Morgunblaðið - 19.10.2003, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Heimilisfólki á Arnarfellivar boðið í fermingar-veislu á Mjóanesi,næsta bæ í Þingvalla-sveit. Fæstir áttu þó
heimangengt og heldur fimm ára
snáði einn af stað fótgangandi og full-
ur tilhlökkunar ásamt eldri systur
sinni, Ýju.
Systir mín vissi að ég var ekki
veisluvanur og reyndi að kenna mér
nokkur undirstöðuatriði í kurteisi á
leiðinni svo að ég yrði hvorki henni né
sjálfum mér til skammar.
„Umfram allt máttu ekki leggjast á
eina sort,“ sagði hún. „Jafnvel þótt
þér þyki sykraðar pönnukökur góðar
máttu bara taka eina, í mesta lagi
tvær. Og þú átt að muna að þakka fyr-
ir þig ef þér er boðið eitthvað og ef þú
færð þér eitthvað á diskinn sem þér
þykir ekki gott verðurðu samt að
klára það. Mesti dónaskapur í veröld-
inni er að leifa á disknum sínum í fín-
um boðum. Heyrirðu það?“
„Já,“ sagði ég.
„Það er eins gott,“ sagði hún, „því
að annars skil ég þig eftir hérna hjá
hreindýrinu. Og þú manst hvað amma
sagði þér, þú átt að heilsa öllum með
handabandi.“
„Já,“ sagði ég.
„Og þú átt ekki að segja neinar
fréttir. Ef einhver spyr þig hvort ekki
sé eitthvað að frétta úr Arnarfelli, þá
áttu að segja að það sé allt við það
sama og öllum líði vel. Heyrirðu það?“
„Já,“ sagði ég.
„Svo áttu að þurrka þér um munn-
inn með servíettu og ekki sötra þegar
þú drekkur. Og ef þú tyggur með op-
inn munninn eða smjattar þá fer ég
með þig úr boðinu og drep þig á heim-
leiðinni.“
Ég samþykkti þetta fúslega.
„Við erum orðin allt of sein,“ sagði
Ýja. „Geturðu ekki gengið aðeins
hraðar? Ég er viss um að veislan er
byrjuð.“
„Ég er með hlaupasting.“ Stutt-
stígur sem ég var þurfti ég að hlaupa
við fót til að dragast ekki aftur úr
systur minni. „Geturðu ekki haldið á
mér smástund?“
„Heldurðu að þú sért smábarn? Á
ég að mæta í veisluna með þig í fang-
inu? Hvað heldurðu að fólkið í sveit-
inni segi þá um strákinn í Arnarfelli
sem er svo latur að það verður að
bera hann á milli bæja?“
„Gerðu það. Elsku Ýja mín, gerðu
það, taktu mig á hestbak. Bara smá-
stund. Bara þangað til við sjáum heim
að bænum. Ég skal engum segja að
þú hafir þurft að bera mig.“
Hundurinn
Eftir nokkurt þóf samþykkir Ýja
að bera drenginn áleiðis.
Við túngirðinguna í Mjóanesi lét
systir mín mig af baki.
Hún tók upp lítinn spegil og fór að
spegla sig eins og hún hefði ekki
speglað sig nóg áður en við lögðum af
stað enda var hún Reykjavíkurmær
og forfrömuð í Kvennaskólanum.
„Erum við ekki orðin allt of sein?“
spurði ég og vildi halda áfram og
komast í veisluna.
„Jú, og það er þér að kenna. Hvað
er maður að drattast með smákrakka
með sér í boð?“
Um leið og ég kom við efri streng-
inn í gaddavírsgirðingunni ofan á tún-
garðinum heyrðist hundgá heiman
frá bænum og þrír hundar komu á
fullri ferð í áttina til okkar yfir túnið.
„Jeminn eini,“ sagði systir mín.
Það var reykvíska sem ég hafði
hvergi fundið í Íslendingasögunum,
en henni stóð ekki á sama um ókunn-
uga hunda.
„Vertu ekki hrædd,“ sagði ég. „Ég
skal passa þig.“
Hundarnir nálguðust og ég tók
mér stöðu fyrir framan systur mína:
Ólafur konungur Tryggvason í
krapparúmi. Verst að Einar þambar-
skelfir skyldi ekki vera mættur með
bogann.
Amma hafði kennt mér þau fræði
að heilsa ókunnugum hundum með
því að rétta þeim handarbakið að þefa
af.
Tveir fyrstu hundarnir tóku kveðju
minni vel, þefuðu augnablik og lögðu
svo eyrun aftur og dilluðu rófunni til
merkis um að í þeirra augum væri ég
boðsgestur en ekki boðflenna.
Sá þriðji stóð hins vegar álengdar
og urraði og færðist undan þegar ég
rétti að honum handarbakið svo að
hann gæti smakkað lyktina af mér.
Það voru græn í honum augun og
flærðarleg og hann fitjaði upp á trýn-
ið og sýndi heiðgular framtennur og
vígtennurnar stórar eins og í krókó-
dílnum sem ég hafði lesið um í sög-
unni af forvitna fílnum, en eins og
menn muna var það krókódíllinn í
Limpópófljóti sem í árdaga beit í nef-
ið á forvitna fílnum og teygði svo
rosalega á því að allar götur síðan
hafa fílar haft langan rana þar sem
aðrir hafa nef.
Þessi hundur hefði ekki teygt á fíls-
nefinu, hann hefði bitið það af.
Þetta var svartstrútóttur hundur,
ekki stór, en vambmikill og loðinn
með klepra aftan á lærunum eins og
hann ætti við þrálátan meltingarsjúk-
dóm að stríða og eftir því geðvonsku-
legur í fasi og var um sig og gat ekki
stillt sig um að urra að mér þegar við
lögðum af stað síðasta spölinn heim
að bænum.
Húsbændurnir höfðu heyrt geltið
og voru komnir út á hlað og ferming-
arbarnið líka sem ég man því miður
ekki lengur hvort var strákur eða
stelpa.
Allt er við það sama
Gestunum er boðið til stofu þar
sem bíður þeirra krásum hlaðið
veisluborð, en drengurinn hefur nú
misst alla matarlyst.
Ég þáði eina jólakökusneið fyrir
siðasakir og reyndi að plokka úr
henni rúsínurnar svo að lítið bæri á og
skildi þær eftir á diskbarminum.
Einhver kona sem sat við hliðina á
mér bauð mér meira.
„Nei, þökk fyrir,“ sagði ég. „Ég er
mettur.“
„Jahá,“ sagði hún. „Áttu við að þú
sért saddur?“
„Já,“ sagði ég. „Ég er mettur. Þökk
fyrir mig.“
Hún fór að spyrja mig frétta úr
Arnarfelli. Hún virtist þekkja býsna
vel til og spurði hvernig amma mín
væri til heilsunnar og ég fullvissaði
hana um að allir væru við góða heilsu
og í Arnarfelli væri allt við það sama.
Þá fór hún að spyrja um herbergja-
skipan á bænum og svefntilhögun og
ég sagði eins og var að ég svæfi í mínu
rúmi inni hjá pabba, nema hvað
stundum fengi ég að sofa fyrir ofan
ömmu inni í litla herbergi.
„En ráðskonan?“ spurði konan.
„Hvar sefur hún? Ekki hefur hún sér-
herbergi?“
„Hún sefur á dívaninum í stofunni,“
sagði ég.
„Og skríður þú aldrei upp í til
pabba þíns á nóttunni?“ spurði hún.
„Jú, ef ég vakna. En stundum á
morgnana er hann farinn. Hann fer
alltaf fyrstur á fætur.“
„Og ferðu þá aldrei fram að gá að
honum?“ spurði konan.
„Nei, hann er farinn út í fjós eða
fjárhús,“ sagði ég.
„En ráðskonan? Fer hún líka svona
snemma á fætur?“
„Já,“ sagði ég. „Hún býr til kaffið.“
Og konan virtist missa áhugann á
morgunverkum og svefntilhögun í
Arnarfelli og fékk sér kaffi í bollann
til að skola niður súkkulaðinu.
Óargadýrið
Gestir fara að loknu borðhaldi í
stórfiskaleik, en drengnum, sem er
minnstur gestanna, gengur illa að
fóta sig á spariskónum, hann næst
alltaf fyrstur og beinir því athygli
sinni að hundunum.
Ég fór því að leika mér við hundana
tvo sem höfðu þefað af handarbakinu
á mér en sá svartstrútótti hélt sig
álengdar og gjóaði öðru hverju til mín
augunum eins og til að segja mér að
hann hugsaði mér þegjandi þörfina
þótt síðar yrði.
Og áður en varði var kominn tími
til heimferðar.
Fyrst þurfti að kveðja fólkið og
þakka fyrir veitingarnar og taka við
kveðjum að bera fólkinu í Arnarfelli.
Svo var að finna stígvélin og klæða sig
í ullarsokkana og muna eftir að taka
stígvélaskóna með heim.
Við stóðum á hlaðinu.
Ýja var að tala við einhverjar stúlk-
ur og ég stóð álengdar þegar fótunum
var allt í einu eins og kippt undan
mér, eða öðrum fætinum réttara sagt.
Einhver greip heljartaki um ökkl-
ann á mér og rykkti í þannig að ég lá
kylliflatur.
Þarna var sá svartstrútótti kominn
og hafði læst kjaftinum utan um legg-
inn á stígvélinu mínu og ég fann
hvernig tennurnar í honum stungust
inn í ökklann.
Mér varð fyrst fyrir að hugsa að
óargadýrið ætlaði að sporðrenna mér
í heilu lagi, byrja á öðrum fætinum,
svo hinum, eins og úlfurinn Rauð-
hettu og ömmu hennar forðum, en
svo sá ég á harðneskjulegum þrjósku-
svipnum á honum að hann hafði ein-
sett sér að bíta af mér fótinn til að
byrja með.
Ég argaði upp yfir mig af skelf-
ingu.
Einhver góður maður kom og
sparkaði í kviðinn á rakkanum svo að
hann tókst á loft en það hvarflaði ekki
að honum að losa takið svo að ég
kipptist við með honum og sársauk-
inn í fætinum varð óbærilegur.
„Ég skil ekki hvað er hlaupið í
hundskrattann að geta ekki séð
krakka án þess að bíta þá,“ sagði
reiðileg rödd en fulltrúi sanngirninn-
ar svaraði: „Það er þó gott meðan
hann leggst ekki á féð.“
Nú var kominn hópur af fólki og
einhver hafði gripið nærtækan
stunguspaða og reiddi til höggs.
Ég hljóðaði af ótta því að ég hélt að
ætlunin væri að höggva af mér fótinn
til að losa mig úr gini ófreskjunnar og
sá sjálfan mig í anda staulast um á
tréfæti til dauðadags en höggið reið
og flatur spaðinn lenti með glymjandi
hljómi eins og hvellandi bjalla á
dómsdegi á höfuðkúpu óargadýrsins
sem virtist líta á höggið sem verð-
skuldaða áminningu til sín um að
herða enn tökin á fætinum á mér og
grimmdin og drápseðlið logaði úr
augum og kjafturinn læstist fastar
um bráð sína.
En enginn má við margnum og þar
kom að margmenninu tókst með for-
mælingum, spörkum og höggum að fá
hundkvikindið til að láta af þeirri for-
hertu ráðagerð sinni að bíta fótinn af
saklausu barni.
Allt í einu losaði hann heljartökin á
stígvélinu mínu og spýtti fætinum á
mér út úr sér eins og hann hefði
skyndilega misst matarlystina og dró
sig í hlé ýlfrandi með skottið milli
lappanna.
Einhver syndlaus aðili henti steini
á eftir honum, því miður án þess að
hitta.
„Ekki kasta grjóti út á túnið,
krakkar,“ var kallað og svo var farið
að stumra yfir mér og stígvélið dregið
varlega af fætinum og þá komu í ljós
fjögur snyrtileg göt í ökklahæð eins
og eftir lágvaxna blóðsugu.
Ullarsokknum var rúllað niður og
ökklinn skoðaður.
Ég átti von á að blóðgusur mundu
standa út úr sárinu og fóturinn héngi
saman á taugaslitrum en svo var ekki.
Þarna var ekkert að sjá utan fjögur
hvít tannaför með örsmáum rauðum
dílum í miðjunni.
„Það er engin hætta á blóðeitrun,“
sagði einhver. „Hundfjandinn hefur
ekki náð að bíta inn úr skinninu.“
„En hundaæði,“ sagði einhver ann-
ar. „Það þarf ekki að blæða til að komi
smit ef maður er bitinn af óðum
hundi. Og við því er ekkert að gera.
Fyrst verða menn brjálaðir, svo fara
þeir að gelta og svo deyja þeir.“
Haninn
Árum saman var ég sannfærður
um að ég væri með hundaæði.
Ég frétti af konu í Reykjavík sem
hafði verið bitin af óðum hundi þegar
hún var barn en læknum í útlöndum
hafði tekist að halda sjúkdómnum í
skefjum þannig að hún gekk um göt-
urnar eins og venjuleg manneskja
nema hvað hún rak upp smábofs og
ýlfraði annað slagið og gerði sig lík-
lega til að glefsa í fólk áður en hún gat
hamið sig. Sumir sögðu að einu sinni
hefði hún fengið kast og bitið tvo lög-
regluþjóna sem báðir hefðu dáið
kvalafullum dauðdaga skömmu síðar.
Konuna var hins vegar ekki hægt að
sækja til saka því að í henni tókst á
eðli hunds og útlit manneskju og hún
var því ekki sakhæf sem dýr og sem
manneskju var heldur ekki hægt að
lóga henni.
Þar sem ég var fótlama og nær
dauða en lífi af skelfingu eftir þessa
hrottalegu árás varð Ýja að bera mig
á bakinu alla leiðina heim.
„Hvernig datt þér í hug að segja
„þökk fyrir, ég er mettur“?“ spurði
systir mín þegar við vorum komin út
fyrir túngarðinn.
Það virtist vera miklu auðveldara
að vera persóna í bók en alvörumann-
eskja.
Pabbi klippti bætur úr gamalli
slöngu og límdi yfir götin á stígvélinu
mínu.
„Þetta hlýtur að vera makalaus
skepna, þessi hundur,“ sagði hann
með óþarflega mikilli aðdáun í rödd-
inni. „Að bíta inn úr strigafóðruðu
gúmmíi eins og ekkert sé og gegnum
ullarsokk! Það væri gaman að vita
hvort hann gæti bitið gegnum leður-
stígvél.“
Svo hélt hann uppi fyrirspurnum
um hundinn og það kom í ljós að þetta
var frægur slagsmálahundur og hét
Vígi og var illræmdur í sveitinni og
hafði bitið fjölda manns og suma oftar
en einu sinni en laðaðist þó helst að
börnum í seinni tíð.
„En nú bítur hann ekki fleiri,“
sagði pabbi, „því að þeir Mjóanes-
feðgar lokkuðu hann inn í skemmu og
handsömuðu og festu hausinn á hon-
um í skrúfstykki. Svo komu þeir með
rafmagnssmergil og surfu tönnurnar
í honum alveg niður í rót svo að hann
getur ekki einu sinni nagað bein leng-
ur heldur lifir á murtu og grautaraf-
göngum. Og börnin leika sér að því að
setja handlegginn á sér upp í kjaftinn
á honum og láta hann bíta saman
tannlausum skoltunum og sveifla
honum í kringum sig. Kannski tálga
ég upp í hann falskan góm úr mahóní
svo að hann geti japlað á ketbita um
jólin.“
Ég veit ekki hvort þetta var satt.
Kannski sagði pabbi þetta bara til
þess að ég væri ekki hræddur við að
koma að Mjóanesi.
Ég var samt hræddur og næst þeg-
ar ég kom þangað var Vígi lokaður
inni í fjósi svo að ég sá hann aldrei
tannlausan. Þaðan af síður varð ég
var við að faðir minn sæti við að tálga
gervitennur upp í þennan hundskjaft
sem upp frá þessu birtist mér í
draumum fram eftir öllum aldri,
froðufellandi í tilefnislausu grimmd-
aræði, og leysti af hólmi jólasveina-
grímuna sem fyrst vakti ótta minn við
tvíeðli mannsins.
Lítil saga sem ég heyrði einu sinni
af geðstirðum hana sem sögumaður
taldi að hefði verið til heimilis á Húsa-
vík hjálpaði mér loks til að skilja – og
fyrirgefa – hundinum grimma í Mjóa-
nesi og ekki síður varð þessi dæmi-
saga til þess að stuðla að skilningi
mínum á sjálfum mér – en þessi hani
var töluvert frægur í sinni heima-
byggð.
Hann var mannýgur og fékk reiði-
köst af engu merkjanlegu tilefni og
réðst á hvað sem fyrir varð, en eink-
um börnin í plássinu sem hímdu inn-
anhúss og þorðu ekki út að leika sér,
uns þar kom að haninn tók líka að
ráðast á fullorðna og þá var honum
lógað.
Þá kom í ljós að tveggja tommu
nagli stóð þversum í kokinu á honum
og hafði víst setið þar lengi.
Það þarf ekki djúpan skilning á sál-
fræði til að ímynda sér að þetta kunni
að hafa haft einhver áhrif á geðslag
hanans og stjórnlausa framkomu.
Bókarkafli Fátækt, geðveiki, einelti, þunglyndi og töframáttur lífsins eru viðfangsefni sjálfsævisögu Þráins Bertelssonar. Hér er
gripið niður í upplifun hans af fyrstu fermingarveislunni og kynnum af svarta óargadýrinu er áttu eftir að draga dilk á eftir sér.
Veisla
Einhvers konar ég eftir Þráin Bertels-
son kemur út hjá JPV-útgáfunni. Bókin
er 327 bls. að lengd.