Morgunblaðið - 19.10.2003, Blaðsíða 8

FRÉTTIR
8 SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Vildarpunktar með!
Verð á mann frá 19.500 kr.
All
taf
ód‡rast á netinu
ÍS
LE
N
SK
A
A
U
G
LÝ
SI
N
G
A
ST
O
FA
N
/S
IA
.I
S
I
C
E
22
35
0
1
0/
20
03

Sturta, það er allt klabbið komið, góði.
Bók um hina lagalegu aðferð
Ekki alltaf ein
rétt niðurstaða
HIN lagalega aðferðog réttarheimild-irnar er heiti bók-
ar sem nýlega kom út hjá
Háskólaútgáfunni en höf-
undur hennar er Skúli
Magnússon dósent við
lagadeild Háskóla Íslands.
Þar kemur hann meðal
annars inn á kenningar í
réttarheimspeki, og út-
skýrir hvernig almennar
hugmyndir fólks um lög
og siðferði tengjast
ágreiningi um lögin.
Hvers vegna eru lög-
fræðingar ósammála?
„Oft sjáum við lögin og
hina lagalegu aðferð fyrir
okkur þannig að þau séu
óhagganleg og hafin yfir
gagnrýni en þegar nánar
er að gáð eru lagalegar
ályktanir hins vegar mun
flóknari og umdeilanlegri en við
teljum okkur trú um. Ósamkomu-
lag lögfræðinga um lagalega nið-
urstöðu er einmitt ágæt vísbend-
ing um þetta. Ég kýs að skipta
ágreiningi um lög í tvo flokka.
Annars vegar greinir fólk stund-
um á um sjálfa aðferðina við að
komast að lagalegri niðurstöðu.
Dæmi um það er til dæmis spurn-
ingin um hvaða stöðu alþjóðleg
mannréttindi eigi að hafa í ís-
lenskum rétti. Í öðru lagi getur
verið að fólk sé sammála um
hvernig eigi að komast að laga-
legri niðurstöðu, en hin lagalega
aðferð sé með einhverjum hætti
óskýr eða ófullnægjandi. Dæmi
um það er þegar sett lög og lög-
skýringagögn eru ekki nægilega
skýr þannig að tvær niðurstöður
koma til álita.“
Er ávallt til ein rétt niðurstaða
við úrlausn lagalegs ágreinings?
„Stysta svarið við þessari
spurningu er nei. Spurningin um
hina einu réttu niðurstöðu er hins
vegar ekki einföld. Ég get reynt
að skýra þetta með dæmi. Hugs-
um okkur að í forsjármáli deili M
og K um forsjá barnsins X. M og
K eru jafnhæf til að fara með
forsjá barnsins. Barnið X er of
ungt til að ákveða sjálft hjá hvoru
foreldri það vill dvelja og engin
gögn sýna fram á meiri tengsl
þess við annað hvort foreldrið.
Með hliðsjón af grunnreglunni
um að hagsmunir barnsins skuli
ráða ákvörðuninni um forsjá, er
hin eina rétta niðurstaða að mínu
mati sú að annaðhvort M eða K á
að fá forsjána. Þannig er ekki til
nein ein rétt lagaleg niðurstaða.
En þrátt fyrir að í þessu tilviki
séu til tvær réttar niðurstöður
eru einnig til margar rangar nið-
urstöður. Ein þeirra væri til
dæmis sú að dómarinn tæki enga
ákvörðun um forsjána og léti
hagsmuni foreldra og barns liggja
í lausu lofti um lengri tíma.“
Þú spyrð í bókinni hvort ólög
séu lög. Hvað áttu við með því?
„Hugmyndin um ólög er æva-
gömul og felur í sér að lög sem
vinna gegn þeim hagsmunum sem
þau eiga að tryggja eru siðferð-
islega óskuldbindandi.
Þá eru lögin orðin svo
spillt að betra að búa
við engin lög, hverfa
aftur til ríkis náttúr-
unnar, ef svo má að
orði komast. Raunveruleg dæmi
um ólög getum við sótt til þriðja
ríkis nasista í Þýskalandi og
þeirra laga sem þar voru sett um
réttindi eða öllu heldur réttinda-
leysi fólks af ýmsum kynþáttum,
meðal annars gyðinga. Þegar við
virðum fyrir okkur ólög sjáum við
að þau kunna að vera sett með
stjórnskipulega gildum hætti og
jafnvel að vera beitt af valda-
stofnunum samfélagsins. Í sið-
ferðislegu samhengi eru þau hins
vegar óskuldbindandi og verð-
skulda ekki að vera kölluð lög.“
Í bókinni fjallar þú um hvort
Hæstarétti beri að fylgja for-
dæmi sínu. Ber honum að gera
það?
„Í bókinni set ég fram þá kenn-
ingu að fordæmi Hæstaréttar séu
almennt bindandi en þessi regla
sé þó ekki fortakslaus.
Ýmis dæmi eru um að Hæsti-
réttur hafi horfið frá fyrri for-
dæmum sínum, jafnvel þótt þau
hafi verið margítrekuð. Til dæmis
var sú fordæmisregla í gildi um
árabil að farþegi sem fékk far
með ölvuðum ökumanni taldist
taka áhættu og glataði öllum
bótarétti ef hann varð fyrir tjóni.
Í dómi árið 2001 breytti Hæsti-
réttur þessari áratugalöngu dóm-
venju og lagði til grundvallar að
svona farþegi gæti fengið tjón sitt
bætt, a.m.k. að hluta.“
Í bókinni kemurðu með fræði-
lega úttekt á kurteisi. Hvernig
tengist kurteisi þessum lagalegu
pælingum?
„Kurteisi er dæmi um sam-
félagslegt fyrirbæri rétt eins og
lögin, fólk hagar sér raunveru-
lega í samræmi við það sem það
telur kurteislegt. Fleiri fyrirbæri
sem áhugavert að skoða með
sama hætti eru til dæmis dans,
peningar eða háttsemi fólks í um-
ferðinni, en allt eru þetta með ein-
um eða öðrum hætti samfélagsleg
fyrirbæri eins og lögin.
Dæmin um kurteisina
sem sótt eru til banda-
ríska fræðimannsins
Ronalds Dworkin eiga
að sýna að samfélags-
leg fyrirbæri eins og kurteisis-
hættir eru næmir fyrir tilgangi
sínum það er að segja fólk getur
breytt kurteisisháttum sínum í
samræmi við þann tilgang sem
það telur að kurteisi eigi að þjóna.
Með svipuðum hætti getum við
fært rök að því að hin lagalega að-
ferð sé næm fyrir tilgangi lag-
anna og þeim hagsmunum sem
lögin eiga að þjóna.“
Skúli Magnússon
 Skúli Magnússon, útskrifaðist
með embættispróf frá Háskóla
Íslands árið 1995 og lauk magist-
ergráðu í lögum frá Oxford-
háskóla, University College, árið
1998. Hann hefur meðal annars
starfað sem dómarafulltrúi og
aðstoðarmaður hæstaréttardóm-
ara en er nú dósent við lagadeild
Háskóla Íslands. Þar kennir
hann meðal annars almenna lög-
fræði og réttarheimspeki. Eig-
inkona Skúla er Hélené C.F.
Fouques en hún stundar nám við
Listaháskóla Íslands. Þau eiga
tvær dætur.
Ólög voru til
dæmis í þriðja
ríki nasista
STEINUNN Valdís Óskarsdóttir,
borgarfulltrúi Reykjavíkurlistans,
sagði á fundi borgarstjórnar á
fimmtudag, að ágreiningur hefði
verið milli borgaryfirvalda og sam-
gönguyfirvalda um legu Sunda-
brautar. Hins vegar sagði hún þver-
pólitíska samstöðu um legu
brautarinnar í borgarstjórn og borg-
arfulltrúar hafi ekki skipst í mörg
horn hvað það varðar. „Á ég ekki
von á að það hafi breyst núna,“ bætti
hún við.
Vegagerðin, sem kemur fram í
þessu máli fyrir hönd ríkisvaldsins
og samgönguráðherra, hefur viljað
fara svokallaða innri leið við lagn-
ingu Sundabrautar. Fulltrúar R-list-
ans hafa frekar hallast að annarri
leið, ytri leið, og vilja að báðar þess-
ar leiðir fari í mat á umhverfisáhrif-
um.
Björn Bjarnason, borgarfulltrúi
Sjálfstæðisflokksins, sagðist ekki
vera viss um að hann væri sammála
meirihluta Reykjavíkurlistans um
hvaða leið skuli farin og um það ríki
þverpólitísk samstaða. Málið snýst
fyrst og síðast um fjárveitingar og
hver skuli borga mismuninn á kostn-
aðinum við hvora þessara leiða.
Leiðin sem Vegagerðin vill fara er
mun ódýrari en ytri leiðin sem
meirihluti R-listans álítur ákjósan-
legri kost.
Snýst um sjálfsforræði
sveitarfélaga
Björn sagði málið ekki mjög flókið
og Reykjavíkurborg yrði að borga
þennan mismun ef borgarfulltrúar
krefðu Vegagerðina um að fara dýr-
ari leiðina. Um það giltu almennar
leikreglur sem kveðið væri á um í
sveitarstjórnarlögum og fjölluðu um
samskipti ríkis og sveitarfélaga.
Það kom Steinunni á óvart að
hugsanlega væri ekki samstaða um
leiðavalið í borgarstjórn. Sagði hún
leiðavalið snúast um sjálfsforræði
sveitarfélaga í skipulagsmálum. Í
ógöngur stefndi ef þetta sjálfsfor-
ræði væri tekið af kjörnum fulltrúm
sveitarstjórna og þeim bæri að fara
eftir vilja Vegagerðarinnar í málum
sem þessum ellegar borga mismun-
inn.
Björn sagði þetta ekki eiga neitt
skylt með sjálfsforræði sveitarfé-
laga. Forræðið væri á höndum
þeirra og Vegagerðin segði þeim
ekki fyrir verkum. Vilji sveitar-
stjórnarmenn fara aðrar leiðir geti
þeir gert það en þyrftu að greiða það
sem upp á vantaði.
„Það er mjög eðlilegt ef Reykvík-
ingar vilja einhverja lúxusleið borgi
þeir þann kostnað sem fellur þarna á
milli. Eins og fjármálum borgarinn-
ar er háttað nú sé ég ekki að Reykja-
víkurborg geti með nokkru móti tek-
ið á sig nokkurra milljarða kostnað
og bætt því við skuldir sínar,“ sagði
Kjartan Magnússon, borgarfulltrúi
Sjálfstæðisflokksins, í sömu um-
ræðum.
Steinunn Valdís sagði rétt að það
kæmi fram að í lögum væri heimild,
risi upp ágreiningur milli Vegagerð-
arinnar og sveitarfélaga um legu til-
tekins vegar, til að láta viðkomandi
sveitarfélag borga mismuninn. „Því
heimildarákvæði hefur mér vitan-
lega aldrei nokkurn tímann verið
beitt við svo stóra framkvæmd eins
og lagningu Sundabrautar,“ sagði
hún. „Því miður virðist það vera
skoðun borgarfulltrúa Sjálfstæðis-
flokksins í þessari umræðu að nú
skuli skerða sjálfsforræði Reykja-
víkurborgar í skipulagsmálum
vegna þess að samgönguráðuneytið
er ekki tilbúið að fallast á okkar
sjónarmið í skipulagsmálum, eins og
samgönguráðuneytið og Vegagerðin
gerir gagnvart öllum öðrum sveit-
arfélögum í landinu.“
Deilt um kostnaðarskiptingu ríkis og Reykjavíkurborgar
Reykvíkingar greiði
fyrir dýrari Sundabraut