Morgunblaðið - 10.07.2003, Blaðsíða 24

UMRÆÐAN
24 FIMMTUDAGUR 10. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
NOKKRAR umræður hafa orðið
um lyf og kostnað í kjölfar fregna af
vanda Landspítalans (LSH). Nokk-
uð skortir á, að litið
hafi verið á þessi
mál af sjónarhóli
sjúkra manna, en
hér skal þó undan-
skilin fróðleg grein í
Mbl. 5. júlí eftir Ólaf
Örn Arnarson. –
Umönnun sjúkra ber vitni um
menningarstig þjóðar. Þetta er
grundvöllur fyrir siðuðu samfélagi,
og hann varðar okkur öll.
Björn Ingi Hrafnsson ritaði grein
um lyfjaverð í Mbl. 28. júní og síðar
aðra í Mbl. í gær, 5. júlí. Björn legg-
ur út af fregnum af fjárhagsvanda
LSH, en meðal „stærstu útgjalda-
liða“ hans séu innkaup á lyfjum.
Björn mælir hér með „öflugu innra
eftirliti“. Ekki mundi víst af veita,
að hans mati.
Björn víkur síðar að lyfjanotkun
hér á landi og bendir á mikinn
kostnað af bólgueyðandi lyfjum,
einkum hinum nýju coxíblyfjum. Og
Björn spyr: „Hvaða skýringar hafa
læknar á þessari gífurlegu notkun
bólgueyðandi lyfja?“ – Hér má
nefna, að þessi gigtarlyf eru m.a.
gefin þeim sem þjást af stoðkerfis-
sjúkdómum. Björn virðist hér ekki
skilja þrautir þeirra, sem þjást af
liðagigt eða slitgigt eða hafa skerta
hreyfigetu, en þeir eru fjölmargir.
Þá skal vikið að tilefni umræðunn-
ar, þ.e. vanda LSH. Til þess að
fræðast um þessa ágætu stofnun er
unnt að fara á heimasíðu hennar.
Þar má m.a. lesa nýlega fundargerð
stjórnarinnar og „Stjórnunar-
upplýsingar janúar til maí 2003“.
Fróðleg er „Ársskýrsla 2002“. Sam-
kvæmt rekstrarreikningi (sbr. Árs-
skýrsluna, bls. 74 og bls. 88) námu
rekstrarútgjöld LSH árið 2002:
24.241 m. kr. Langstærsti út-
gjaldaliðurinn var laun og launa-
tengd gjöld: 16.574 m. kr., þ.e. um
68%. – Í skýrslunni er tilgreindur
lyfjakostnaður LSH 2002 með skipt-
ingu eftir lyfjaflokkum. Þeir eru 14
talsins, og hverjum flokki er skipt í
tvennt: „Innan spítala“ og „S-
merkt“. Í S-lyfjunum eru öll nýjustu
og dýrustu lyfin. Lyfjakostnaður
LSH í fyrra nam samtals 2.243 m.
kr., þ.e. um 9% af rekstrarútgjöld-
unum. Af þeim var kostnaður vegna
S-lyfja um 61%, en um 39% vegna
hinna. Langmestur var kostnaður S-
lyfjanna í flokkunum „Æxlishemj-
andi og lyf til ónæmistemprunar“,
um 45% S-lyfjanna, og „blóðlyf“, um
25%, eða um 70% til samans. Kostn-
aður S-merktu gigtarlyfjanna var
um 2% þeirra, og reyndar var hann
um 0,1% af rekstrarútgjöldum LHS.
– Er við hæfi að sjá eftir fé í þessi
lyf? Ætla menn að lausn fáist hér
með „öflugu innra eftirliti“ með
kostnaði við ný æxlishemjandi lyf? –
Björn spurði, hvort læknar hefðu
ekkert verðskyn. Spyrja má á móti
um háttvísi varaþingmannsins.
Það er heldur ólíklegt til árangurs
við lausn á vanda LHS að skilgreina
hann einkum með umfjöllun um lyf,
en huga lítt að launagjöldunum, sem
eru langstærsti liðurinn. Líklega
verður hugað mjög að þeim lið, en
þá munu biðlistarnir lengjast.
Björn gagnrýnir, að kostnaður
hins opinbera vegna lyfja hafi nán-
ast þrefaldast á rúmum áratug. Nú
getur ýmislegt haft áhrif á lyfja-
kostnað, sbr. greinar Önnu Birnu
Almarsdóttur og Jóns Kristjáns-
sonar í Mbl. 1. og 3. júlí. Menn hafa
nefnt ný (og dýrari) lyf, verð þeirra
og breytta aldursdreifingu Íslend-
inga. Allt hefur þetta eflaust sín
áhrif. Því eru auðvitað takmörk sett,
hversu miklu fé er unnt að verja til
heilbrigðismála, en það er þröngt
sjónarhorn að einblína á opinberan
kostnað og hugsa lítt um hag sjúkra
manna. Björn beinir og orðum sín-
um að þeim sjúklingum, „sem telja
hverja einustu heimsókn til læknis
eiga að enda á því að fá afhentan lyf-
seðil“. Menn verða hér „að hemja
sig,“ að sögn. – Enn má hér spyrja
um smekkvísi. Nú eru veikindi
manna með ýmsum hætti, og e.t.v.
eru til fávísir menn, sem Björn lýsir
með fyrrnefndum hætti. En ég er
ekki í neinum vafa um að flestir
menn vita, að lyfjum fylgja oft ýms-
ar aukaverkanir. Þau geta verið
mjög óþægileg, valdið t.d. ógleði,
svima, munnþurrki o.m.fl. Þá geta
þau verið sjúklingum dýr.
Skrifstofustjóri Framsóknar-
flokksins bendir á „heppilega“ fyrir-
mynd fyrir okkur til þess að halda
opinberum lyfjakostnaði í skefjum.
Hann vísar til fordæmis Nýsjálend-
inga í heilbrigðismálum. Þeir lækk-
uðu, sem kunnugt er harkalega
framlög til velferðarmála upp úr
1990. Spyrja má um þessa „velferð“
að hætti Nýsjálendinga. Er þetta
bara sérviskulegt tal eins manns,
eða er þetta stefna þessa ágæta
flokks?
Hér skal kannað súlurit með
grein Björns í gær um lyfjasölu
1993–2002. Þar kemur fram, að
aukningin er greinilega langmest í
sölu tauga- og geðlyfja. Tal Björns
um „þreföldun“ opinbers lyfjakostn-
aðar má að verulegu leyti rekja til
þessarar lyfjasölu. Það fólk, sem
tekur þessi lyf, á líklega bara „að
hemja sig“.
En Björn á sér ýmsa skoðana-
bræður. Við skulum athuga forystu-
grein Fréttablaðsins frá 20. mars
2002. Þar segir m.a.:
„Mest hefur neyzla aukizt á svo-
kölluðu læknadópi. Daglega verða
tugþúsundir Íslendinga að taka inn
prózak eða annað læknadóp til að
treysta sér til að horfast í augu við
daginn.“ Og síðar segir: „Íslenzk
notkun geðbreytilyfja úr apótekum
þrefaldaðist rúmlega á síðasta ára-
tug tuttugustu aldar. Samt harðnaði
lífsbaráttan ekki tiltakanlega á þess-
um tíma. Þvert á móti batnaði hagur
fólks.“
Ekki þarf að eyða orku í það að
ansa slíkum skrifum. Ef menn vilja
breiða út slík viðhorf og telja við
hæfi að sneiða að veiku fólki, þá
verða þeir að fá að gera það, ef ein-
hver útgefandi vill birta slíkt rugl.
Verst er þó, ef þetta hefur áhrif á
(vara)þingmenn. Rétt er hér að
nefna, að í lyfjabúðum hafa oft legið
frammi handhægir bæklingar um
geðsjúkdóma eftir kunnan sérfræð-
ing á þessu sviði.
Eitt þarf að lokum að nefna út af
allri þessari umræðu um lyfjakostn-
að og nauðsyn sparnaðar. Þeir sem
vegna sjúkdóma sinna hafa lágt
sjálfsmat, taka sumir nærri sér
þessa umræðu og væl um kostnað
hins opinbera. Þess eru dæmi, að
fólk hætti að taka lyf sín, án sam-
ráðs við lækni. Pétur Hauksson
læknir hefur nefnt dæmi um þetta.
Ég segi af þessum sökum: Við sem
þurfum að taka ýmis lyf, skulum
ekki ansa þessu fánýta tali. Við
treystum læknum okkar, og við tök-
um lyfin á réttum tíma. Svo er mikil-
vægt að hreyfa sig og stefna að því
að auka andlegt og líkamlegt þrek
og þol.
Um lyf, bólgur
og sjúklinga
Eftir Ólaf Oddsson
Höfundur er kennari.
BRÉFRITARI las það á baksíðum Morgunblaðsins sunnudaginn 22. júní
að varasamur sandskafrenningur væri þessa dagana á Mývatnsöræfum og
foksandurinn því hættulegur bílaumferð. Sandskaflar kæmu þarna á bíl-
vegi. Þetta leiðir huga bréfritara svona um 65 ár aftur í
tímann til áranna rétt fyrir upphaf heimsstyrjaldarinnar
1939. Þá var hann farþegi í bíl sem ók um núverandi þjóð-
veg nr. 1 á Suðurlandi í góðu sumarveðri. Þá gerðist það að
sandbylur stóð þvert yfir þjóðveginn á Rangárvöllum í mik-
illi norðanátt. Þar var þjóðvegurinn nánast ófær vegna
sandbyls og sandskafla á veginum. Þetta var næstum alveg
á sama stað og núverandi Hellu-golfvöllur er í dag, grænn
og fallegur. Þar var næstum eingöngu eyðisandur árið
1939. Grænt tún í dag.
Þá hafði það einnig gerzt nokkru fyrir 1939 að sýslumaður Rangæinga
hafði flúið af opinberri sýsluskrifstofu sinni í Gunnarsholti upp á Rangár-
völlum í miklum norðan sandstormi og leitað skjóls með sjálfan sig og skjöl
sín í verzlun Kaupfélags Rangæinga austur á Hvolsvelli. Enginn sand-
stormur þar. Fékk sýslumaður Rangæinga í þessari neyð sinni húspláss í
einu herbergi innaf búð kaupfélagsins og sat þar um nokkurn tíma nánast
ofan á öllum skjölum embættis sýslumanns. Til að sjá á þessum árum bar
moldarmökkinn á Rangárvöllum oft við himin séð frá Hvolsvelli. Var sem
stórt hátt fjall brúnt á lit í mikilli norðanátt og náði allt inn á öræfin.
Við þessar aðstæður töldu allir baráttuna við foksandinn alveg vonlausa.
Sumir vildu ekki gefast upp. Eitt af því sem reynt var og byrjað var á þessi
árin var að setja vegg úr ónýtu bárujárni austur af Gunnarsholti þvert frá
austri til vesturs á mesta sandflóðið sem skreið með jörðu suður Rangár-
velli í mikilli norðanátt. Sérstaklega var þetta slæmt í sól og þurru veðri.
Þá var sandurinn léttur og fauk vel undan vindi.
Þessi bárujárnsgirðing stoppaði mesta sandflóðið. Á sléttu landi kom nú
mikill sandhaugur hjá bárujárninu og var til að sjá eins og löng og ávöl
hæð. Í þennan sand var síðan sáð melgresi sem batt svo enn meiri foksand.
Þjóðvegur nr. 1 var nú fær alla daga neðst á Rangárvöllum. Sandskaflar
komu þar ekki lengur. Árangurinn blasti við og ekki var um hann að deila.
Þá fengu menn kjark til að halda áfram. Meiri og meiri árangur náðist.
Þetta er rakið hér þar sem landgræðslustjóri Sveinn Runólfsson segir í
viðtali við Morgunblaðið 22. júní sl. að „nokkra mannsaldra“ geti tekið að
sigrast á foksandi Mývatnsöræfa. Þetta er líklega rétt nema tekið sé til
hendinni svo um munar.
Flestir eða allir telja þá hugmynd bréfritara eflaust fráleita og jafnvel
vitlausa að endurreisa gömlu Áburðarverksmiðjuna í Gufunesi úti á landi
t.d. á Norðausturlandi þar sem ný virkjun framleiðir brátt nægilegt raf-
magn. Verksmiðjan væri látin framleiða áburð til landgræðslu. Þá yrði
mest allur foksandur fljótt græddur upp og stoppaður. Er það vitlaust?
Svo vantar gott og göfugt sumarverkefni fyrir svona 1000 langtíma-
atvinnulausa en allir loka á þetta vonlausa fólk í dag og enginn ræður það í
vinnu. Fær ekki vinnu. Koma verður þeim vonlausu í það góða verk að
græða upp landið. Stoppa foksandinn. Taka þá úr sinni sjálfheldu og mjög
slæmri stöðu í kerfinu sem ekkert nema mjög stórt opinbert verkefni getur
bjargað þeim úr. Mun margborga sig á endanum. Rjúfa verður vítahring
þessa fólks.
Þetta verður að duga í bili um þá snarvitlausu hugmynd bréfritara að
flytja Áburðarverksmiðjuna austur á land og framleiða þar áburð til að
stoppa með foksandinn. Svo verður að koma þeim vonlausu og langtíma-
atvinnulausu til hjálpar. Ekkert betra gera þeir vonlausu en að hjálpa til
við að græða upp landið. Hjálpa svo sjálfum sér um leið inn í þjóðfélagið
aftur. Full þörf er á því.
Atvinnulausir stoppi sandfokið
á Mývatnsöræfum
Eftir Lúðvík Gizurarson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
MIKIL breyting hefur orðið á
jafnaðarstefnunni frá byrjun síð-
ustu aldar og fram á daginn í
dag. Markmið jafn-
aðarmanna hefur
þó ekki breyst.
Það er eins og áð-
ur frelsi, jafnrétti
og bræðralag. Tak-
mark jafnaðar-
manna er að koma
á þjóðskipulagi, þar sem allir búa
við góð kjör. Markmið jafnaðar-
manna er að bæta kjör launa-
fólks. En leiðirnar að markinu
eru aðrar í dag en áður.
Jafnaðarmenn vildu áður fara
leið þjóðnýtingar og áætlunar-
búskapar til þess að jafna tekj-
urnar í þjóðfélaginu og tryggja
fulla nýtingu framleiðslutækj-
anna. Í dag telja jafnaðarmenn,
að unnt sé að ná markmiði jafn-
aðarstefnunnar eftir öðrum leið-
um, með aðgerðum í skattamálum
og félagsmálum, þ.e. með því að
beita skattkerfinu og bótakerfi
Tryggingastofnunar til tekjujöfn-
unar. Jafnaðarmenn vilja ákveða
bætur Tryggingastofnunar rík-
isins þannig, að enginn þurfi að
líða skort og að bótaþegar geti
lifað mannsæmandi lífi. Löggjaf-
inn og ríkisvaldið eiga að fylgjast
með því að framleiðslutækin séu
nýtt nægilega og eftirlitsstofn-
anir að gæta þess, að fylgt sé
settum reglum, þar á meðal
samkeppnisreglum.
Einhver mesta breytingin á
stefnu jafnaðarmanna er sú, að
nú aðhyllast jafnaðarmenn frjálsa
samkeppni. En jafnaðarmönnum
er ljóst, að frelsi á markaðnum
kallar á strangt eftirlit og að það
er ávallt viss freisting fyrir fyrir-
tækin að misnota frelsið. Stór
fyrirtæki geta náð markaðs-
ráðandi stöðu og takmarkað sam-
keppni. Ef þau misnota þessa
stöðu sína verða yfirvöld að grípa
inn í. Okkar markaður er mjög
lítill og því meiri hætta en ella á,
að fyrirtæki nái markaðsráðandi
stöðu.
Skattar til tekjujöfnunar
Í síðustu þingkosningum var
mikið rætt um skattamál, félags-
mál og stöðu fyrirtækja, bæði al-
mennt og í sjávarútvegi. Í um-
ræðunni um þessi mál kom vel
fram munurinn á afstöðu jafn-
aðarmanna og ríkisstjórnarflokk-
anna til þessara mála. Samfylk-
ingin, flokkur jafnaðarmanna,
lagði fram tillögur um aðgerðir í
skattamálum til tekjujöfnunar. Í
samræmi við það vildi Samfylk-
ingin lækka skatta mest hjá
þeim, sem lægstar hafa tekj-
urnar.
Sjálfstæðisflokkurinn vildi
lækka skatta jafnt hjá öllum, sem
þýddi það, að þeir hæstlaunuðu
fengju mesta skattalækkun. Sam-
fylkingin barðist einnig fyrir því,
að bætur aldraðra, öryrkja og at-
vinnulausra yrðu stórhækkaðar
til þess að bæta hag þessara hópa
en hún taldi kjör þeirra óvið-
unandi.
Samfylkingin, flokkur jafnaðar-
manna, vildi einnig að settar yrðu
skýrar og gegnsæjar reglur um
fyrirtækin og eftirlit með þeim.
Samfylkingin lagði áherslu á, að
þess yrði gætt, að fyrirtækin
misnotuðu ekki markaðsfrelsið.
Jafnframt gagnrýndi Samfylk-
ingin harðlega, að útgerðarmenn
skyldu fá aflaheimildir fríar og að
þeir skyldu geta selt þær öðrum
og haft gífurlegan hagnað af því.
Taldi Samfylkingin, að þetta fyr-
irkomulag hefði skapað óhóflega
misskiptingu í þjóðfélaginu, sem
yrði að leiðrétta.
Stendur vörð um
velferðarkerfið
Það er ekki eins mikill munur á
stefnu stjórnmálaflokkanna í dag
og áður var. Allir flokkar segjast
vilja efla velferðarkerfið, efla
Tryggingastofnun og hækka bæt-
ur til þeirra, sem standa höllum
fæti. Það er erfiðara en áður að
greina á milli flokkanna í þessu
efni. En þegar grannt er skoðað
sést hvaða flokkar vilja aukinn
tekjujöfnuð og hvaða flokkar
standa dyggastan vörð um vel-
ferðarkerfið. Þrátt fyrir falleg
orð allra flokka er sótt að vel-
ferðarkerfinu í dag. Samfylk-
ingin, flokkur jafnaðarmanna, vill
standa vörð um velferðarkerfið.
Hún vill jafna tekjuskiptinguna í
þjóðfélaginu. Hún vill nútíma-
jafnaðarstefnu.
Jafnaðarstefna
nútímans
Eftir Björgvin Guðmundsson
Höfundur er viðskiptafræðingur.
Í VIÐTALI í Morgunblaðinu í gær um sölu Sementsverksmiðjunnar fór for-
maður framkvæmdanefndar um einkavæðingu, Ólafur Davíðsson, með rangt
mál. Sagði hann að aðrir tilboðsgjafar í verksmiðjuna en sá sem samið var við
hefðu ekki gefið til kynna með jafn skýrum hætti að ætlunin
væri að halda rekstri verksmiðjunnar áfram. Hið rétta er að
sá hópur sem GJ Fjármálaráðgjöf fór fyrir gerði skriflegt til-
boð með þeirri skýru forsendu að rekstri yrði haldið áfram,
enda voru t.d. nokkrir mætir menn af Akranesi í hópnum,
sem ekki höfðu annað í huga.
Ég hef lýst undrun minni á því að ekki skuli hafa verið rætt
við þann hóp sem GJ Fjármálaráðgjöf fór fyrir, sérstaklega í
ljósi þess að í auglýsingu einkavæðingarnefndar um sölu verksmiðjunnar í
mars stóð: „Gert er ráð fyrir því að viðræður við þann tilboðsgjafa [sem val-
inn er til viðræðna] geti tekið allt að tvær vikur. Takist samningar ekki við
þann aðila verður gengið til viðræðna við þann tilboðsgjafa sem metinn er
annar í röðinni á grundvelli sömu upplýsinga og svo koll af kolli.“ Frá því
ákveðið var að ganga til viðræðna við þann hóp sem samið var við eru ekki
liðnar tvær vikur, heldur nærri þrír mánuðir.
Þrátt fyrir þetta sagði Ólafur Davíðsson í Morgunblaðinu í gær: „Það var
ekki fyrirfram ákveðið að fara í viðræður við einn aðila í tvær vikur og svo
strax við þann næsta. Þessi ummæli Ólafs eru einnig augljóslega villandi.
Ég tel að einkavæðingarnefnd hafi gert mistök með því að ræða ekki við
hóp GJ Fjármálaráðgjafar. Telja hefði mátt líkur á að betra verð fengist í við-
ræðum við hann. Í tilboði okkar kom fram verðbil, sem náði töluvert upp fyrir
þær 68 milljónir sem samið var um.
Rétt er að taka fram að sala Sementsverksmiðjunnar er engu að síður mik-
ið gleðiefni. Hún eykur líkurnar á því að rekstur verksmiðjunnar verði
tryggður og hún megi blómstra. Það er mikilvægt að koma sem flestum fyr-
irtækjum úr höndum ríkisvaldsins.
Formaður einkavæðingarnefndar
fór með rangt mál
Eftir Gunnlaug Jónsson
Höfundur er fjármálaráðgjafi hjá GJ Fjármálaráðgjöf.
Skólavörðustíg 8
10% kynningarafsláttur
af Lapponia skart - maí og júní
PIPAR OG SALT Klapparstíg 44
Sími 562 3614
GEFÐU HÚSINU SVIP
Vönduð ryðfrí húsaskilti
Fjölbreytt myndaval fyrir
hús & sumabústaði