Morgunblaðið - 10.07.2003, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. JÚLÍ 2003 27
S
ÉRFRÆÐINGUM í
málefnum Afríku varð
felmt við þegar George
W. Bush lýsti því yfir í
kappræðum fyrir for-
setakosningarnar árið 2000 að Afr-
íka yrði neðarlega á lista hans yfir
forgangsverkefni í utanríkismál-
um.
Nú þegar Bush er í fyrstu ferð
sinni til Afríku, tæpum þremur ár-
um síðar, eru sömu sérfræðingar
undrandi á því hversu mikla
áherslu stjórn Bush hefur lagt á
heimsálfuna sem bandarískir ráða-
menn hafa oft hunsað. Efnahags-
aðstoðin við Afríkuríki hefur verið
aukin, svo og neyðarhjálpin, forset-
inn hefur átt fundi með 22 afrískum
þjóðhöfðingjum og stjórn hans hef-
ur meðal annars beitt sér fyrir friði
í Súdan, að því er fram kemur í The
Washington Post.
Var andvígur hernaðaríhlut-
unum í Afríku
Bush sagði í kosningabaráttunni
að hann hefði ekki sent bandaríska
hermenn til að koma í veg fyrir
hópmorð í Rúanda árið 1994 og
hann væri andvígur hernaðaríhlut-
unum til að byggja upp þjóðríki.
Samt bræðir hann nú með sér að
senda bandaríska hermenn til frið-
argæslu í Afríku í fyrsta sinn frá
óförum Bandaríkjahers í Sómalíu
fyrir áratug.
Bandaríska varnarmálaráðu-
neytið hefur unnið að áætlun um að
senda um það bil 2.000 hermenn til
friðargæslu í Vestur-Afríkuríkinu
Líberíu. Embættismenn í Hvíta
húsinu tala nú um að Bandaríkja-
mönnum beri siðferðisleg skylda til
að koma í veg fyrir að fátæk ríki
með óstöðugt stjórnarfar verði
gróðrarstía og öruggt athvarf fyrir
hryðjuverkasamtök, auk þess sem
það þjóni hagsmunum Bandaríkj-
anna.
„Embættismenn Bush-stjórnar-
innar hafa verið miklu lengur í Afr-
íku en ég bjóst við,“ hafði The
Washington Post eftir Kenneth
Bacon, talsmanni bandaríska varn-
armálaráðuneytisins í forsetatíð
Bills Clintons og nú yfirmanni
hjálparstofnunarinnar Refugees
International. „Þetta hefur komið
mjög á óvart.“
Yfirlýsingunum fylgt eftir?
Menn eru þó ekki á einu máli um
hvort Bush sé tilbúinn að fylgja yf-
irlýsingum sínum eftir með aðgerð-
um sem hefðu verulega þýðingu
fyrir nokkur af fátækustu löndum
heims. Nokkrir sérfræðingar í mál-
efnum Afríku segja að aðstoð
Bandaríkjanna við álfuna til þessa
sé aðeins brot af því sem þurfi til að
berjast gegn alnæmisfaraldrinum
sem kostar milljónir manna lífið á
ári hverju.
Vilji Bush til að beina athyglinni
að Afríku endurspeglar aukin áhrif
ýmissa bandarískra þrýstihópa
sem hafa látið málefni álfunnar til
sín taka, svo sem hjálparstofnana,
trúarhreyfinga, kaupsýslumanna
og samtaka blökkumanna. Kristi-
legar hreyfingar, sem hafa verið á
meðal helstu bakhjarla Bush, töldu
um fimm milljörðum dollara (390
milljörðum kr.) á þremur árum til
að styrkja ríki sem gera ákveðnar
ráðstafanir í baráttunni gegn fá-
tækt og spillingu og tryggja mann-
réttindi.
Þeir sem hafa gagnrýnt stefnu
Bush segja að þetta séu aðeins lof-
orð og ekki sé víst að Bandaríkja-
þing samþykki fjárveitingarnar.
Aðrir telja hins vegar að Bush sé
staðráðinn í að koma áformunum í
framkvæmd og þeir fara ekki dult
með undrun sína. „Bush fer ekki
aðeins til Afríku sem ferðamaður
vegna þess að þetta er upphafið að
sögulegri stefnubreytingu í mál-
efnum Afríku, sem repúblikanar
heimila vonandi – og það undir
stjórn forseta úr röðum repúblik-
ana, okkur til mikillar furðu,“ sagði
Jamie Drummond, framkvæmda-
stjóri DATA, hreyfingar sem hefur
beitt sér fyrir aukinni aðstoð við
Afríku.
Rakið til
Powells og Rice
Bush hefur að ýmsu leyti sýnt
Afríku meiri áhuga en Clinton, sem
varð fyrir svo miklu áfalli vegna
ófaranna í Sómalíu að hann hafnaði
hernaðaríhlutun til að koma í veg
fyrir hópmorðin í Rúanda 1994.
Clinton beið með að fara til Afríku
þar til á síðara kjörtímabilinu og
bað þá Rúandamenn afsökunar á
því að hafa ekki „gripið til aðgerða
nógu fljótt eftir að drápin hófust“.
„Stjórn Clintons hafði ekki neina
stefnu í málefnum Afríku í nær
fimm ár eftir klúðrið í Sómalíu,“
sagði Harry Johnston, fyrrverandi
þingmaður úr röðum demókrata.
„Það var næstum siðlaust hvernig
við komum fram við álfuna.“
Þessi áherslubreyting í utanrík-
isstefnu Bandaríkjastjórnar er að
miklu leyti rakin til Colins Powells
utanríkisráðherra og Condoleezza
Rice þjóðaröryggisráðgjafa,
tveggja þekktustu embættismann-
anna úr röðum blökkumanna í
Bandaríkjunum. „Afríka er hluti af
sögu Bandaríkjanna,“ sagði Rice.
„Evrópumenn og Afríkumenn
komu hingað saman, Afríkumenn í
hlekkjum. Þrælahaldið var auðvit-
að fæðingargalli Bandaríkjanna.
Og við höfum reynt að takast á við
afleiðingarnar alla tíð síðan.“
áhrifum OPEC, samtaka olíuút-
flutningsríkja.
The New York Times hefur eftir
embættismönnum í Washington að
forsetinn sé einnig staðráðinn í því
að sýna bandarískum kjósendum
og umheiminum að utanríkisstefna
sín byggist ekki aðeins á því að
beita hervaldi ef þörf krefur til að
verja hagsmuni landsins. Hann vilji
að stjórn sín verði ekki síður þekkt
fyrir að berjast gegn alnæmisfar-
aldrinum, aðstoða við að sjá þorp-
um í þróunarlöndum fyrir hreinu
drykkjarvatni, styrkja verkefni í
skólamálum og beita sér fyrir friði.
„Það þjónar hagsmunum okkar
að stuðla að hagsæld í Afríku,“
sagði Bush fyrir ferðina. „Við höf-
um hagsmuni af því að þjóðirnar
haldi áfram að berjast saman gegn
hryðjuverkastarfsemi.“
„Eintómt orðagjálfur“
Nokkrir sérfræðingar í málefn-
um Afríku segjast þó enn vera tor-
tryggnir í garð Bush og segja Afr-
íkuferð hans fyrst og fremst snúast
um að styrkja pólitíska stöðu hans
fyrir komandi kosningabaráttu.
Hann ætli þá að dusta rykið af
stefnuskrá „umhyggjusama íhalds-
mannsins“, sem mótuð var fyrir
síðustu kosningar, og auka kjör-
fylgi sitt meðal blökkumanna, sem
var aðeins tæp 10%.
„Bandaríkin veita Afríku nær
enga aðstoð. Þetta er eintómt orða-
gjálfur,“ sagði Jeffrey Sachs, for-
stöðumaður Earth Institute við
Kólumbíu-háskóla og talsmaður
samtaka sem berjast gegn alnæm-
isfaraldrinum. „Aðstoð okkar við
Afríku nemur fjórum dollurum
[rúmum 300 kr.] á hvern Banda-
ríkjamann á ári.“
Aðstoðin aukin
Þróunaraðstoð Bandaríkjanna
við Afríku sunnan Sahara jókst þó í
1.062 milljónir dollara (82 milljarða
króna) í ár úr 738 milljónum doll-
ara (57 milljörðum kr.) á síðasta ári
Clinton-stjórnarinnar, árið 2000,
að sögn The Washington Post.
Stjórn Bush hefur lofað að verja
15 milljörðum dollara (1.117 millj-
örðum króna) til baráttunnar gegn
alnæmi á næstu fimm árum og
megnið af fénu á að renna til Afr-
íku. Stjórnin hyggst einnig verja
til að mynda forsetann á að skipa
sérstakan sendimann í Súdan til að
binda enda á ofsóknir múslíma í
norðanverðu landinu á hendur íbú-
um suðurhlutans sem eru flestir
kristnir.
Hryðjuverkasamtök festi
ekki rætur í Afríku
Embættismenn í Hvíta húsinu
segja að stefna Bush í málefnum
Afríku hafi einnig mótast af
hryðjuverkunum í Bandaríkjunum
11. september 2001 þar sem þau
hafi sýnt hversu hættulegt það geti
verið að hunsa fátæk ríki með
óstöðugt stjórnarfar.
„Stjórn Bush leggur nú áherslu á
að átta sig á því á hvaða svæðum
hryðjuverkasamtök geta fest ræt-
ur og falið sig,“ hafði Los Angeles
Times eftir Pauline Baker, for-
manni Fund for Peace í Wash-
ington. „Og Afríka er galopin
vegna þess að þar eru svo mörg
misheppnuð ríki sem geta ekki haft
eftirlit með landamærunum, fjár-
magnsflutningum og auðlindum
eins og demöntum sem hafa verið
notaðar til peningaþvættis.“
Bush hefur því lofað að veita
ríkjum í Austur-Afríku – Kenýa,
Djíbútí, Eþíópíu, Úganda og Tans-
aníu – aðstoð að andvirði 100 millj-
óna dollara (7,8 milljarða króna)
við að auka landamæraeftirlitið.
Álfa viðskiptatækifæra
Stjórn Bush lítur einnig á Afríku
sem álfu viðskiptatækifæra, síðasta
stórlega vannýtta markaðinn í
heiminum fyrir bandarískan varn-
ing. Um fimmtungurinn af olíuinn-
flutningi Bandaríkjanna kemur frá
Afríku og stjórnin vonast til þess
að hægt verði að auka hann frekar
og draga þar með hugsanlega úr
Afríka fær aukið
vægi í stefnu Bush
Margir sérfræðingar í
málefnum Afríku, sem
gagnrýndu stefnu Bush
Bandaríkjaforseta í
byrjun kjörtímabilsins,
undrast nú mjög
hversu mikið vægi álf-
an hefur fengið í stefnu
hans í utanríkismálum.
AP
Abdoulaye Wade, forseti Senegals, og George W. Bush haldast í hendur í dyrum þrælahúss á Goree-eyju sem
bandaríski forsetinn skoðaði í fyrradag. Þrælar voru fluttir í gegnum þessar dyr í skip sem sigldu síðan með þá
til Ameríku. Bush sagði að þrælahald væri „einn mesti glæpur sögunnar“ og lýsti flutningi þræla frá Afríku
sem „mestu búferlaflutningum í heiminum“ og einni mestu skömm sögunnar.
’ Hryðjuverkin íBandaríkjunum
sýndu hversu
hættulegt það getur
verið að hunsa fá-
tæk ríki með óstöð-
ugt stjórnarfar ‘
a öryggi
innan og
eglur um
út af
rið rýmk-
t líkur á
kasta ís-
da gagn-
„Sá at-
m ræðir,
eykjavík-
egt, að ís-
ystu sak-
ta til að
saksókn-
og verður
gum. Ég
fi þróast í
á grund-
og sé það
við við-
tak varn-
nn.
uld mjög
g erum í
nsk yfir-
tta með-
um halda
enska ut-
gir David
i banda-
nn bætir
kilningur
utanríkis-
vald í öll-
álum sem
janna frá
rsamn-
hendi
n, hrl. og
sins, seg-
nt beiðn-
inni um framsal mannsins til utan-
ríkisráðuneytisins, sem hafi lýst
því yfir í bréfi að erindi Banda-
ríkjanna um að Ísland félli frá for-
réttinum hafi verið samþykkt.
Sveinn Andri bendir á að alla tíð
frá því Bjarni Benediktsson og
hans samtíðarmenn sömdu um
varnarsamninginn við Bandaríkja-
menn hafi mikil áhersla verið lögð
á það að framkvæmd varnarsamn-
ingsins Íslandsmegin væri öll á
einni hendi þannig að Bandaríkin
væru ekki að skipta við mörg
ráðuneyti. „Öll samskiptin hafa
því frá upphafi verið við utanrík-
isráðuneytið og síðan varnarmála-
deild utanríkisráðuneytisins af
hagnýtum ástæð-
um. Allar ákvarð-
anir eru teknar
af utanríkisráðu-
neytinu,“ segir
hann.
Hann leggur
áherslu á að í
auglýsingu um
Stjórnarráð Ís-
lands komi skýrt
fram að utanrík-
isráðherra fari
með framkvæmd
allra málaflokka
sem tengist varn-
arsamningnum,
hvort sem það
séu dómsmál eða
löggæslumál og
svo framvegis.
„Síðan koma lög
um meðferð opin-
berra mála og í
25. gr. þeirra
segir að ríkissak-
sóknari hafi
æðsta vald þegar
kemur að ákvörð-
unum hvort beri
að ákæra menn
eða ekki. Það
sem ég hef verið
að reyna að benda
á er að þessi
ágreiningur snýst ekki um hvort
beri að ákæra manninn heldur
hvort málið sé innan íslenskrar
lögsögu. Ef málið er utan ís-
lenskrar lögsögu þá hefur ríkis-
saksóknari ekkert með það að
gefa út ákæru. Þetta er milliríkja-
mál.“
Sveinn Andri telur að ríkis-
stjórnin og utanríkisráðuneytið í
umboði hennar ákveði hvort lög-
saga Íslands nái yfir þetta mál í
milliríkjasamningum.
Hann bendir auk þess á áður-
nefnda 11. grein hegningarlaga og
að við setningu laga um meðferð
opinberra mála hafi einum 90
lagaákvæðum verið breytt, sem
talin voru vera á skjön við lögin og
þar hafi ekki verið minnst á varn-
arsamninginn. „Þannig að það
virðist ekki hafa verið hugsun lög-
gjafans að breyta með einum eða
neinum hætti þeirri skipan sem
komið var á með lögfestingu varn-
arsamningsins,“ segir hann.
Hann undirstrikar að enginn sé
að draga í efa sjálfstæði ríkissak-
sóknara heldur snúist málið um
það að það séu aðrir sem ákveði
hvar lögsagan falli.
Ríkissaksóknari ákveði það ekki
upp á sitt eindæmi að hann hafi
lögsögu í málum, heldur sé það
löggjafans og annarra stjórnvalda.
Úrskurði héraðsdóms um fram-
lengingu gæsluvarðhalds yfir
manninum hefur verið áfrýjað til
Hæstaréttar og á Sveinn Andri
ekki von á því að Hæstiréttur
ljúki málinu fyrr en eftir helgi.
efur stöðugt upp á sig
fram-
nnar
ns á
með
ds og
ar-
li ís-
rk í
ós
málið
rg.
Fanneyros@mbl.is