur, Lindu Vilhjálms-
dóttur og Gyrði Elíasson. Ljóðmál-
ið var vandað og ljóst að hér var á
ferðinni höfundur sem kunni að
vinna úr áhrifum og hefð á sjálf-
stæðan hátt.
Vonirnar voru strax uppfylltar
árið eftir með ljóðabókinni Hnatt-
flug þar sem farið var á flug um
veröld víða, auk þess sem föður-
landið var kannað sem fyrr. Hnatt-
flug er með glæsilegustu ljóðabók-
um sem komið hafa út hérlendis á
undanförnum árum – og á sú lýsing
bæði við útlit og innihald bókarinn-
ar sem hlaut viðurkenningu dóm-
nefndar um Bókmenntaverðlaun
Reykjavíkurborgar sem kennd eru
við Tómas Guðmundsson árið 2000
og var valin besta ljóðabók ársins
af afgreiðslufólki í bókabúðum
sama ár. Sjálf Tómasarverðlaunin
hlaut Sigurbjörg síðan fyrir sína
fyrstu skáldsögu, Sólar sögu, í
fyrrahaust og ekki lét hún þar við
sitja heldur hlaut hún einnig verð-
laun í einþáttungasamkeppni Leik-
félags Akureyrar fyrir nokkrum
mánuðum.
Svona glæsilegt upphaf á höf-
undarferli er óvenjulegt og gæti
jafnvel verið erfitt fyrir ungan höf-
und að standa undir væntingum
sem óhjákvæmilega fylgja í kjöl-
farið. En velgengnin virðist ekki
vera þessu skáldi fjötur um fót;
Sigurbjörg heldur sínu striki og
bætir enn einu brotinu í ljóðaheim
sinn með nýjasta verki sínu, ljóða-
bókinni Túlípanafallhlífum sem
kom út snemma vors. Það er ekki
af tilviljun sem ég nota orðið
„ljóðaheim“ því að Sigurbjörgu
hefur tekist að skapa í verkum sín-
um sérstakan heim sem lesendur
hennar eru að verða kunnugir.
Þessum heimi er miðlað í gegnum
kvenkyns ljóðmælanda sem oftast
er einn á ferð um Ísland og önnur
lönd og lýsir skynjun sinni og
hugsunum á hnitmiðaðan, hug-
myndaríkan og oftast mjög
skemmtilegan hátt. Þótt þessi
kvenvera sé yfirleitt ein á ferð og
jafnvel einmana er hún ekki kvart-
sár og lítið fer fyrir þjáningunni
sem margir telja forsendu skáld-
skaparins. Hún veit „að það er
kjaftæði“ „að vanræktir akrar vaxi
best“, eins og segir í ljóðinu Yf-
irgefa, og gerir grín að mýtunni um
skáldið þjáða í ljóðinu Úlnliðirnir
mínir sem hefst á þessum ljóðlín-
um:
Mér finnst eiginlega glatað
að hafa aldrei þjáðst af þunglyndi
ég meina svona alvöru
svartnætti
skúffandi
að geta ekki rakið
þjáningavetur
í þakíbúðum [...]
Að þessu sögðu er þó engu að
síður staðreynd að Túlípanafall-
hlífar er dekkri ljóðabók en hinar
fyrri tvær – og kannski ekki svo
fráleitt að tengja hana við skáld-
sögu Sigurbjargar, Sólar sögu, þar
sem fjallað er um ofbeldi og and-
legt skipbrot. Einnig má benda á
að titillinn er myndhverfing fyrir
tár, eins og sjá má af ljóðinu Og
tárin þín.
Túlípanafallhlífar skiptist í fjóra
kafla: Elsku Helíos [djöfuls róm-
antíkin], Blómstrið eina, Veröld
hlý & rjóð og Hauskúpa [falska
gamla fjögurra gata]. Fyrirsagn-
irnar gefa vísbendingu um þema
eða andrúmsloft innan hvers kafla,
þótt því fari fjarri að hvert eitt ljóð
sé sniðið að ákveðnu þema og aðal-
þemun teygja sig einnig út fyrir
mörk hvers kafla. Í upphafi hvers
kafla er að finna ljóð sem lesa má
sem e.k. einkunnarorð fyrir það
sem á eftir kemur og í lok hvers
kafla er að finna eftirmála eða
„Epilogus“. Í Elsku Helíos ef
fjallað um ástina og ástarsorgina
að töluverðri kaldhæðni og já-
kvæðum húmor og þar hefur upp-
hafsljóðið að geyma „kenningu
hins beiska“ sem þykist vita að
„hjartað sé í eðli sínu svikult“ enda
er það „bústið og mjúkt efst en /
endar í hvössum oddi“. Í næstu 14
ljóðum er síðan að finna fjölbreyti-
legar hugleiðingar um eðli ástar-
innar og kaflinn endar síðan á
skemmtilegu og margræðu ljóði,
Epilogus I, þar sem ljóðmælandi
svífur til himins í loftbelg „hærra &
hærra & helíumið / flæðir & allt er
svo fallegt …“
Ljóðin í næsta kafla tengjast
flest dauða, eins og fyrirsögnin
gefur vísbendingu um. En dauðinn
getur birst í ýmiss konar líki: ást-
leysis, einmanaleika, stöðnunar
eða ótta við að eldast, svo fátt eitt
sé talið. Í fyrstu tveimur ljóðunum
má sjá skemmtilega samsömun lík-
ama og náttúru og í
því síðara, Vaxa,
myndast ljóðveran við
að breiða yfir sig
„torfurnar“ strax, áð-
ur en hún verður úr-
skurðuð fullorðin.
Myndin sem hér er
dregin upp af lifandi
líkama sem samsam-
ast jörðinni minnir dá-
lítið á „Kartöfluprins-
essu“ Steinunnar
Sigurðardóttur úr
samnefndri ljóðabók
og má velta fyrir sér
hvort hér sé á ferðinni
„kvenlegt mótíf“
(fleiri ljóð þeirra
beggja mætti nefna í þessu sam-
bandi, svo og ljóð fleiri skáld-
kvenna).
Eins og þegar er komið fram er
bygging Túlípanafallhlífa útpæld
og vel skipulögð. Ákveðið skipulag
er á röð ljóðanna innan hvers kafla
og jafnvel má lesa ákveðna sögu út
úr titlunum einum og sér. Þannig
finnst mér góður húmor í röð
ljóðanna í öðrum hluta þegar heiti
þeirra eru lesin: … Átta sig, Yfir-
gefa, Sakna, Pipra, Týnast og Eld-
ast. Í ljóðinu Pipra er leikið með
tvíræðni á óvæntan hátt, þar sem
skortur á kynlífi er myndhverfður
sem vík full af hafís sem fáir voga
sér að sigla í gegnum. Ljóðið Eld-
ast bregður upp eftirminnilegri
mynd af líkamlegri hnignun, eft-
irsjá og iðrun (og maður þakkar
forsjóninni fyrir að skáldkonan er
enn ung og því tæpast að yrkja út
frá eigin reynslu).
Veröld hlý & rjóð hefur að
geyma ljóð um heiminn allan og
einstaka afkima hans og basl
mannanna. Í síðasta ljóðinu,
Epilogus III, dregur höfundur
fram á hnitmiðaðan hátt reynslu
kynslóðar sinnar sem hefur þurft
að óttast fátt annað en morrann:
ég öfunda þá sem eiga endurminningar
úr stríði þeir hafa forskot þegar kemur
að þakklæti mér líður einkennilega
á gamlársdag of margir óvæntir hvellir
samt gæti ég áreiðanlega skrimt á
niðursoðnum mat eins og hver annar
ég er líka staðráðin í að halda dagbók
eins og anna frank en þangað til sef ég
út og tef og lakka kommóður en stundum
langar mig mest að horfa á teiknimynd
helst einhverja einfalda fyrir lítil börn
síðan ég veit ekki hvenær kannski
múmínálfana en ég var alltaf smeyk
við morrann og veit að hann er hérna
Í síðasta hluta bókarinnar,
Hauskúpu, er haldið áfram að
spinna þann þráð sem finna má í
ljóðinu hér að ofan (og má reyndar
rekja lengra aftur um fyrri bók-
arhluta). Það er líkast
því að ljóðmælandinn
þrái ógnina, þján-
inguna og lífsháskann
og kannski má reyna
að særa þetta upp:
„Hvar er ástsýkin /
hvar er hvítblæðið /
hvar er glossasteinn-
inn þinn / og blúnduei-
lífðin“ má syngja með
ljóðmælanda í upphafi
Hauskúpu (undir lagi
ræningjanna í Karde-
mommubæ) og síðan
hefst ferð í gegnum
þennan lokahluta Túl-
ípanafallhlífa sem
kannski er sá besti af
fjórum góðum. Í ljóðinu Þeir sem
hata eldhússtörfin háir ljóðmæl-
andi sitt einkastríð í eldhúsinu, í
því næsta, Í þessu landi er engin
herskylda, er fjallað um „fyrirséð-
ar blóðsúthellingar“ kvenna á
skemmtilegan hátt. Í ljóðinu Heim-
sending kemur undarlegur maður
hjólandi inn í stofu hjá ljóðmæl-
anda, „eyrnastór og drýpur af hon-
um / óeirðaolía“, og spyr: „Já, varst
þú að panta byltingu?“ Næsta ljóð
kallast Njósnir um nágranna, og
það þarnæsta hefst á orðunum:
„Helst vildi ég drepa / eins og Rósa
á heiðinni / helst af öllu lítið lamb /
sökkva / höndum í blóð og innyfli.“
Á eftir þessari morðfantasíu kem-
ur annað ljóð sem heitir einfald-
lega Morðsaga sem lýsir „falleg-
asta dauðdaganum“, að láta
„rammíslenskt laufblað / næfur-
þunnt“ loka á sér kokinu!
Kannski er skýringuna á hinum
myrka leik ljóðmælandans í svo
mörgum ljóða bókarinnar að finna í
þessum einföldu ljóðlínum næst-
síðasta ljóðsins:
daglega falla
turnar úti í heimi
í fáeinum rjóðrum
er allt krökkt af ást
annars fátt nýtt
Ógnin og ástin (og ótal afbrigði
af hvoru tveggja) eru óumdeilan-
lega hlutskipti mannsins og Sigur-
björg Þrastardóttir reynir að ná
utan um þetta hlutskipti á athygl-
isverðan og oft á tíðum afar
skemmtilegan hátt.
Í ljóðum Sigurbjargar er krökkt
af tilvísunum í íslenskar bók-
menntir, ekki síst ljóðahefðina. Úr-
vinnsla hennar er bæði sjálfstæð
og frumleg og ég er þess fullviss að
Túlípanafallhlífar mun ekki valda
aðdáendum Sigurbjargar von-
brigðum og vonandi kemur hún
fleirum á bragðið.
„Varst þú að panta byltingu?“
BÆKUR
Ljóð
Sigurbjörg Þrastardóttir, JPV útgáfa
2003, 73 bls.
TÚLÍPANAFALLHLÍFAR
Sigurbjörg
Þrastardóttir
Soffía Auður Birgisdóttir
HIN árlega listahátíð Á seyði var
formlega sett á laugardag í menn-
ingarmiðstöðinni Skaftfelli á
Seyðisfirði. Það eru Menning-
arráð Austurlands, Menningar-
borgarsjóður og Seyðisfjarð-
arkaupstaður sem standa
fjárhagslega að baki listahátíð-
inni, en framkvæmdastjóri hennar
er sem fyrr Aðalheiður Borgþórs-
dóttir.
Hátíðin var sett með ávörpum
Tryggva Harðarsonar bæjarstjóra
og Arnbjargar Sveinsdóttur og
því næst var opnuð sýning á verk-
um þýska myndlistarmannsins
Lothars Baumgartens. Nefnist
hún Fogelvlug. Lothar hefur m.a.
sýnt í Guggenheim-safninu í New
York og tekið þátt í Dokumenta-
sýningunni í Kassel og Fen-
eyjatvíæringnum. Hann hefur ver-
ið framarlega í myndlistarumræð-
unni síðustu 30 árin eða svo, en
þetta er fyrsta sýning hans á Ís-
landi. Hann er þekktastur fyrir
innsetningar sínar og skúlptúra
og vinnur mikið með mann-
fræðilegar athuganir sínar á
frumbyggjum Ameríku.
Baumgarten er fæddur árið
1944 í Rheinsberg, Mark Brand-
enburg. Hann nam við myndlist-
arakademíuna í Karlsruhe árið
1968 og síðar í Düsseldorf á ár-
unum 1969 til 1971, en þar naut
hann leiðsagnar myndlistarmanns-
ins Josephs Beuys. Hann býr nú
og starfar í Düsseldorf, New York
og París. Sýning Baumgartens
stendur fram til 17. ágúst nk. og
er opin daglega milli kl. 11 og 24.
Á seyði stendur í allt sumar og
er dagskráin fjölbreytt að vanda.
Má þar nefna tónleika Bláu kirkj-
unnar öll miðvikudagskvöld,
menningardag barna 21. júní,
leikhús, svokallað ljóðapartí, kvik-
myndasýningar og norska menn-
ingardaga. Þá er listahátíð ungs
fólks á Austurlandi, LungA, frá
16. til 20. júlí, en sú hátíð hefur
skipað fastan sess í menningarlífi
fjórðungsins undanfarin ár.
Vefsíða Á seyði listahátíðar er
www.sfk.is/aseydi.htm.
Lothar Baumgarten
sýnir á Seyðisfirði
Morgunblaðið/Steinunn Ásmundsdóttir
Frá opnun listahátíðarinnar Á seyði, sem hófst á laugardag á Seyðisfirði.
Meðal viðstaddra voru Signý Ormarsdóttir, menningarfulltrúi Austur-
lands, og Arnbjörg Sveinsdóttir, framkvæmdastjóri hátíðarinnar.
Egilsstöðum. Morgunblaðið.
ÚT eru komnar fjórar bækur í kilju:
Karlar hlusta aldrei og konur
geta ekki bakkað í stæði er eftir
hjónin Allan og Barbara Pease. For-
mála skrifar Bjarni Haukur Þórsson
en Gísli Rúnar Jónsson þýddi bók-
ina og staðfærði.
Leitast er við að útskýra hvernig
á því stendur að karlar og konur
eru svona ólík. Þau byggja á nýj-
ustu rannsóknum á starfsemi heil-
ans, eigin athugunum og viðtölum
við fólk um allan heim.
Bókin hefur komið út víða um
heim, selst í milljónum eintaka og
verið vikum saman á met-
sölulistum.
Útgefandi er Almenna bóka-
félagið. Bókin er 314 bls., prentuð
í Nørhaven í Danmörku. Björg Vil-
hjálmsdóttir hannaði bókarkápu.
Verð: 1.599 kr.
Barist fyrir frelsinu er eftir Björn
Inga Hrafnsson. Í bókinni, sem
kom út fyrir síðustu jól, segja tvær
íslenskar mæðgur sögu sína, þær
Guðríður Arna Ingólfsdóttir og Heba
Shahin. Guðríður hóf ung sambúð
með Egypta, sér eldri manni, sem
virtist hafa samlagast lífinu á Vest-
urlöndum vel. Í fyrstu lék allt í lyndi
en með tímanum og einkum eftir
að þau eignuðust börn kom annað
andlit eiginmannsins í ljós – andlit
heittrúarmannsins.
Útgefandi er Vaka-Helgafell. Bók-
in er 286 bls., prentuð í Danmörku.
Ragnar Helgi Ólafsson hannaði
kápu. Verð: 1.599 kr.
Þriðji tvíburinn eftir Ken Follett.
Ung vísindakona gerir ótrúlega upp-
götvun við rannsókn á árásargirni
út frá erfðum. Hún finnur upplýs-
ingar um tvo unga karlmenn sem
virðast vera eineggja tvíburar en
eiga þó ekki sömu móður og fædd-
ust hvor á sínum stað. Sama dag
er hún tekin úr þessu verkefni og
skyndilega hefur hún ríka ástæðu
til að óttast um líf sitt.
Útgefandi er Vaka-Helgafell. Bók-
in er 437 bls., prentuð í Danmörku.
Ragnar Helgi Ólafsson hannaði
kápu. Verð: 1.599 kr.
Benjamín dúfa eftir Friðrik
Erlingsson segir frá fjórum vinum
og viðburðaríku sumri í lífi þeirra.
Regla rauða drekans er stofnuð og
þeir Róland dreki, Andrés örn, Bald-
ur hvíti og Benjamín dúfa hafa nóg
fyrir stafni í baráttu sinni gegn
ranglæti. Lífið virðist vera óslitið
ævintýri, en það koma brestir í vin-
áttuna, ævintýrið breytir um svip og
kaldur raunveruleikinn ryðst inn í líf
félaganna.
Friðrik Erlingsson hlaut Íslensku
barnabókaverðlaunin fyrir Benjamín
dúfu, og margvíslegar viðurkenn-
ingar aðrar. Bókin hefur verið þýdd
og gefin út í fimm öðrum löndum.
Gerð var kvikmynd eftir sögunni
sem sýnd hefur verið víða um lönd
og hlotið mörg verðlaun.
Útgefandi er Iðunn. Bókin er 137
bls., prentuð í Danmörku. Hilmar
Sigurðsson hannaði kápu. Verð:
1.599 kr.
Kiljur
Íslensk speki
hefur að geyma
eitt þúsund til-
vitnanir í sam-
antekt Jónasar
Ragnarssonar.
Einnig er vitnað í
fjölda Íslendinga,
lífs og liðna.
Höfundur hefur
víða leitað fanga, svo sem í bók-
um, blöðum, tímaritum og á verald-
arvefnum. Þetta eru hnitmiðaðar til-
vitnanir, flestar frá síðustu
áratugum. Meðal efnisflokka eru
fegurð, frelsi, gæfa, lýðræði, tími,
vinátta og von, svo fátt eitt sé
nefnt.
Jónas Ragnarsson er kunnur fyrir
bók sína Dagar Íslands, sem kom
fyrst út fyrir tæpum áratug. Auk
þess er hann höfundur bókanna Ís-
lendingar dagsins og Íslensk hugs-
un.
Útgefandi er Mál og menning.
Bókin er 207 bls., prentuð í Sví-
þjóð. Kristín Ragna Gunnarsdóttir
hannaði bókarkápu. Verð: 2.990 kr.
Handbók