Morgunblaðið - 19.10.2003, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
artálmarnir. Nú færist aftur í vöxt að það rísi
vegartálmar, líkt og þegar óstjórnin var í land-
inu. Litlir flokkar hermanna, undir verndar-
væng gömlu stríðsherranna, krefjast vegartolls
af vegfarendum. Þeir þora ekki enn sem komið
er að heimta toll af Vesturlandabúum, en kreista
blóðið undan nöglunum á heimamönnum. Þegar
talibanar voru hraktir frá var lofað gulli og
grænum skógum og mikilli uppbyggingu. Síðan
eru liðin tvö ár. Hermennirnir fá ekki laun frá
ríkinu og stríðsherrarnir borga hvorki þeim né
skatta og skyldur til ríkisins eins og ætlast var
til. Hermennirnir hafa hvorki haft í sig eða á og
gera það sem þeir kunna til að framfleyta sér. “
Vaxandi ógn
Ríkarður segir stjórn Hamids Karzais for-
sætisráðherra hafa lítil völd utan höfuðborgar-
innar Kabul. Í Masar-i-Sharif ráði enn sömu
stríðsherrar og börðust við Rússa. Þeir hafi
gríðarlega mikið af vopnum og ýmislegt bendi til
að enn streymi til þeirra vopn. Það stóð til að af-
vopna stríðsherrana en því hefur sífellt verið
slegið á frest. Undanfarið hefur soðið upp úr á
milli þeirra. En hafa starfsmenn Rauða krossins
og Rauða hálfmánans starfsfrið í landinu?
„Það hefur ekki verið hægt að vinna syðst í
landinu, í Kandahar, vegna hótana og árása á
hjálparstarfsmenn. Þó nokkrir úr þeirra hópi
féllu í fyrra. Það eru leifar af talibanahópum
sem líta á hjálparstarfið sem ógnun við sig og
telja það ekki samræmast þeirra kenningum að
trúleysingjar séu á þeirra svæði. Þeir sitja fyrir
starfsmönnum Rauða krossins og Rauða hálf-
mánans og virðast drepa þá fyrir að vera merkt-
ir samtökunum. Hingað til hafa eingöngu karl-
kyns starfsmenn verið drepnir og flestir
Afganir. Einn erlendur starfsmaður Rauða
krossins féll þar í fyrra. Gleymum því heldur
ekki að Rauði kross Íslands hefur misst mann í
Afganistan. Það var þegar Jón Karlsson sendi-
fulltrúi var veginn við aðhlynningu særðra ná-
lægt Kabúl fyrir rúmum áratug.“
Ríkarður segir mikla þörf fyrir aðstoð frá
Vesturlöndum. Hjálparstofnanir á borð við
Rauða krossinn byggi starf sitt á frjálsum fram-
lögum. Staðreyndin sé sú að þarfirnar séu miklu
meiri en getan til að mæta þeim, nema fram-
lögin aukist til mikilla muna. Ef ekki verði gripið
í taumana stefni í óefni. Þá myndist jarðvegur
sem öfgahreyfingar spretta úr.
„Öfgamenn þrífast í tómarúmi þar sem hvorki
er stjórn né lög. Í Afganistan eru hvorki virk lög
né regla úti í hinum dreifðu byggðum. Þeir hafa
sínar gömlu hefðir og hafa kannski lifað lengi án
þess að hafa skrifuð lög. En gamla kerfið hefur
einnig brotnað niður.“
Aðspurður sagðist Ríkarður ekki hafa orðið
mikið var við bandaríska hermenn í landinu.
„Bandaríkjamenn eru með herlið á mjög tak-
mörkuðu svæði í Kandahar og Kabúl. Úti á
landsbyggðinni sér maður mjög lítið af erlend-
um hermönnum við eftirlitsstörf.“
Sjálfskipaðir hreppstjórar
Ríkarður segir aðspurður að ekki sé hægt að
tala um hreina lögleysu í sveitum landsins.
Hann kynntist best ástandinu í Nahrin-héraði.
Þar ráða ríkjum sterkir einstaklingar, „sjálf-
skipaðir hreppstjórar“ eins og Ríkarður kallar
héraðshöfðingjana. Hann segir almenning virða
þessa höfðingja sem yfirvald.
„Ég var að byggja skóla í afskekktum dal,
R
ÍKARÐUR Már Pétursson,
sendifulltrúi Rauða kross Ís-
lands, sneri heim í september
sl. eftir að hafa dvalist í Afgan-
istan frá í júlí 2002, að undan-
skildu stuttu jólaleyfi í fyrra.
Þetta er lengsta dvöl hans við
hjálparstörf erlendis en hann hefur áður starfað
fyrir Rauða krossinn á Balkanskaga, í Suður-
Súdan, Úganda og í Afganistan 1995.
Stuðningur og nærvera
Alþjóðasamband Rauða krossins og Rauða
hálfmánans hefur um árabil sinnt hjálparstarfi í
Afganistan. Það hefur m.a. aðstoðað við bygg-
ingu skóla og heilsugæslustöðva, auk þess að
styðja framleiðslu gervilima og endurhæfingu
fórnarlamba jarðsprengna. Aðalverkefni Rík-
arðs að þessu sinni var að stjórna bygginga-
framkvæmdum í Nahrin-héraði sem varð illa úti
í jarðskjálftum í fyrra. Reistir voru fimm skólar í
Baraqi, Almatoo, Joi Kalan, Sujan og Toliah.
„Ég byrjaði á að búa til útboðsgögn fyrir
skólana fimm og valdi síðan úr þau bygging-
arfyrirtæki sem til greina komu. Síðan var lokað
útboð og valdir verktakar. Ég hafði yfirumsjón
með byggingunum, auk þess vann ég að útboði á
tveimur heilsugæslustöðvum í nágrenni Kabúl
og í Nahrin og vöruhúsi í Masar-i-Sharif. Í vöru-
húsinu verða geymd neyðargögn, teppi, tjöld og
fleira. Þetta eru allt byggingar á vegum Rauða
krossins og Rauða hálfmánans.“
Þegar Ríkarður sneri heim var byggingu
skólanna að ljúka. Hann segir að byggingarnar
séu sýnilegur árangur af hjálparstarfinu en
áhrif þess séu mun víðtækari. „Við erum fulltrú-
ar landanna sem reyna að koma á friði í Afgan-
istan. Nærvera okkar gefur fólki ákveðna ör-
yggistilfinningu í því tómarúmi sem skapaðist
eftir að ógnarstjórn talibana var hrakin frá. Þar
á undan hafði lengi verið stríð í landinu. Svo
kemur friður og þá finnst sumum að ekkert sé
að gerast. Það að við komum og förum að byggja
upp, þótt okkur finnist það stundum vera smátt í
sniðum, tel ég að hafi mikil sálræn áhrif.“
Svikin loforð
Ríkarður segist óttast að Afganistan sé að
falla í gleymsku hjá þjóðum heimsins og þá sé
hætt við að sæki í gamla farið.
„Alþjóðasamfélagið hefur ekki staðið við lof-
orð sem gefin voru um uppbyggingu í landinu
eftir fall talibananna. Undanfarið hafa allra
augu verið á stríðinu í Írak og Mið-Austurlönd-
um. Það er einfaldur mælikvarði sem maður
hefur á ástandið þegar maður er þarna. Veg-
Lengst til vinstri má sjá nýja skólann í Almatoo rísa. Fyrir miðju eru tjöld sem notuð voru til kennslu
á meðan skólinn var í byggingu. Í þorpinu lifa flestir af búskap. Peningar eru nær óþekkt fyrirbæri og
vöruskipti algengust í viðskiptum á milli fólksins.
Stúlkur fá nú að ganga í skóla, en var meinað það í tíð talibana. Bekkir eru kyngreindir og í skólanum
í Baraqi, þar sem myndin var tekin, eru 300 drengir og 80 stúlkur í skólanum. Öfgamenn sætta sig
ekki við menntun kvenna og hafa kveikt í 30 stúlknaskólum í Afganistan á einu ári.
Ríkarður snæðir hádegisverð með samstarfsmönnum í Nahrin. Til matar er nan-brauð, hrísgrjón og
steiktar kartöflur, sem þykja hálfgert neyðarbrauð því Afgönum líka ekki kartöflur sérstaklega vel.
Afganir matast yfirleitt með guðsgöfflunum, en Ríkarður hefur haft með sér disk og skeið.
Framtíð Afganistans
Ógn steðjar að Afganistan ef
alþjóðasamfélagið svíkur lof-
orðin sem gefin voru um upp-
byggingu í landinu. Guðni Ein-
arsson ræddi við Ríkarð Má
Pétursson, sendifulltrúa Rauða
kross Íslands, sem kom nýlega
heim eftir dvöl í Afganistan.
Það er til siðs að fara úr skónum áður en stigið er inn í kennslutjaldið. Á landsbyggðinni í Afganistan
er ófrávíkjanleg regla að fara úr skónum áður en stigið er inn í hús eða híbýli, meira að segja versl-
anir. Í miðborg Kabúl er þó hægt að fara í búðir án þess að fara úr skóm.