Morgunblaðið - 27.08.2003, Blaðsíða 22

LISTIR
22 MIÐVIKUDAGUR 27. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Í
NÆSTU pistlum hermi ég í sam-
þjöppuðu formi frá innliti mínu á
söfn og sýningar í Lundúnum og
hugleiðingum þeim tengdum,
seinna gefst mér vonandi tæki-
færi til að gera einhverju gleggri
skil. Mikilvægast að upplýsingar
um mikilsháttar viðburði komi meðan þeir
eru enn við lýði svo þeir fari síður framhjá
áhugasömum sem eiga leið til borgarinnar.
Leonardo da Vinci (1452-1519) svíkur
engan, hann er skýrasta dæmi þess að hug-
verk af hárri gráðu eldist aldrei, gerir tím-
ann að afstæðu hugtaki í líkingu við kalda
atómið. Heilum 486 árum eftir dauða sinn
er listamaðurinn jafn forvitnilegur og ný-
stárlegur og meðan hann lifði, um það vitna
tvær mikilsháttar sýningar á teikningum
hans í Evrópu á þessu ári, önnur í París,
hin í Lundúnum. Um að ræða heil 140 riss í
sölum Louvre, sýn-
ingin opnaði á vor-
mánuðum og lauk 14.
júní, en samtímis og
fram til 11. nóvember
eru uppi 73 riss í
Sýningarsölum
drottningar (The Queen’s Gallery), kon-
unglega safninu, Buckingham-höll. Einnig
má nefna að Metropolitan-safnið í New
York gerði þessum þætti meistarans skil
með sýningu á 120 rissum á fyrsta fjórðungi
ársins, sú hélt einmitt áfram til Parísar/
Louvre og þar gátu menn aukið við hana.
Létt verk að slá því föstu, að engin verk
listamanns frá tímabili endurfæðingarinnar
hafi orðið framsæknum myndlistarmönnum
módernismans og síðmódernismans jafn-
mikil áskorun né áleitið viðfangsefni. Leon-
ardo á einhvern hátt sýnilegur hvarvetna,
einnig á veggspjöldum og margs konar aug-
lýsingahönnun.
Var fljótur að taka stefnuna íDrottningargalleríið og hafi éghaft miklar væntingar fóru rissinlangt fram úr þeim, hrein nautn
að sökkva sér niður í vinnubrögð fjöl-
listamannsins mikla. Makalaust hvernig
hann gæðir hverja línu lífi, hve vinnubrögð-
in eru hrein og tær, fullkomlega laus við
andlausa teiknifimi og léttfengin áhrifa-
meðöl, jafnvel minnstu smáatriði og hjálp-
arstrik eru gædd einhverjum óútskýr-
anlegum skynrænum kraftbirtingi,
meðvitund hins ómeðvitaða. Það er einmitt
þetta sem allir sannir teiknarar leitast við
að höndla, samsvarar í tónlist nær óhöndl-
anlegum töfrum hljómborðsins eða fiðlubog-
ans, hinum tæra og upprunalega tón. Víst
hafði ég séð fjölda rissa listamannsins í
bókum en ekki saman að jafna við frum-
gerðirnar, frekar umbúðum utan um kon-
fektmola. Meginveigurinn svo ekki af
hverju rissið er eða hvaða saga, heldur
hvernig það er útfært og upplifað, hin beina
tjáning sem og skynrænt sköpunarferlið.
Þannig skilið er sjálf athöfnin abstrakt, þar
sem frumkrafturinn að baki er engum sýni-
legur, hann streymir blátt áfram og ósjálf-
rátt á vit skoðandans. Þetta verður ekki
kennt né svo einfaldlega yfirfært frá einum
til annars, hér þarf mikil þjálfun og drjúg
eðlisgreind að koma til. Ætti að opna leiðir
til aukins skilnings á því, að hátturinn að
meðtaka og lifa sig inn í innstu lífæðar
listaverka lýtur hliðstæðum og skyldum lög-
málum. Í þá veru eru miklir einkasafnarar
einnig gæddir þroskuðu skynsviði ekki síður
en listamennirnir sjálfir. Þróuð eðl-
isgreindin gerir þeim mögulegt að uppgötva
og upplifa á svipaðan hátt, eru þannig lista-
menn í eðli sínu og athöfnum þótt þá skorti
hæfileikann til að koma þessu frá sér á af-
markaðan hátt, gera lifunina sýnilega. Þetta
trúlega skýringin á mörgum frábærum
einkasöfnum sem auðgað hafa þjóðir og
heiminn um leið, einkum þegar viðkomandi
eru haldnir söfnunarástríðu, sem bæði sæk-
ir metnað og eldneyti í löngunina til að
þroska anda sinn og umhverfi. Jafnframt þá
frómu ósk að láta afraksturinn frá sér í fyll-
ingu tímans, þannig að hann megi verða
öðrum auðlind og viskubrunnur að ausa af.
Merkilegt hve þessir menn hafa átt
drjúgan þátt í að móta listasöguna fram á
síðustu tíma og hve naskir þeir hafa verið í
söfnunarástríðu sinni, beinlínis ekki mögu-
legt að benda á lítilsgild verk. Sá er að
þessu sinni kemur við sögu er Grenville
Lindall Winthrop (1864-1943), sem á fyrstu
fjórum áratugum liðinnar aldar var einn
þefvísasti, mikilvægasti og umfangsmesti
listaverkasafnari Bandaríkjanna.
Royal Cortissoz, listrýnir New YorkHerald Tribune í nær hálfa öld,skilgreindi Winthrop sem „glögg-skyggnasta heimildarmann sem
Ameríka hefur nokkurn tíma átt meðal
listaverkasafnara“. Og forsíðufrétt New
York Times, sem á sínum tíma var helguð
arfleiðslugjöf Winthrops til Foggs-
listasafnsins við Harvard-háskóla, hermdi
hana þá verðmætustu sem háskóla hefði
nokkurn tíma hlotnast. Um að ræða fjögur
þúsund muni frá öllum heimshornum, meðal
annars eitt mikilvægasta úrval dýrgripa frá
Asíu, Mesópótamíu, svo og Egyptalandi.
Einnig hvað varðar málverk nítjándu aldar,
meðal annars hélt hann meira en nokkur
annar safnari um sína daga upp á Ingres,
einn höfuðmeistara klassíska tímabilsins.
Sjálfur skrifaði hann 1938: „Ég geri ráð
fyrir að fleiri mikilvægir listnjótendur heim-
sæki Washington en Cambridge, en ég hef
ekki jafn mikinn áhuga á almennum skoð-
endum og yngri kynslóðum sem mér hugn-
ast að leiðbeina á hrifgjörnum aldri, sanna
þeim að gild og sönn list er byggð á arf-
leifðinni, er afkvæmi sérhvers lands og að
fegurð er að finna í öllum löndum og á öll-
um tímum, að því tilskildu að augað nemi
hana. Samþjöppun og hámark fegurðar,
„culminating in Beauty“, skilgreindi hann
sem einfaldleika, hlutföll, stigmögnun, jafn-
vægi og samræmi.
Mál er að í kjallarasölum vest-urálmu Þjóðlistasafnsins viðTrafalgartorg, Sainsbury Wing,stendur fram til 14. septemer
yfir sýningin Private Passion/ Persónu-
bundnar ástríður, yfirlit á nítjándu aldar
málverkum og teikningum úr safni Gren-
ville L. Winthrop. Sýningin sett á laggirnar
af Fogg-listasafninu, Harvard-háskóla,
Cambridge, Massachusetts, í samvinnu við
Lyonborg, hvar hún var opnuð 15. mars
2003, Fagurlistasafnið og Þjóðlistasafnið í
Réunion; Þjóðlistasafnið í Lundúnum og
Metropolitan-safnið í New York, þar sem
hún verður uppi frá 23. október til 25. jan-
úar 2004. Þetta er viðamikil framkvæmd og
að sama skapi upplýsandi, einnig í ljósi þess
að til viðbótar hefir verið gefinn út helj-
armikill doðrantur af sýningarskrá/bók upp
á 545 síður og ríkulega myndskreytt. Sýn-
ingin er fjórskipt: Franski skólinn, Þýski
skólinn, Breski skólinn og Ameríski skólinn
og er um einstaka hlutlægni, skilvirkni og
yfirgripsmikið val að ræða. Hér komið slá-
andi dæmi um listaverkasafnara á of-
anverðri nítjándu öld og fyrstu áratugum
tuttugustu aldar, einn hinna metnaðargjörn-
ustu og ástríðufyllstu. Jafnframt í fremstu
röð þeirra einstaklinga sem með fórnfýsi og
mannviti áttu þátt í að gera Bandaríki
Norðurameríku að því ofursterka veldi sem
þau eru í dag. (Framh.)
Frá Leonardo til Saatchi
Leonardo da Vinci: Hestur í vinstri prófíl með uppmælingum og miðunarstrikum.
Grenville L. Winthrop í garðinum sínum í
Groton Place, Lenox Massachusetts.
Leonardo da Vinci: Stúlkumynd.
Pierre Puvis de Chavannes: Höfuð af konu,
svart kalk, u.þ.b. 1884–89. Þetta einfalda og
kröftuga riss gefur góða hugmynd um feg-
urðarsýn G.L.W, einnig að bjarmar af nýrri
öld með Picasso á næsta leiti.
SJÓNSPEGILL
Bragi
Ásgeirsson
bragi@internet.is
ÞAÐ er alltaf gaman þegar
Sunna Gunnlaugsdóttir kemur í
heimsókn og oftar en ekki eru hin-
ir ágætustu djassleikarar í fylgd-
arliði hennar. Í þetta skipti var
hún þó ein á ferð og hélt tvenna
tónleika með löndum sínum. Þeir
fyrri voru á Jómfrúnni, en þeir
seinni í Norræna húsinu þarsem
hún lék verk af geislaplötu sinni;
Fögru veröld.
Tónleikarnir á Jómfrúnni voru
ekta klúbbtónleikar, blandað sam-
an djassstandörðum, söngdönsum
og frumsömdum ópusum; svo léku
þau Upp á himin-
bláum boga, sem mér
hefur aldrei þótt vel
fallið til djassspuna.
Það var dálítið gam-
an að heyra Sunnu í
fyrsta ópusnum, söng-
dansi Dave Brubecks:
In Your Own Sweet
Way. Hún náði hinni
réttu sveiflu á raf-
píanóið en ryþminn
komst því miður ekki í
gang í því lagi og ekki
heldur í því næsta
sem var Sunnuópusinn
Sofandi í grasinu sem
heyra má á nýja diskinum hennar:
Live In Europe. Aftur á móti var
kvartettinn miklu
betri þegar hann lék
söngdansana en Sun-
nuópusana – kannski
vegna þess að söng-
dansana þekkja pilt-
arnir betur. Síðasta
lag fyrir hlé var uppá-
haldssöngdans Sunnu:
If I Should Lose You
og þar blés Jóel
skemmtilega, einsog
allan þennan dag og í
stað þess að ýlfra a la
Illionis Jacquet með
rifnum tóni náði hann
enn sterkari áhrifum
með trillum uppi. Sóló hans í Time
Remembered eftir Bill Evans var
stórgóður og stutt endurtekin
skalahlaupin eftirminnileg. Eigin-
lega var kvartettinn ekki kominn í
fulla sveiflu fyrr en í næstsíðasta
laginu þótt Jóel og Sunna hafi leik-
ið fjölmarga góða sólóa – og Ró-
bert einnig. Ópusinn nefndist Out
Of Rhythm og er eftir eiginmann
Sunnu, trommarann Scott McLe-
more, einn af þessum ópusum sem
byggðir eru á hljómunum I Got
Rhythm eftir George Gershwin.
Dizzy Gillespie og Charlie Parker
voru iðnir við þann kola og nægir
að nefna Anthropology, Confirm-
ation, Dizzy Athmosphere, 52nd
Street Theme og Shaw ’Nuff.
Sunna svíngaði heitt með sterkum
stuðningi Róberts og Helga Svav-
ars, sem var fullstífur framan af
tónleikum, og Jóel blés glæsisóló í
rollinskum anda. Jóel hefur sagt
mér að Rollins hafi verið einn
helsti áhrifavaldur sinn, en ég hef
sjaldnast tengt þá tvo saman.
Kannski hlustaði ég nú betur eftir
ábendingu saxistans, en aftur á
móti hefur Jóel skapað svo per-
sónulegan stíl að maður ber hann
ekki oft saman við aðra. Tónleik-
unum lauk á blús sem sjaldan
heyrist hérlendis: When Will The
Blues Leave? Eftir Ornette Cole-
man af fyrstu plötu hans Somet-
hing Else. Kröftugur endir á
skemmtilegum tónleikum – en eng-
an ornetteisma þó að heyra. Að
sjálfsögðu var troðfullt á Jóm-
frúnni og urðu fjölmargir frá að
hverfa og verður sumardjassins
þar sárt saknað er vetra fer.
Íslenskt SunnudjammDJASSJómfrúin
Jóel Pálsson tenórsaxófón, Sunna Gunn-
laugsdóttir rafpíanó, Róbert Þórhallsson
rafbassa og Helgi Svavar Helgason
trommur.
Laugardaginn 23. ágúst.
SUNNA GUNNLAUGSDÓTTIR OG FÉLAGAR
Sunna Gunnlaugsdóttir
Vernharður Linnet