Morgunblaðið - 19.10.2003, Blaðsíða 11
Sujan, og það gekk mjög illa að fá byggingar-
leyfi. Ég var búinn að fá samþykki hjá því sem
ég hélt að væru lögleg yfirvöld og var með papp-
íra upp á það. En þegar ég kom á staðinn voru
allir á móti því að ég byggði þarna. Smám saman
varð mér ljóst að sjálfskipaður héraðshöfðingi
réð lögum og lofum í héraðinu. Í þessu tilfelli var
það kona, kommander Kaftar, fyrrverandi
skæruliðaforingi. Talibanar gerðu nokkrar
árásir til að ná þessu héraði á sitt vald, en urðu
alltaf frá að hverfa. Hún var svo öflug.
Í eitt skiptið sem ég kem í héraðið þá býður
hún mér heim. Hún býr í hálfgerðu virki hátt í
fjallshlíð með sonum sínum og stórfjölskyldu.
Maðurinn hennar er látinn. Kaftar er um sex-
tugt. Hún hylur ekki andlit sitt, er stórskorin og
maður finnur strax að hún er fæddur foringi.
Horfir beint í augun á manni, spyr ákveðinna
spurninga og geislar af henni myndugleikinn.
Það var borið á borð fyrir okkur feitt soðið
lambakjöt, soðin hrísgrjón, brauð og heimatilbú-
ið ósaltað smjör, sem oft er þrátt á bragðið. Ég
borðaði þetta með bestu lyst, enda vanur svona
góðmeti að heiman. Hún tók eftir því að ég gerði
matnum góð skil og nefndi sérstaklega að það
hefði komið erlendur blaðamaður sem móðgaði
hana með því að bragða ekki á matnum sem hún
bar fram. Ég er ekki frá því að hluta af þeirri
velvild sem ég naut hjá Kaftar eigi ég að þakka
því að ég gerði matnum góð skil.“
Kaftar talaði við Ríkarð um skólabygginguna
og var áhugasöm um að stúlkur fengju að ganga
í skólann. Hún spurði hvort hún fengi einnig
kennslugögn og húsgögn í skólann, en þegar
hafði verið ákveðið að það myndi fylgja. Kaftar
samþykkti áformin um skólann og þá gat bygg-
ingarvinnan hafist. „Hún sagðist skyldi sjá til
þess að það yrði nóg af verkamönnum til að
vinna við bygginguna. Það var greinilegt að ég
hafði ekki farið rétta boðleið í upphafi til að fá
byggingarleyfi,“ segir Ríkarður.
Skólunum er skilað fullbúnum með húsgögn-
um, auk þess sem nemendur fá bækur, skóla-
tösku og skriffæri. Mikill skortur er á kennurum
og þeir sem fást fá laun frá foreldrum nemend-
anna. Hvorki menntamálaráðuneyti né sveitar-
félög geta greitt kennurunum laun. Í skólunum
fimm eru um 2.400 nemendur og 40–50 starfs-
menn. Að sögn Ríkarðs eru flestir kennaranna
rosknir karlar og þeim til aðstoðar eru leiðbein-
endur sem valdir eru úr hverjum bekk, venju-
lega duglegustu nemendurnir. Kennararnir eru
ekki nógu margir til að allir bekkir hafi kennara
samtímis.
Borðað með guðsgöfflunum
Afganska lambakjötið er ekki ólíkt því ís-
lenska, en mjög feitt að sögn Ríkarðs. Ekki er
notað krydd né sósur, en maturinn aðeins salt-
aður. Líklega ekki mjög frábrugðið matreiðslu
Íslendinga fyrr á öldum, fyrir utan hrísgrjónin.
Afganir sjóða líka einskonar kjötsúpu.
„Þeir nota hvorki súpudiska né skeiðar og all-
ir borða úr sömu skál. Þá er brotið brauð og hent
í súpuna, svo úr þessu verður mauk. Síðan taka
menn til matar síns og borða með fingrunum.“
Ríkarður segir að vel megi venjast því að borða
með guðsgöfflunum. Það sé þó alls ekki sama
hvernig gengið er til matar síns. „Þeir þvo hend-
ur sínar vandlega fyrir og eftir mat og nota ein-
göngu þrjá fingur hreinu handarinnar – þeirrar
hægri – þumalfingur, vísifingur og löngutöng, til
að matast með. Maður lærir fljótt að teygja alls
ekki vinstri hendina, þá óhreinu, í átt að mat.
Hún gegnir öðru hlutverki í meltingarferlinu!“
Ríkarður segist hafa lært svolítið í máli Afg-
ana, dari, sem er afbrigði af persnesku. „Ég
lærði að skrifa nafnið mitt og tölustafina. Einnig
er mjög nauðsynlegt að kunna að telja á dari og
að geta prúttað um verð á næstum hverju sem
er. Það þarf alltaf að prútta, hvort sem er um
verð á skólabyggingu eða brauðbita. Það er hefð
að prútta og þannig reka þeir viðskipti. Ég var
alltaf með túlk, ungan pilt sem hafði verið í
læknisfræði en hrökklaðist úr námi þegar talib-
anar voru við völd. Hann talar góða ensku og var
í fastri vinnu sem túlkur minn.“
Meðallífslíkur afganskra karlmanna eru 45
ár, sem segir sitt um heilsufarið. Ríkarður tald-
ist því í hópi öldunganna, rétt kominn á sextugs-
aldurinn. „Það er borin virðing fyrir aldri og það
kom sér ekki illa að vera orðinn miðaldra.“
„Við Vesturlandabúar afgreiðum kannski afg-
anska fólkið sem það sé ekkert hægt að hjálpa
því. En þegar þú sérð börnin, 6–10 ára gömul, þá
gætir þú alveg eins verið að koma í barnahóp
heima á Íslandi. Þau koma hlæjandi á móti þér
og það þarf að sussa á þau þegar þau hlaupa út í
glugga til að sjá hver er að koma. Þetta eru
ósköp venjuleg og eðlileg börn. Þau fylla mann
trú á að ef við höldum áfram að hjálpa þeim þá sé
hægt að byggja þarna upp heilbrigt samfélag. Ef
börnin fá ekki tækifæri til að mennta sig og alast
upp í samfélagi sem veitir þeim stuðning þá
verða þarna endalaus stríð sem dreifast út um
heiminn með öfgasinnum, eins og dæmin sanna.“
Ríkarður segir fæsta foreldra barnanna hafi
fengið tækifæri til að mennta sig. Undanfarin
tuttugu ár hafi lífsbaráttan verið hörð og snúist
um það eitt að komast af, hafa í sig og á. „Börnin
eru full bjartsýni og við verðum að gera okkar
besta til að valda þeim ekki vonbrigðum. Tryggja
að framtíð þeirra verði önnur en þeirra kynslóða
sem eldri eru.“
Stundum sést árangur
Ríkarður segist vel hefði getað hugsað sér að
starfa áfram í Afganistan. Þetta sé erfitt, en um
leið mjög gefandi starf. Vinnudagur oft langur og
stundum virðist árangurinn lítill.
„Inn á milli sér maður alltaf að það sem verið
er að framkvæma, jafnvel þótt það sé ekki stórt í
sniðum, hjálpar fólkinu. Það er gaman að starfa
að uppbyggingu, vera byggingarstjóri og sjá
hvað mikið er hægt að byggja með þeim tækjum
og efni sem til er á svæðinu.“
Ljósmyndir/Ríkarður Már Pétursson
Skóladrengir í Sujan orna sér við opinn eld. Kennt var í tjöldum á meðan skólinn var byggður. Þarna er mikill hitamunur, allt að 50 stiga hiti á sumrin og 15 stiga frost í fjallahéruðum yfir veturinn.
Þegar lagður er hornsteinn er hefð að skera sauð og láta blóðið renna í húsgrunninn þar sem steinn-
inn er lagður, líkt og við byggingu vöruhússins í Masar-i-Sharif. Farið var með vers úr Kóraninum og
skepnunni lógað eftir siðareglum múslima. Síðan var slegið upp veislu og sauðurinn etinn.
Vegna kennaraskorts eru duglegir nemendur látnir leiðbeina bekkjarfélögum. Nemendur í sama bekk
geta verið á ýmsum aldri. Hér hafa skólasveinar teiknað mynd af bíl á töfluna. Bíll í þeirra vitund er
Toyota Landcruiser 70 með talstöðvarloftnet á framstuðaranum, eins og bíll Ríkarðs í Afganistan.
felst í börnunum
gudni@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 2003 11