Morgunblaðið - 02.08.2003, Page 33

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. ÁGÚST 2003 33
g hafi
ju þá
plýs-
nka-
éttlát
s sem
ta í
i að
llar
bótagreiðslur hins opinbera til einstaklinga og nöfn
hæstu bótaþeganna birt í fjölmiðlum. Þá er hægt að
vega og meta hvort tilteknir einstaklingar þiggi óhóf-
legar bætur miðað við efni og aðstæður.
Hér gefur auga leiða að Gunnar Smári setur hags-
muni ríkisvaldsins ofar hagsmunum hvers ein-
staklings, þ.e. að fá að hafa sín mál í friði.
Öllum refsað fyrir brot fárra
Það eru haldlítil rök að þetta sé nauðsynlegt til að
tryggja aðhald og að allir greiði sína eðlilegu skatta.
Flestir eru löghlýðnir og fara að fyrirmælum yf-
irvalda í þessum efnum. Auðvitað stunda einhverjir
skattsvik en þá á ekki að refsa öllum fyrir brot fárra.
Hjá embættum skattstjóra starfar líka hæfi-
leikaríkt fólk sem hefur sérhæft sig í eftirliti með því
hvort einstaklingar greiði of lága skatta miðað við
tekjustofn. Sú hugsun að fólk komi upp um nágranna
sinn, telji það lífsstíl hans ekki samræmast skatt-
greiðslum, er líka afar ógeðfelld. Þetta eftirlit á að
vera á höndum skattstjóra en ekki einstaklinganna
sjálfra. Skattstjóri hefur einnig víðtækar heimildir til
að rannsaka og krefjast allra upplýsinga telji hann
þörf á. Það eyðir tortryggni okkar í garð hverra ann-
arra.
Skattyfirvöld hafa líka sagt hverfandi að skatt-
stjóra berist skriflegar eða með öðrum hætti form-
legar ábendingar um skattundandrátt þrátt fyrir eft-
irgrennslan og yfirlegu margra um álögð gjöld
náungans. Fólk fær nú sent heim til sín álagning-
arseðla þar sem allar upplýsingar, sem birtast í
álagningarskrá, koma fram. Fólk á því ekkert erindi
í álagningarskrá annað en að fletta upp skatt-
greiðslum náungans. Slík framkvæmd er ekki rétt-
lætanleg.
Óskylt að taka saman lista
Þó skattstjórum sé skylt samkvæmt lögum að
leggja fram álagningarskrá er ekkert í lögum sem
segir þeim að taka saman fyrir fjölmiðla hæstu skatt-
greiðendur í hverju skattumdæmi. Það ætti að krefja
þá svara af hverju þeir vinna þessar upplýsingar til
birtingar með þessum hætti og senda fjölmiðlum.
Þeim er það ekki skylt og jafnvel ekki heimilt.
Landsfundur Sjálfstæðisflokksins hefur ályktað
gegn þessari framkvæmd. Þingmenn ættu í ljósi alls
þessa að fella úr gildi lög sem kveða á um að skatt-
stjórum sé skylt að leggja fram álagningar- og skatt-
skrár.
rsónuupplýsinga
Höfundur er blaðamaður.
Morgunblaðið/Kristinn
jóra til að fletta upp í álagningarskrám á meðan þær liggja
stæðisflokksins lagði til að þessi birting yrði lögð af.
sem bera bæði
ga ábyrgð í mál-
umræðunni. Að
ur Árnason
um sem milli-
efur nú gert
rum að hans
hinir raunveru-
málsins hafa
flokkur
nisstofnun
álahreyfing í
yktað um að leggi
nisstofnun og
g Sjálfstæð-
yfing á nú mál-
stumenn Sjálf-
engi fundið
rvalda allt til for-
em hefur lengi
ki Sjálfstæð-
rgoft amast við
og sama hafa
s gert en báðum
stjórnað að
mönnum Sjálf-
velti ríkisstjórn-
amkeppnismála í
myndafræðileg-
lfstæðisflokks
r. Það skulu
egt fyrir við-
a að frjálsum
ábyrgðarmenn
inum stjórn-
isflokknum. Að-
r að ekki eigi að
samráðsmálinu
flokkurinn. Að-
ur amast við um-
eki upplýsinga til
i en sjálfur glæp-
tæðisflokkurinn.
efur barist hat-
sett séu lög um
kkanna og það
inn.
komið er Sjálf-
i málsvari
og frjáls fram-
ur sérhagsmuna
óli
ylkingarinnar.
Á
ÓTRÚLEGA skömmum
tíma hefur orðræða
stjórnmálamanna, sér-
fræðinga og almennings
breyst á róttækan hátt
þannig að allt virðist mælt í gildum
verslunar og viðskipta. Allt er
„bissness“.
Og þegar allt er bissness þarf að
skýra hlutina upp á nýtt. Skólar eru
orðnir þjónustufyrirtæki, við þá eru
gerðir þjónustusamningar um að veita
tilteknum fjölda nemenda skilgreinda
þjónustu. Fyrir þetta greiðir ríki eða
borg. Sama má segja um sjúkrahús –
sem reyndar heita núna heilbrigð-
isstofnanir á máli fagmanna – þar er
samið um ákveðinn fjölda sjúklinga,
tilteknar aðgerðir.
Og þessi gildi hafa fest sig svo í
sessi að ekki má lengur efast um þau.
Þvert á móti setjast allir að sama
samningaborði og rífast um skilgrein-
ingar; hvort það sé ódýrara að kenna
guðfræði en lögfræði.
Þessi hugarfarsbreyting er mótuð af
hugmyndafræði sem oft er kölluð ný-
frjálshyggja. Að vísu amaðist stak-
steinahöfundur Morgunblaðsins við því
orði um daginn og sagði ekkert nýtt
við nýfrjálshyggjuna. Undir það má
taka. Frjálshyggjan er gamaldags
stefna, sköpuð af annarri öld þegar
lýðræði var ekki til nema í hugum
draumóramanna og æðsti draumur
borgarastéttarinnar var að koma á
kosningum þar sem rétturinn til að
kjósa byggðist á efnahag. Það sem er
nýtt er tungutakið sem fylgir nútíma-
legum kapítalisma.
Meðal lykilorða sem hagfræðingar
hafa kynnt til sögu eru sveigjanleiki
og hreyfanleiki. Þessi tvö nafnorð urðu
töfraþula sem sérhver forstjóri þuldi
áður en hann fór að sofa og hélt áfram
að þylja þegar hann vaknaði. Það sem
átti að gerast sveigjanlegt og hreyf-
anlegt voru atvinna, laun og réttindi
vinnandi fólks. Þeir hafa þegar náð því
takmarki að heita „vinnuveitendur“
þótt þeir veiti enga vinnu, heldur
kaupi vinnu annarra.
En samt er vinnuaflið enn ekki orð-
ið nógu sveigjanlegt, það hefur rétt
sem getur truflað hámarksgróðasókn.
Sveigjanleiki og hreyfanleiki mynda,
í þessari orðræðu, andstæðu við
„skrifræði“ sem fylgir flóknu sam-
félagi þar sem ekki er hægt að henda
vinnuafli fram og aftur eins fjár-
magnseigendum þóknast. Út af þessu
„skrifræði“ hefur sprottið sú goðsögn
að allt sem er ríkisrekið sé þunglama-
legt, svifaseint og staðnað. Á móti sé
einkarekstur, þar sem er ekkert op-
inbert skrifræði, hreyfanlegur og
sveigjanlegur.
Í framhaldi af þessu var farið að
gera þjónustusamninga um alla mögu-
lega og ómögulega hluti. Ekki gengur
að hafa ríkisstofnanir á fjárlögum, þær
eiga að vera stofnanir, helst sjálfseign-
arstofnanir, sem ríkið gerir svo þjón-
ustusamning við hverju sinni. Þetta á
að auka hreyfanleika því hægt er að
segja samningnum upp. En reyndar
var hægt áður fyrr að taka stofnanir
af fjárlögum og leggja þær niður, eins
og var gert með Þjóðhagsstofnun.
Ekki tók það langan tíma þó að
lagabreytingu þyrfti til, og því spurn-
ing hvort kerfið sé ekki ávallt jafn
hreyfanlegt og sveigjanlegt og þeir
sem stjórna því, óháð rekstrarformi.
Í framhaldi af breyttri umræðu hef-
ur sjálfsmynd okkar breyst. Okkur
ber að skynja okkur sjálf sem hag-
fræðilega einingu, okkar eigin atvinnu-
rekanda (hvort sem við þiggjum laun
eða erum verktakar) og hugsa starf
okkar sem fyrirtækjarekstur. Þannig
eru kjarasamningar bara mál atvinnu-
rekanda og sérhvers starfsmanns sem
ber þá einn ábyrgð á launum sínum –
sem að sjálfsögðu eru trúnaðarmál.
Þannig komast atvinnurekendur upp
með að borga konum lægri laun en
körlum – og segja svo eins og hvít-
þvegin lömb: „Ja, konan bað um
minna. Ég get ekki borið ábyrgð á
því.“ Undir þetta tekur fólk enda á
það sjálft að bera ábyrgð á örlögum
sínum. Ekki samt svo mikla ábyrgð að
það tali saman og myndi samtök, það
er nefnilega of ný hugsun fyrir hina
óendanlega gamaldags frjálshyggju.
Það sem vantar alfarið inn í sjálfs-
myndina er hins vegar að maður geti
á nokkurn hátt borið ábyrgð á örlög-
um annarra.
Maður sem vill virðast góður stjórn-
andi í opinbera kerfinu segir: „Ég lít á
þetta sem hvert annað fyrirtæki.“ Ef
maður vill virðast góður stjórnandi í
einkarekstri segir maður: „Ég
rek þetta fyrirtæki á hreyf-
anlegan og sveigjanlegan
hátt.“ Í því felst sem sagt að
borga fólki mishá laun fyrir
sömu vinnu, skerða réttindi
starfsmanna (fyrirtæki getur
t.d. ekki verið mjög hreyf-
anlegt ef það þarf að festa sig
um of í lífeyrisskuldbind-
ingum) og komast upp með
allt saman á þeirri forsendu
að öll séum við hagfræðilega
þenkjandi fólk, öll séum við í bissness.
En ef hagfræðilegu gildin fá ein að
ráða, t.a.m. í opinberri þjónustu, s.s.
skólakerfinu og heilbrigðiskerfinu,
þurfa önnur gildi, s.s. mannréttinda-
og jafnréttisgildi, umönnunar- og
fræðslugildi, undan að láta. Og þá ber
okkur að staldra við og hugsa. Viljum
við fórna öllum öðrum gildum á altari
markaðslögmála, viljum við færa allt í
dulargervi hagfræðinnar, viljum við að
sjúkrahús og skólar endurskilgreini
sjálfsmynd sína og verði „Lækn-
ingasala“ og „Fræðslukaup“? Hafði
ekki hið opinbera skrifræði – sem
skylt er að mála eins dökkum litum og
mögulegt er, og hafa jafnan uppi
möntruna um að það sé staðnað, nið-
urdrepandi og kæfandi fyrir ein-
staklingsframtakið – önnur gildi í
heiðri sem eiga það til að gleymast í
nýja „sveigjanlega“ kerfinu? Svo sem
sömu meðferð fyrir alla og heið-
arleika? Sjálfskipuðum andstæðingum
„skrifræðisins“ finnst það kannski nið-
urnjörvandi og kæfandi fyrir ein-
staklinginn að hafa starfsemina gagn-
sæja og grundvallaða á jafnrétti og
heiðarleika. Eða eiga opinberir starfs-
menn að láta einhverja aðra hagsmuni
ráða starfi sínu? Hvernig fer það sam-
an að starfa sem sjálfstæður verktaki í
leit að hámarksgróða fyrir lágmarks-
kostnað en þurfa jafnframt að sinna
verkefnum í velferðar- og trygginga-
málum, sem heyra undir stjórn-
málamenn? Þetta ættum við öll að
vera meðvituð um þar til orðræðu-
bylgja hagfræðinnar gengur yfir. Í
stað hennar kemur svo einhvern tíma
önnur orðræðutíska. Þá verður
kannski ekki allt „bissness“ heldur
menning. Þá verður fyrirtækjum skylt
að vera meðvituð um menning-
arfræðilegt gildi sitt. Þá mun þykja
sjálfsagt að starfsmenn fyrirtækja
verði að vera vel lesnir í Laxness og
Þórbergi og enginn geti talist góður
starfsmaður nema hann geti farið með
Urð og grjót eftir Tómas.
Hvenær linnir
viðskipta-
bylgjunni?
Eftir Katrínu Jakobsdóttur
Höfundur er formaður
Ungra vinstri grænna.
’ Þannig komast atvinnurek-endur upp með að borga kon-
um lægri laun en körlum – og
segja svo eins og hvítþvegin
lömb: „Ja, konan bað um
minna. Ég get ekki borið
ábyrgð á því.“ ‘Í
VIKUNNI rauf Þórólfur Árnason
borgarstjóri þögnina um þátt sinn í
meintu ólöglegu samráði olíufélag-
anna en í óbirtri frumskýrslu Sam-
keppnisstofnunar segir að slíkt sam-
ráð hafi átt sér stað og núverandi
borgarstjóri komi við sögu.
Borgarstjóri segir í viðtali í Morgunblaðinu
sl. miðvikudag að hann telji sig ekki hafa
platað Reykjavíkurborg með undirritun til-
boðs vegna útboðs árið 1996. Að vísu segir
hann í sama viðtali að hann hafi fljótlega gert
sér grein fyrir því í starfi sínu hjá Olíufélag-
inu að samráð væri á milli félaganna. Samt
gegndi hann áfram starfi sínu hjá Olíufélag-
inu árum saman eftir að honum varð þetta
ljóst. Er á honum að heyra að það hafi hann
gert nauðugur viljugur en hann segist hafa
gripið fyrsta tækifæri sem gafst til að skipta
um vinnu en það hafi reyndar tekið fjögur ár.
Ekki verður betur séð en yfirlýsingar borg-
arstjóra staðfesti að hann var virkur þátttak-
andi í meintu samráði olíufélaganna sem
Samkeppnisstofnun telur að hafi m.a. beinst
gegn Reykjavíkurborg og almenningi. Þrátt
fyrir að fyrrverandi forstjóri Olíufélagsins
hafi lýst yfir því að núverandi borgarstjóri
hafi ekki haft ákvörðunarvald né borið ábyrgð
á verðlagningu til stórnotenda eins og
Reykjavíkurborg í starfi sínu hjá félaginu var
þeirri spurningu látið ósvarað hver þáttur
hans var í verðlagningu á bensíni og olíu til
smárra notenda, þ.e. neytenda.
Þá má benda á hve vandlega fyrrverandi
forstjóri Olíufélagsins velur orð sín. Borg-
arstjóri hafði samkvæmt yfirlýsingunni ekki
ákvörðunarvald og bar ekki ábyrgð á verð-
lagningunni, en það segir ekkert um þátt
hans í ákvörðunarferlinu. Á endanum er það
forstjórinn sem tekur ákvörðun og ber
ábyrgð, en það breytir því ekki að fleiri hljóta
að eiga þátt í viðkomandi ákvörðun og vita vel
hvaða forsendur liggja að baki henni.
Borgarstjóri vill ekki kannast við að hafa
platað Reykjavíkurborg þrátt fyrir að undir-
skrift hans sé á tilboði Olíufélagsins til
Reykjavíkurborgar á sínum tíma. Því má
spyrja: Hvers virði er undirskrift og hvenær
geta menn firrt sig ábyrgð á því sem þeir
skrifa undir? Athyglisvert er að borgarstjóri
viðurkennir hins vegar að hann hafi gert sér
grein fyrir því að samráð væri á milli olíufé-
laganna en samt hafi hann starfað þar áfram.
Ekki verður annað séð en að í þessum orðum
felist viðurkenning um að hann hafi í störfum
sínum unnið gegn hagsmunum neytenda með
ólögmætum hætti. Þrátt fyrir það segist hann
tilbúinn að starfa áfram sem borgarstjóri.
Undarlegur þáttur Ingibjargar
Borgarfulltrúar R-listans verða að gera það
upp við sig hvort þeir telji siðferðilega rétt-
mætt að maður, sem viðurkennt hefur að vera
virkur þátttakandi í meintu samráði olíufélag-
anna, gegni slíku trúnaðarembætti í þágu al-
mennings sem borgarstjórastarfið er. Borg-
arfulltrúar R-listans hafa þó, allir nema einn,
þær málsbætur að þeir réðu borgarstjórann í
góðri trú. Þessi eini er Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir en Þórólfur sagði henni hvernig
komið væri þegar hún bauð honum borg-
arstjórastarfið. Ingibjörg Sólrún hlýtur að
hafa gert sér grein fyrir alvöru málsins en
samt kaus hún að láta ekki samstarfsflokka
Samfylkingarinnar í borgarstjórn, framsókn-
armenn og vinstri græna, vita. Hún segist
hafa gert það vegna þess að Þórólfur hafi
sagt sér þetta í trúnaði. Öllum má ljóst vera
að málið var svo viðkvæmt að eðlilegt hefði
verið að upplýsa alla um það sem báru
ábyrgð á umræddri ráðningu. Ef Þórólfur
sagði Ingibjörgu það í trúnaði, hefði hún að
sjálfsögðu átt að gera honum það ljóst að
hann yrði einnig að upplýsa aðra um það, sem
styðja ættu hann til starfans, annars gæti hún
ekki mælt með honum. Ef til vill hefur Ingi-
björgu Sólrúnu grunað að ef málið yrði upp-
lýst fyrir samstarfsaðilum í R-listanum, yrði
það frágangssök og hefði þá ekkert orðið að
ráðningunni. Þegar þetta kæmi upp síðar
myndu samstarfsaðilarnir sitja uppi með
ákvörðun Ingibjargar – eins og komið hefur á
daginn.
Heilindi eða hentistefna?
Það er hins vegar umhugsunarefni að
stjórnmálamaður sem hafði það að megininn-
taki kosningabaráttu sinnar á sl. vori að saka
aðra stjórnmálamenn um óheiðarleika og þyk-
ist sjálf standa fyrir bætt siðferði, innleiðingu
samræðustjórnmála, nútímalega framtíðarsýn
og fleiri hljómfagra frasa, skuli ekki hafa séð
ástæðu til að upplýsa samstarfsflokka sína í
Reykjavíkurlistanum um svo þýðingarmikið
atriði þegar hún réð nýjan mann í sinn stað
um sl. áramót. Sennilega hefur hentistefna
verið Ingibjörgu Sólrúnu ofar í huga en heil-
indi þegar hún tók þá ákvörðun að leyna sam-
starfsaðila sína umræddum upplýsingum.
Ótrúleg svör borgarstjóra og
ábyrgð Ingibjargar Sólrúnar
Eftir Kjartan Magnússon
Höfundur er borgarfulltrúi Sjálfstæðisflokksins.