Morgunblaðið - 14.09.2003, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 14. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÉG FÓR í ferð, sem ég taldi að yrði or-lof ævi minnar. Fór í hitabeltið oghlakkaði til að vera í Taílandi! Enþað endaði með því að ég var hand-tekin á Bangkok flugvelli með þrjár
únsur (85 gr) af heróíni og fékk 25 ára fangels-
isdóm,“ segir Sandra Gregory, en bók hennar
Gleymið að þið áttuð dóttur er að koma út á ís-
lensku. Bókarheitið er sótt í bréf sem hún
skrifaði úr taílenska fangelsinu.
Hættuleg ákvörðun
Sandra Gregory var ung og lífsglöð, frá góðu
heimili í Bretlandi og átti bjarta framtíð.
Útþráin lét hana ekki í friði og 25 ára gömul fór
hún til Taílands. Henni þótti landið, fólkið og
menningin heillandi. Eftir um tveggja ára dvöl
í Taílandi veiktist Sandra og gat ekki lengur
stundað vinnu. Bylting var gerð í landinu og
blóð rann um götur Bangkok. Hún vildi heim,
en átti ekki fyrir farinu.
Landi Söndru, heróínfíkill sem hún kynntist
af tilviljun, bauðst til að greiða henni jafnvirði
þúsund punda (127 þúsund króna) fyrir að
fylgja sér til Japans og bera fyrir hann heróín.
Hún var handtekin á flugvellinum í Bangkok
og þar með hófst martröðin. Auk þess að segja
sögu sína í bókinni hefur Sandra heimsótt
marga skóla og sagt námsfólki frá reynslu
sinni.
„Ég segi unglingunum það sem þeir halda að
þá langi ekki að heyra,“ segir Sandra. „Þau
bíða eftir fangelsissögunum, en ég segi þær
ekki. Þau vita að þau vilja ekki vera handtekin
og að það getur ekki verið gott að vera dregin
fyrir dóm í landi þar sem þú skilur ekki hvað
fer fram og færð ekki túlk. Ert þar skilnings-
vana og réttlaus.
En ég segi þeim að einu sinni lifði ég full-
komlega venjulegu lífi. Átti hús, fyrirtæki,
hund, kött, bankareikning og bíl – allt fullkom-
lega eðlilegt. Ég kastaði þessu öllu frá mér.
Var ákaflega fljótfær og ógætin, hlustaði í raun
ekki á neinn. Ef mig langaði að gera eitthvað,
þá framkvæmdi ég það. Það er ekki þar með
sagt að ég hafi verið slæm manneskja, en ég
hugsaði málin ekki til enda.“
Sandra segist bókstaflega hafa orðið ást-
fangin af Taílandi. Hún ferðaðist um fjöllin og
eyjarnar, strandhéruð og endaði síðan í
Bangkok og fór að kenna landsmönnum ensku.
„Ég elskaði landið, fólkið, loftslagið, matinn og
trúarbrögðin. Mér þótti þetta allt æðislegt! En
þegar allt fór úr böndunum hafði ég aldrei
hugsað út í að svo gæti farið. Ég gleymi aldrei
heimþránni. Eftir átján mánaða dvöl langaði
mig aftur heim, en ég átti ekki fyrir farinu.“
Ömurleg vist
Í stað þess að fara heim endaði Sandra í hinu
illræmda Lard Yao-fangelsi í Bangkok, stund-
um kallað Bangkok Hilton, því þar hafa margir
Vesturlandabúar endað, oft vegna fíkniefna-
mála. Eftir að hafa dvalið þar í fjögur ár, fjóra
mánuði og fjóra daga var hún flutt til Bret-
lands til að ljúka afplánun þar.
„Flestir vilja vita um dvölina í taílenska
fangelsinu, en ég tala ekki mikið um hana í fyr-
irlestrum mínum. Nemendurnir spyrja hvort
dvölin þar hafi verið virkilega slæm. Já, vissu-
lega var hún slæm, en það var ekki liðið ár frá
því ég var flutt til afplánunar í breskum fang-
elsum að ég óskaði þess að ég hefði verið áfram
í Taílandi. Það kemur fólki á óvart, því margir
álíta að fangelsi í Bretlandi séu eins konar
sumarbúðir. En því er öðruvísi farið. Á margan
hátt var dvölin verri í mínu eigin landi en í Taí-
landi. Það eru ekki ytri aðstæður sem ráða úr-
slitum um gæði fangelsa eða andlega og lík-
amlega velferð fanganna. Mér þótti skást að
vera í því fangelsi í Bretlandi þar sem aðbún-
aðurinn var verstur, en starfsfólkið sýndi skiln-
ing og umhyggju í stað þess að leggja sig fram
um að gera manni lífið leitt. Fólkið með lyklana
ræður öllu í lífi fanga. Það á að minnsta kosti
við í Bretlandi að þessir með lyklavöldin eru
ekki alltaf úr hópi hinna best gefnu. Sumir eru
mjög bitrir og afbrýðisamir, það lítur út fyrir
að þeir njóti þess að vera í þessari stöðu. Mér
þótti þetta erfitt og nú veldur þetta mér
áhyggjum.
Ytri aðstæður voru slæmar í fangelsinu í
Taílandi. Fyrstu þrjá mánuðina var ég viss um
að ég myndi enda ævina þar. Maður yrði að
vera innfæddur til að þola þetta, ég hafði ekki
alist upp við svona aðstæður. Óhreinindin,
troðningurinn, þrengslin, hitasvækjan, rott-
urnar, kakkalakkarnir og svefnaðstaðan! Við
sváfum í röðum á steingólfi sem lagt var gólf-
dúksflísum, allt upp í 196 konur í einu herbergi.
Svefnplássið var ein og hálf dúkflís á breidd
(tæplega 40 cm) og maður varð að liggja á hlið-
inni eða með krosslagðar hendur til að rekast
ekki í næstu konur. Fæturnir sköruðust við
fæturna á konunni gegnt manni, jafnvel upp að
hnjám. Stundum var ekki hægt að rétta úr fót-
unum. Svona lá maður í 12 til 13 klukkustundir.
Þegar maður sefur innan um fólk með berkla,
eyðni, taugaveiki, húðsjúkdóma og lýs, þá
finnst manni það ekki gott! Maturinn var
geymdur í tunnum og í þessum hita fór hann
fljótlega að skemmast og rotna, gerjaðist svo
það kraumaði í. Kakkalakkarnir og rotturnar
voru þarna um allt. Þetta var eins óheilsusam-
legt og hægt var að hugsa sér. Margir deyja
þarna og það er svo algengt að enginn kippir
sér upp við það. Það er ekki einu sinni rætt um
það. Mér þótti það hið eðlilegasta mál að fólk
dæi í fangelsinu. Þegar ég kom í bresk fangelsi
tók ég eftir því að þar dó næstum enginn.
Dauðvona fólki var yfirleitt sleppt.
„Móðir herbergisins“, sem var ein af föng-
unum, skipulagði hvar við sváfum. Stundum
var betra að sofa ekki næst neinni sem maður
þekkti. Þá þurfti maður ekki að tala við hana.
Stundum var maður ekki í skapi til þess. Við
þurftum að vakna til bæna og að syngja um
kónginn klukkan 7 á hverjum morgni. Eftir
það lagði ég mig aftur og las, eða breiddi lítið
handklæði yfir augun og sofnaði aftur. Það
kom fyrir að ég vaknaði og lá ein á gólfinu og
hafði pláss til að hreyfa mig! Það gat verið gott
að hverfa úr fangelsinu í draumaheima.“
Fangarnir fengu handklæði sem var hægt að
nota sem ábreiðu þær fáu nætur sem var kalt.
Venjulega var þó hitinn allt of mikill.
„Maður var alltaf sveittur og alltaf heitt.
Þegar maður hellti hársápu í lófann þá var hún
heit, tannkremið kom heitt úr túpunni. Allt í
þessu landi var heitt og hitinn var martröð.
Mig dreymdi um dumbung og skýjaðan himin,
rigningu og veður sem fær hárið til að krullast.
Nú bý ég í þannig loftslagi og kvarta!“
Sandra sat í gæsluvarðhaldi í þrjú ár, á með-
an mál hennar var rannsakað. „Ég vissi að 25
ára fangelsisvist var vægasta refsing fyrir
svona brot. Ég vissi að ég fengi dauðadóm en
vonaði að hann yrði mildaður og það reyndist
svo. Ég átti alltaf þessa von, en vissi ekki hvort
hún var raunsæ eða falsvon. Stundum ímynd-
aði ég mér í gæsluvarðhaldinu að dómarinn
myndi bara segja: Stelpukjáni, farðu bara
heim og hættu að sóa tíma mínum. Eða að lög-
reglan segði: Við ætlum ekki að kæra þig, þú
ert indæl stúlka. Farðu aftur heim.“
Sandra segir að sér hafi ekki þótt dauðadóm-
ur það versta sem fyrir hana gæti komið.
„Dauði er dauði. Ég velti því helst fyrir mér
hvort aftakan yrði sársaukafull. Ég taldi að svo
yrði ekki því þeir taka fólk af lífi með höf-
uðskoti eða skoti í hjartastað. Þar með væri
það búið. En maður getur ekki hugsað 25 ár
fram í tímann. Ég get í mesta lagi hugsað fimm
eða tíu ár fram í tímann. Dómurinn var mér
áfall. Skyndilega hrundu allar falsvonirnar. Ég
stóð frammi fyrir dómaranum og var búin að
læra að tala taílensku. Skildi þó takmarkað
þegar dómarinn las upp rökstuðninginn og
dómsorðið því hann notaði konunglegt mál.
Eina orðið sem ég skildi var dauðadómur. Ég
hugsaði: Þú þekkir mig ekki einu sinni! Ég er
viss um að mamma hefur eitthvað um þetta að
segja. Ég upplifði ekki ótta, heldur undrun yfir
því hvernig þessi maður gæti ráðið lífi mínu og
dauða. “
Sandra segir að þegar þarna var komið hefði
henni eiginlega verið orðið alveg sama um allt
utan fangelsisins. Hún hafði helst áhyggjur af
því hvort einhver gæfi kisunni hennar að borða
í fangelsinu, hvort einhver hefði þvegið þvott-
inn hennar eða hvort hún fengi þægilegt svefn-
pláss um kvöldið. „Ég hafði minni áhyggjur af
því hvort ég yrði skotin.“
Mesti gleðidagur lífsins
Eftir sjö og hálfs árs fangelsisvist náðaði taí-
lenski konungurinn Söndru Gregory. „Það var
mesti gleðidagur lífs míns þegar mér var til-
kynnt um náðunina. Þá vaknaði ég aftur til lífs-
ins. Fangelsisvistin ógnaði ekki lífi mínu en
hún var hægt og bítandi að þurrka mig út, per-
sónu mína og tilveru. Ég var á góðri leið að
verða „ópersóna“. Tilfinningalaus. Fangelsis-
vistin reyndist mér miklu meiri sálræn en lík-
amleg refsing. Þarna hafði ég verið rúmlega
þrjú ár í bresku fangelsi og það reyndist mér
miklu erfiðara en það taílenska. Fyrst eftir að
ég var handtekin var ég í afneitun. Nei, þetta
getur ekki verið. Komið mér út héðan! Eftir
eftir um þrjá mánuði heyrði ég tónlist í hátal-
arakerfinu í taílenska fangelsinu, sem venju-
lega var aðeins notað fyrir tilkynningar. Einn
varðanna spilaði Hvíta albúmið með Bítlunum,
plötu sem ég hafði hlustað á í æsku með bróður
mínum. Þá áttaði ég mig á því að ég var komin
þarna til að vera. Ég var ekki á leiðinni neitt
annað. Ég varð að horfast í augu við hvað ég
hafði gert til að lenda í þessum kringumstæð-
um. Þetta var ekki neinum öðrum að kenna,
ekki slys. Þetta var sjálfskaparvíti. Þá gerði
samviskan vart við sig. Þetta hefði ég ekki átt
að gera. Það segir í Biblíunni: Fyrirgefðu þeim
því þeir vita ekki hvað þeir gera. Ég vissi full-
vel hvað ég gerði. Mér þótti ég ekki eiga fyr-
irgefningu skilið. Ég var ekki saklaust fórn-
arlamb.“
Sandra segir tilganginn með bókinni vera
helst þann að reyna að koma í veg fyrir að aðrir
lendi í því sama og hún. Eins að forða for-
eldrum frá því að lenda í því sem foreldrar
hennar þurftu að ganga í gegnum. „Ég var
heppin. Það voru margir sem voru mjög góðir
við mig í þetta sjö og hálfa ár sem ég var í fang-
elsi. Mig langar að endurgjalda það á einhvern
hátt. Á vissan hátt segja: Kærar þakkir og fyr-
irgefið mér.“
Sandra segir að breskir fjölmiðlar hafi oft
verið mjög neikvæðir í umfjöllun um mál henn-
ar í Taílandi. „Ég get gagnrýnt heimaland
mitt, en ekki Taíland því það er ekki mitt land.
Ég fór þangað sem gestur og mér þykir leitt að
það fékk slæma umfjöllun mín vegna. Mér
finnst ég hafa varpað skömm á Taíland og það
er ekki sanngjarnt.
Hverjum þakka ég? Ég get ekki setið hér og
sagst trúa á Guð, né heldur afneitað því að ég
geri það. En ég verð að þakka á hverjum degi,
en veit ekki alveg hverjum. Ég vakna á morgn-
ana og segi með sjálfri mér: Já, já ég á lífið og
er frjáls, ég á svo mikið! Ég lærði að meta lífið
á nýjan hátt og annað fólk – gott fólk. Því mið-
ur er einnig til vont fólk. Ég lærði að meta góða
fólkið og lífið, fjölskyldu mína og vini. Ég held
ég hafi ekki gert það áður.“
Griðastaður dauðvona fanga
Eftir að Sandra losnaði úr prísundinni leitaði
til hennar læknir af indverskum ættum sem
hafði lært fræði sín í Bretlandi. Hann starfar í
Bangkok og rann til rifja ömurlegar aðstæður
dauðvona fanga þar. Sandra stóð fyrir fjár-
söfnun og opnað var hospice, eða griðastaður,
fyrir deyjandi fanga.
„Það eiga allir skilið að fá að kveðja lífið á
hreinum og kyrrlátum stað,“ segir Sandra.
„Ég held að nú séu um 280 þúsund manns í taí-
lenskum fangelsum, þar af innan við 10 þúsund
konur. Ég veit ekki hvort þeim er hleypt í
þessa griðastaði. Það er hræðilegt að horfa upp
á fólk deyja úr eyðni án þess að fá nokkur
verkjalyf. Þar skiptir kyn engu máli. Beina-
grindur sem skjögra með veggjum og grát-
biðja um tvær verkjatöflur. Eina svarið er:
Farðu, farðu. Þú ert að deyja, hvaða máli skipt-
ir verkjatafla! Ég kem frá kristnum bakgrunni
en flestir Taílendingar úr búddískum og trúa á
mörg líf. Náir þú ekki hugljómun í þessu lífi þá
gerist það bara seinna. Það gengur ef til vill
betur í næstu umferð. Þeir hafa aðra afstöðu til
dauðans en flest kristið fólk. Ég hugsaði til
þess að þetta gæti verið ég, skjögrandi beina-
grind að betla verkjatöflur. Hvernig það væri
að deyja ein og yfirgefin. Vera skömmuð fyrir
sársaukahrópin og að lykta illa. Hvernig líðan
er það að kveðja lífið með þessum hætti?“
Týnda dóttirin
Sandra Gregory var handtekin í Bangkok með eiturlyf og dæmd í 25 ára fangelsi. Hún hóf afplánun í hinu illræmda Lard Yao-
fangelsi, sem kallað hefur verið Bangkok Hilton, og sat síðan í breskum fangelsum þar til taílenski konungurinn náðaði hana sjö
og hálfu ári eftir handtöku. Guðni Einarsson hitti Söndru að máli, en hún segir sögu sína öðrum til viðvörunar.
Morgunblaðið/Einar Falur
gudni@mbl.is
’ Ég vissi að ég fengidauðadóm en vonaði að
hann yrði mildaður og það
reyndist svo. ‘