Morgunblaðið - 21.10.2003, Blaðsíða 16

ERLENT
16 ÞRIÐJUDAGUR 21. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Þú ert ráðgjafi alþjóðastofnana
og einstakra ríkja í málum er
varða tóbaksvarnir.
Sumir undrast sjálfsagt að
maður, sem eitt sinn gegndi
hárri stöðu hjá tóbaksfyrirtæki,
skuli sinna svona verkefnum.
Hugsar þú aldrei á slíkum nót-
um?
Áður en ég fór að vinna hjá
tóbaksframleiðandanum Brown &
Williamson hafði ég starfað tutt-
ugu og fimm ár í heilsuiðn-
aðinum. Þegar allt er tekið saman
eyddi ég aðeins um fjórum árum
sem yfirmaður hjá tóbaksfram-
leiðanda. Þeir buðu mér í raun
gull og græna skóga til að ganga
til liðs við þá og það skipti máli.
Mig langaði líka til að nýta
reynslu mína úr heilsugeiranum
til að hafa áhrif á framleiðsluna,
gera hana heilsuvænni fyrir fólk,
vöru sem veldur því að fimm
milljónir manna látast úr sjúkdómum tengdum
neyslu hennar á ári hverju.
Það sem ég sá á meðan ég vann hjá fyrirtækinu
kom mér hins vegar í opna skjöldu. Ég fylgdist
með lögfræðingum falsa eða eyðileggja skjöl til að
vernda fyrirtækið, starfsmönnum smygla tóbaki
inn og út úr landinu. Mér fannst að mér bæri
skylda til að fletta ofan af þessu; ekki aðeins vegna
eigin sómakenndar heldur vegna þess að þannig
gat ég bjargað mannslífum.
Þér tókst greinilega ekki að breyta neinu innan
frá eins og þú ætlaðir.
Nei, það gekk aldrei. Í hvert sinn sem ég reyndi
að stuðla að einhverjum breytingum, s.s. leggja til
að efni væru fjarlægð úr sígarettum sem við viss-
um að yllu krabbameini, lenti ég alltaf á vegg.
Fyrirtækið og raunar iðnaðurinn allur hefur verið
líkt og risaeðla að því er varðar að þróast í takt við
tímann. Markmið þeirra er að græða peninga fyrst
og fremst og til að ná settu marki eru þeir tilbúnir
til að smygla sígarettum og tóbaksfræjum úr landi
til að þurfa ekki að sækja um leyfi fyrir erfða-
breytt, nikótínríkt tóbak. Þeir hafa líka verið til-
búnir til að ljúga eiðsvarnir að Bandaríkjaþingi,
eyðileggja gögn og svo þar fram eftir götunum.
Ef marka má The Insider var það ekki auðveld
ákvörðun upphaflega að gerast uppljóstrari.
Nei, það var það ekki. Við máttum gjalda hana
dýru verði. Við upplifðum erfiða tíma, örvænting
greip okkur jafnvel. En ég hafði alltaf í huga það
sem skipti mestu máli: að þjóna sannleikanum. Ég
vissi að það sem ég hafði séð, og greindi síðan frá,
var sannleikurinn. Og sannleikurinn var leiddur í
ljós á endanum og framburður minn staðfestur í
nokkrum dómsmálum og síðan í
myndinni.
[…] Forráðamenn í tóbaksiðn-
aðinum gerðu allt hvað þeir gátu
til að ráða mig af dögum, ég fékk
líflátshótanir og þurfti að fá líf-
verði. Þetta voru ekki skemmti-
legar stundir. En ef þú spyrð
mig: var þetta þess virði, myndi
ég breyta eins í dag? Svarið er
já, það myndi ég gera.
Þú getur þess að þú máttir
greiða þetta dýru verði, m.a.
hvað varðar hjónaband þitt.
Ég myndi segja að sennilega
hafi það verið mesti harmleik-
urinn, endalok hjónabands míns.
En þegar ég lít til baka þá gerð-
ist þetta þannig að við sem fjöl-
skylda tókum ákvörðunina um að
ég myndi fletta ofan af starfsemi
tóbaksfyrirtækjanna. Konan mín
fyrrverandi kom beint að þeirri
ákvörðun. Hrun hjónabandsins kom mér í opna
skjöldu og skildi eftir djúp sár. Það hafði líka þau
langvarandi áhrif að ég hitti ekki lengur börnin
mín reglulega. En ef ég skoða málin betur tel ég
að þetta mikla álag á samband okkar hjóna hefði
átt að styrkja það, ekki veikja það. Niðurstaða mín
er því sú að kannski hafi sambandið ekki verið
sterkt til að byrja með.
Hún er hamingjusamari í dag, er gift öðrum
manni og þetta tilheyrir allt fortíðinni núna. Hið
sama á við um mig. Og ég tel mig geta sagt að ég
hafi lagt mín lóð á vogarskálarnar að því er varðar
þær breytingar sem nú eru að eiga sér stað.
Hafa uppljóstranir þínar
þá haft jákvæð áhrif?
Ég vona það. Við höfum lært tvo hluti. Við höf-
um lært að tóbaksiðnaðurinn mun aldrei taka það
upp hjá sjálfum sér að setja reglur og framfylgja
þeim að því er varðar hinar siðferðilegu spurn-
ingar sem lúta að framleiðslu sígarettna. Það verð-
ur alltaf einhver utanaðkomandi að koma til skjal-
anna. Í öðru lagi held ég að við höfum lært að
gjörðir einstaklings eða lítils hóps manna geta
skipt máli.
[…] Ég veit ekki hver staðan er á Íslandi en ég
þykist vita að sums staðar þurfi fólk að sætta sig
við að vera innan um fólk sem er að reykja. Tób-
aksfyrirtækin vissu snemma á sjöunda áratugnum,
fyrir fjórum áratugum, að óbeinar reykingar geta
valdið lungnakrabbameini og hjartasjúkdómum.
Þau kusu hins vegar árið 1964 að deila þessari
vitneskju aldrei með almenningi. Það er fyrst
núna, árið 2003, sem verið er að neyða þá til að
deila þessari vitneskju með almenningi.
Spurt og svarað | Jeffrey Wigand
Bar skylda til að
þjóna sannleikanum
Dr. Jeffrey Wigand kom fram í fréttaþættinum 60 mínútum árið 1995 og
fletti ofan af þeim vafasömu aðferðum sem tóbaksfyrirtækin í Banda-
ríkjunum beita til að gera fólk háð sígarettureykingum. Saga Wigands
var kvikmynduð árið 1999 undir heitinu The Insider og lék Russell
Crowe þá Wigand. Morgunblaðið lagði nokkrar spurningar fyrir Wig-
and og fer hér á eftir útdráttur úr svörum hans.
Dr. Jeffrey Wigand
’ Forráðamenn ítóbaksiðnaðinum
gerðu allt hvað þeir
gátu til að ráða mig
af dögum […] ‘
Davíð Logi Sigurðsson | david@mbl.is
PAUL Burrell, fyrrverandi bryti
Díönu prinsessu, segir í nýrri ævi-
sögu sinni að Díana hafi óttast að
verið væri að brugga sér launráð. Í
bréfi til Burrell, sem birt var á for-
síðu blaðsins Daily Mirror í gær,
segir Diana að tiltekinn maður sé
að undirbúa að skemma hemlana á
bíl hennar svo hún myndi lenda í
bílslysi og hljóta alvarlega höf-
uðáverka eða dauða. Markmiðið sé
að losna við hana svo Karl Breta-
prins geti kvænst aftur.
Í bréfinu, sem Burrell segist hafa
fengið um 10 mánuðum áður en
Díana lést í bílslysi í París 31. ágúst
árið 1997, nefnir Díana ákveðinn
mann sem hún segir brugga sér
launráð en svert er yfir nafn hans í
bréfinu eins og það birtist í Daily
Mirror. „Nú er hættulegasta tíma-
bil ævi minnar,“ segir Díana í bréf-
inu.
Díana og Dodi Fayed létust í bíl-
slysi í París þegar bíll þeirra lenti í
árekstri í jarðgöngum í París.
Henri Paul bílstjóri lést einnig. Nið-
urstaða réttarrannsóknar í Frakk-
landi árið 1999 var sú að Paul hefði
borið ábyrgð á slysinu en hann
hefði bæði neytt áfengis og lyfja og
ekið of hratt.
Í ágúst tilkynnti Michael Burg-
ess, réttarlæknir í Surrey, að hann
myndi hefja rannsókn á dauða
Díönu og Fayeds en ekki var ákveð-
ið hvenær sú rannsókn skyldi hefj-
ast.
Á fréttavef BBC er haft eftir Pies
Morgan, ritstjóra Daily Mirror, að
bréfið, sem birtist einnig í vænt-
anlegri bók Burrells, væri stór-
merkilegt. „Ég held að Paul Burrell
hafi fylgst með málum og beðið en
ekkert hafi gerst og honum finnist
að nú sé kominn tími til að veita
upplýsingar og krefjast þess að
eitthvað verði gert. Og hvaða leið
er betri til þess en að birta þetta
ótrúlega skjal?“ sagði hann.
Morgan segist ekki vita hvort
bréfið og dauðdagi Díönu tengist
með nokkrum hætti en það sé í
þágu almennings að birta það. Nú
sé það krafa almennings að sem
fyrst fari fram rannsókn sem leiði
hið sanna í ljós.
Burrel segir við blaðið að Díana
hafi talið marga hafa horn í síðu
sinni eftir að þau Karl Bretaprins
skildu árið 1996. Daily Mirror segir
það ekki berum orðum en gefur í
skyn að um sé að ræða bresku kon-
ungsfjölskylduna.
Burrell var á síðasta ári sakaður
um að stela munum úr eigu Díönu
en málið var látið niður falla eftir
að Elísabet Englandsdrottning kom
fram og upplýsti að Díana hefði
beðið Burrell um að geyma fyrir sig
ýmsa muni.
Díana sögð hafa
óttast um líf sitt
Lundúnum. AFP.
AP
Forsíða Daily Mirror sem fjallaði
um bréf Díönu prinsessu í gær.
LIÐSMENN sérsveitar Indónesíu-
hers og sérþjálfaðir hundar síga
niður úr þyrlu á æfingu í Jakarta í
gær. Her- og lögreglumenn æfðu
þá aðgerðir gegn hryðjuverka-
mönnum. Æðsti ráðherra öryggis-
mála í Indónesíu sagði í gær að
hryðjuverkahreyfingin Jemaah
Islamiyah, sem tengist al-Qaeda-
samtökunum, væri að undirbúa
árásir í landinu. Talið er að hreyf-
ingin hafi staðið fyrir hryðjuverk-
unum á Balí sem kostuðu 202 menn
lífið í október 2000. Tugir manna
hafa verið handteknir vegna
hryðjuverkanna og yfirvöld eru
með mikinn öryggisviðbúnað við
hótel og fleiri byggingar.
Reuters
Varað við hryðju-
verkum í Indónesíu
MÁLAFERLIN gegn John Allen
Muhammad, sem var ákærður fyrir
að myrða 10 manns í Washington-
borg og nágrenni í fyrra með öflugum
veiðiriffli, tóku óvænta stefnu í gær
þegar hann rak lögmenn sína og fékk
heimild héraðsdómara í Virginia
Beach til að verja sig sjálfur. Verj-
endur Muhammads verða þó áfram
viðstaddir réttarhöldin en einungis
sem ráðgjafar. Réttarhöldin nú eru
vegna morðs sem framið var í Virg-
iníu og á Muhammad yfir höfði sér
dauðadóm verði hann fundinn sekur.
Við réttarhöldin í gær sýndi sak-
sóknarinn James Willett sjálfvirkan
Bushmaster-riffil sem fannst í fórum
Mohammads og Lee Malvos þegar
þeir voru handteknir, grunaðir um
morðin fyrir réttu ári. Byssunni var
komið fyrir í skotti Chevrolet Capr-
ice, sem þeir Muhammad og Malvo
sváfu í þegar þeir voru handteknir.
Búist er við að Malvo, sem er 18
ára, verði færður í réttarsalinn til að
vitni geti borið kennsl á hann. Malvo
verður sjálfur færður fyrir dóm í
Chesapeake í Virginíu vegna morðs
sem framið var í Fairfax. Hann á
einnig yfir höfði sér dauðadóm verði
hann fundinn sekur.
Mohammad er 42 ára gamall fyrr-
verandi hermaður. Hann og Malvo
eru áærðir fyrir morð í Maryland og
Washington auk Virginíu en John
Ashcroft, dómsmálaráðherra, ákvað
að láta rétta fyrst yfir þeim í Virginíu
því þar er dauðarefsing í gildi.
Saksóknarar segja að þeir
Muhammad og Malvo hafi myrt fólkið
úr launsátri með það fyrir augum að
kúga 10 milljónir dala út úr stjórn-
völdum.
Fær að verja sig sjálfur
Virginia Beach. AP.
AP
John Allen Muhammad fyrir rétti.