Morgunblaðið - 14.09.2003, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. SEPTEMBER 2003 25
talið framkvæmanlegt. Þá hefur þróun efnahags-
mála í Evrópu verið með þeim hætti að Gordon
Brown fjármálaráðherra taldi sig ekki geta mælt
með því við núverandi aðstæður að leggja til að
evran yrði tekin upp. Það væri ekki hagstætt fyr-
ir breskt efnahagslíf í stöðunni á grundvelli fimm
„efnahagslegra prófsteina“ sem fjármálaráðherr-
ann hafði mótað til að meta kosti og galla evr-
unnar.
Eftir síðustu kosningar í Bretlandi var almennt
talið að efnt yrði til kosninga um evruna á kjör-
tímabilinu. Nú bendir fátt til þess. Verði aðild að
myntbandalaginu samþykkt í þjóðaratkvæða-
greiðslunni í Svíþjóð á morgun, sunnudag, gæti
það orðið til að breyta umræðunni í Bretlandi.
Það sama myndi vafalítið gerast í Danmörku
og óneitanlega hafa talsmenn evrunnar í þessum
ríkjum vonað að niðurstaðan í Svíþjóð yrði til að
setja í gagn eins konar „dómínó-ferli“, keðjuverk-
un er leiddi til þess að ESB-ríkin þrjú er nú
standa utan við myntbandalagið myndu endur-
skoða og breyta afstöðu sinni.
Evran hefur verið viðkæmt deilumál í Dan-
mörku enda var undanþágan frá myntbanda-
laginu (ásamt samstarfi í lögreglu- og réttar-
farsmálum og varnarmálum) meginforsenda þess
að danska þjóðin samþykkti loks aðild að
Maastricht-samkomulaginu er þjóðaratkvæða-
greiðsla var haldin um málið í annað skipti.
Vaxandi þrýstingur hefur hins vegar verið á
stjórnvöld, ekki síst frá atvinnulífinu, að taka
málið upp á nýjan leik. Stjórn Anders Foghs
Rasmussens er hlynnt evrunni og sömuleiðis
virðist almenningsálitið hafa verið að snúast á
sveif með aðild að myntbandalaginu. Yrði aðild
samþykkt í Svíþjóð gæti það gefið stjórninni til-
efni til að setja málið á dagskrá.
Það má jafnframt gera ráð fyrir því að nið-
urstaðan í Svíþjóð hafi áhrif á afstöðu Norð-
manna til Evrópusambandsins. Þar í landi hefur
aðild að sambandinu verið felld í tvígang í þjóð-
aratkvæðagreiðslu á síðustu áratugum. Skoðana-
kannanir benda hins vegar til að norskir kjós-
endur séu nú hlynntir aðild.
Yrði raunin sú að ríkin þrjú, sem nú standa ut-
an myntbandalagsins, tækju upp evruna á næstu
árum myndi það hafa mikil áhrif á Evrópuum-
ræðuna á Íslandi. Stærstur hluti utanríkisvið-
skipta okkar er við Evrópusambandið. Þriðjung-
ur utanríkisviðskipta okkar er hins vegar við
Danmörku, Svíþjóð og Bretland. Ef þessi mik-
ilvægustu viðskiptalönd okkar færu inn í mynt-
bandalagið færu samtals um 60% af útflutningi
okkar til evrusvæðisins. Með því að taka upp evr-
una á Íslandi væri hægt að útrýma gengisáhættu
í þeim viðskiptum. Hins vegar eru jafnframt ýms-
ar neikvæðar hliðar á aðild lítils og sveiflukennds
hagkerfis eins og hins íslenska að myntbandalagi
og allar ákvarðanir um Ísland og evruna myndu
fyrst kalla á grundvallarumræðu um afstöðu Ís-
lands til Evrópusambandsins. Það liggur fyrir að
ekki er hægt að ganga í myntbandalagið án þess
að vera jafnframt aðili að Evrópusambandinu og
slík aðild hefur til þessa ekki verið talin Íslandi
hagfelld, einkum vegna sjávarútvegsstefnu sam-
bandsins.
Það er því ljóst að þjóðaratkvæðagreiðslan í
Svíþjóð skiptir fleiri máli en Svía, en jafnframt er
augljóst að verði svar sænskra kjósenda nei, ýtir
það undir óbreytt ástand víðar en í Svíþjóð.
Kosið um við-
horfið til ESB
Atkvæðagreiðslan
mun jafnframt hafa
veruleg áhrif á sænsk
stjórnmál, ekki síst á
ríkisstjórnina og Jafnaðarmannaflokkinn. Verði
niðurstaðan sú að sænska þjóðin samþykki upp-
töku evrunnar er líklegt að uppstokkun verði
gerð á ríkisstjórninni sem hefði það að markmiði
að skipta út þeim ráðherrum er helst hafa beitt
sér gegn henni. Fer þar fremstur í flokki Leif
Pagrotsky atvinnumálaráðherra. Þeir sem fylgst
hafa náið með kosningabaráttunni telja margir að
hún hafi, líkt og oft vill verða þegar þjóðarat-
kvæðagreiðslur eru haldnar, snúist um flest ann-
að en það sem í raun er kosið um. Jafnt Ruin og
Johansson segja að eins og mál hafi þróast sé nú
verið að kjósa almennt um viðhorf Svía til aðild-
arinnar að Evrópusambandinu en ekki um kosti
og galla hins sameiginlega gjaldmiðils fyrir Evr-
ópu. Þær fylkingar sem hafa myndast endur-
spegla þetta að töluverðu leyti. Þeir sem hafa
gagnrýnt evruna harðast eru annars vegar fólk
sem stendur vinstra megin við Jafnaðarmanna-
flokkinn og telur að Svíþjóð eigi ekki heima í hinu
pólitíska samstarfi Evrópusambandsríkjanna og
hins vegar fólk hægra megin við Hægriflokkinn
er beitir fyrst og fremst frjálshyggjurökum og
telur Evrópusambandið í eðli sínu vera í andstöðu
við þau gildi sem það berst fyrir.
Johansson nefnir sem dæmi um það hvernig
evruumræðan hafi þróast að það hafi verið áber-
andi í umræðunni í Svíþjóð síðastliðna mánuði
hvort nægilega vel sé staðið að málefnum barna í
Evrópu og skipulag evrópskra dagvistarmála
verið harðlega gagnrýnt. Það kunni að vera for-
vitnilegt en komi evrunni ekkert við. Johansson
segir að einnig hafi það vakið mikla athygli er sjö
prófessorar í læknisfræði færðu rök fyrir því að
Svíar yrðu heilsutæpari ef evran yrði tekin upp.
Þá hafi sprottið upp mikil umræða um matarverð
í Grikklandi þar sem andstæðingar evrunnar hafi
haldið því fram að verð á matvælum þar í landi
hefði hækkað verulega eftir að Grikkir fóru að
nota evruna sem gjaldmiðil. Þær fullyrðingar
voru raunar hraktar af George Papandreou,
utanríkisráðherra Grikklands, sem kom til Sví-
þjóðar síðastliðinn þriðjudag í boði stjórnvalda.
„Staðhæft er að matvælaverð í Evrópu hafi
hækkað um 20% eftir að evran var tekin upp.
Raunin er hins vegar sú að hækkunin nemur
0,2%,“ segir Johansson.
Áhrif atkvæða-
greiðslunnar
Ruin er líkt og Jo-
hansson þeirrar skoð-
unar að í kosningabar-
áttunni hafi komið í
ljós hversu mikil andstaða sé við Evrópusam-
bandið sem slíkt í Svíþjóð, tæpum áratug eftir að
Svíar gerðust aðilar. Hann telur að skýra megi
andstöðuna með hliðsjón af stjórnmálasögu Svía.
Þeir hafi notið þess að hafa staðið utan við styrj-
araldarátök í álfunni í tvær aldir og líti því ekki á
Evrópusambandið sem tryggingu fyrir friði og
stöðugleika. Ástæðurnar fyrir aðild hafi fyrst og
fremst verið efnahagslegar. Þá séu Svíar mjög
uggandi um velferðarríki sitt sem þeir telji vera
einstakt í heiminum. Loks hafi Svíþjóð gegnt
nokkuð mikilvægu hlutverki í heiminum á sjötta,
sjöunda og í byrjun áttunda áratugarins. Þrátt
fyrir að Svíþjóð sé lítið ríki, hafi það verið ríkt ríki
á þessum tíma og notið góðs af nánum tengslum
við ríki í þriðja heiminum. Í Svíþjóð megi enn
greina þessi viðhorf í stjórnmálaumræðunni.
Úrslit þjóðaratkvæðagreiðslunnar munu ráða
miklu um hina pólitísku þróun í Svíþjóð næstu ár-
in. Það væri mikið áfall fyrir Persson og ríkis-
stjórn hans ef aðildinni yrði hafnað. Þótt kald-
hæðnislegt sé gæti morðið á Önnu Lindh þó orðið
til að draga úr þeim þrýstingi á afsögn hans sem
formanns Jafnaðarmannaflokksins sem annars
hefði vafalítið komið upp. Það er mjög hæpið að
jafnaðarmenn vilji efna til innri valdabaráttu við
núverandi aðstæður. Ef Svíar segja nei mun það
jafnframt styrkja Vinstriflokkinn og Umhverfis-
flokkinn, sem báðir hafa barist hart gegn evr-
unni. Það gæti orðið til þess að jafnaðarmenn
myndu frekar sækjast eftir því að mynda minni-
hlutastjórn í framtíðinni. Niðurstöðurnar verða
þó vart til að riðla hinu hefðbundna blokka-
mynstri sænskra stjórnmála í grundvallaratrið-
um. Meirihluti þingsins er hlynntur evrunni og
því er enginn flötur á því að andstæðingar evr-
unnar geti myndað meirihlutastjórn þó svo að
evrunni verði hafnað.
Reuters
Fólk á götu í Stokkhólmi gengur framhjá kosningaspjaldi til stuðnings aðildar Svía að evrunni með mynd af Önnu Lindh, utanríkisráðherra Svíþjóðar, sem lést á fimmtudag af sárum, sem hún
hlaut þegar ráðist var á hana í verslunarmiðstöð á miðvikudag. Svíar ganga í dag, sunnudag, til þjóðaratkvæðis um aðild að evrunni og er óvíst hvaða áhrif morðið á Lindh mun hafa á útkomuna.
„Þeir sem fylgst
hafa náið með kosn-
ingabaráttunni telja
margir að hún hafi,
líkt og oft vill verða
þegar þjóðarat-
kvæðagreiðslur eru
haldnar, snúist um
flest annað en það
sem í raun er kosið
um.“
Laugardagur 13. september