Morgunblaðið - 21.10.2003, Blaðsíða 26

LISTIR
26 ÞRIÐJUDAGUR 21. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
LISTAVERK SigurjónsÓlafssonar í alfaraleið“er heitið á sýningu semverður opnuð í Sig-
urjónsafni í dag,þriðjudaginn 21.
október – en þá eru liðin fimmtán
ár frá því að safnið var opnað al-
menningi í endurbyggðri vinnu-
stofu listamannsins á Laugarnesi.
Á sýningunni eru ljósmyndir af
tveimur tugum
opinberra lista-
verka eftir Sig-
urjón, ásamt
skúlptúrum sem
eru forvinna
listamannsins að
stærri verkum.
Spurð um til-
urð safnsins á
sínum tíma, segir
forstöðumaður
þess, Birgitta Spur, að Sigurjón
hafi látið eftir sig gríðarstórt safn
verka á vinnustofu sinni og heimili
þegar hann lést. „Þessi verk, sem
voru á annað hundrað, voru fram-
lag fjölskyldunnar, stofngjöf til
safnsins,“ segir Birgitta. „Síðan
hefur bæst við og í dag telur lista-
verkasafnið á fjórða hundrað skúlp-
túra og teikninga.“
Árið 1989 var Sigurjónssafn gert
að sjálfseignarstofnun og henni til-
heyra þau verk sem fjölskyldan
lagði fram, allar byggingar Sig-
urjóns í Laugarnesi, ljósmyndir,
verkfæri og annað sem viðkemur
hans listamannsferli.
„Þegar Sigurjón lést var safnið í
bráðabirgðahúsnæði sem þurfti
miklar viðgerðir,“ segir Birgitta.
„Byggingaferlið stóð í þrjú til fjög-
ur ár og var kostað með styrkjum
frá ríki og borg – en að mestu með
frjálsum framlögum og nýtingu
höfundarréttar, þar sem voru seld-
ar afsteypur. Það var mikill áhugi
hjá einstaklingum og forstjórum
fyrirtækja að koma safninu upp.
Þeir skildu að þarna voru verðmæti
sem ekki mættu tapast; þau væru
hluti af listasögu þjóðarinnar. Þetta
var töluvert stór hópur og án
þeirra framlags hefði safnið aldrei
orðið að veruleika.“
Andúð á eins manns söfnum
„Á þessum tíma var ekki orðið
eins algengt að leita bakhjarla og
er í dag. Það var auðveldara á
þessum tíma og það verður seint
hægt að þakka þann góða vilja og
skilning sem kom fram hjá fjölda
fólks. Á móti kom að það var
ákveðin andúð á eins manns söfn-
um þegar við byrjuðum. Það var
litið á þau sem dauðs manns grafir.
Að því leyti fólst mikil ögrun í því
að koma safninu upp. Sú ögrun
fólst bæði í því að sýna að lista-
verkaeignin væri merkileg og að
starf okkar væri mikilvægt. Í því
sambandi má nefna að safnið hefur
verið með listfræðinga í þeirri
rannsóknarvinnu sem hefur verið
stunduð hér frá upphafi.“
Hvernig hefur svo starfseminni
verið háttað?
„Við höfum verið með þemasýn-
ingar á ýmsum hliðum Sigurjóns.
Sú sýning sem nú er opnuð er með
ljósmyndum af verkum sem eru í
alfaraleið, á byggingum og torgum,
eða jafnvel innandyra, bæði hér á
Íslandi og erlendis. Við sýnum um
tuttugu og fjögur verk en alls vann
Sigurjón yfir þrjátíu verk sem telja
má í alfaraleið. Sýningunni fylgir
lítill bæklingur með ljósmyndum af
verkunum og texta um þau, eftir
Æsu Sigurjónsdóttur listfræðing í
París, en Æsa á sæti í stjórn safns-
ins.“
Síðan hvenær er elsta verkið á
sýningunni?
„Það er verkið Saltfiskstöflun
sem Sigurjón gerði á árunum 1934–
1935, á síðasta námsári sínu í Kon-
unglega listaháskólanum í Kaup-
mannahöfn. Þetta var fyrsta verkið
sem Sigurjón vann gagngert í þeim
tilgangi að það ætti að vera al-
menningseign og var lágmynd af
fiskverkunarkonum. Í því verki
gerir Sigurjón einstaka tilraun til
að samhæfa eitt elsta form högg-
myndalistarinnar, lágmyndina,
módernískan stíl og þjóðlegt mynd-
efni. Hann mótaði myndina í fullri
stærð, fjögurra metra háa, fyrst í
leir og steypti síðan sjálfur í gifs.
Íslenska ríkið keypti myndina árið
1945 og ári síðar var hún steypt í
steinsteypu og stendur á melnum
fyrir sunnan Sjómanna-
skólann í Reykjavík.“
Viss lögmál sem
þarf að virða
Eitt af þekktustu verk-
um Sigurjóns er framhlið
stöðvarhúss Búrfells-
virkjunar og markar
verkið tímamót í ís-
lenskri bygginga-
listasögu, bæði vegna
þess að listaverkið var
hannað sem hluti af
byggingunni frá upphafi,
og einnig vegna aðferð-
arinnar sem notuð var
við að móta lágmynd-
irnar beint í steypumótið.
Annað verk, sem Sig-
urjón vinnur á svipuðum
tíma – og flestir Íslendingar
þekkja, er Íslandsmerki, minn-
ismerki um stofnun lýðveldis á Ís-
landi 1944.
„Forsaga verksins var sú,“ segir
Birgitta, „að árið 1969 fól borg-
arráð Sigurjóni, að frumkvæði
þjóðhátíðarnefndar, að gera minn-
ismerki í tilefni 25 ára afmælis lýð-
veldisins. Sigurjón gerði nokkrar
smærri útgáfur af verkinu en sjálft
Íslandsmerkið var smíðað á ár-
unum 1970 til 1973. Sigurjón hugs-
aði sér að listaverkið stæði í stórri
vatnsþró og endurspeglaðist í
vatnsborðinu. Ekki varð úr því og
eftir nokkrar deilur um staðarval
var verkið reist árið 1977 við Haga-
torg í Reykjavík.
Það má segja að þessi tvö þekkt-
ustu verk Sigurjón endurspegli þá
breidd sem er í verkum hans.“
Hvað spanna verkin á sýningunni
langan tíma á listamannsferli Sig-
urjóns?
„Þau spanna um þrjátíu og fimm
ár. Yngstu verkin á sýningunni eru
Þrenning, sem er mjög í sama anda
og Íslandsmerkið. Hann lauk teikn-
ingu og módeli að því um 1970.
Verkið var reist árið 1990 við
Garðaskóla í Garðabæ. Þar má
einnig nefna lágmyndir á fjölbýlis-
húsum og fyrirtækjum, til dæmis
Sundaborg og Síðumúla 20, sem
Sigurjón vann með sömu tækni og
framhlið Búrfellsvirkjunar. Það er
að segja hann felldi myndina inn í
steypuna. Með því er Sigurjón
fyrst og fremst að skapa hreyfingu
á dauðum fleti og gefa steinsteyp-
unni líf með markvissri beitingu
ljóss og skugga.
Það er svo mikilvægt að menn
átti sig á því að það eru viss lögmál
sem þarf að virða bæði í húsagerð-
arlist og í útilistaverkum. Með
þessari sýningu erum við að sýna á
einum stað þau mjög svo ólíku verk
sem Sigurjón gerði, allt frá
raunsæi og síð-kúbisma til af-
straktverka í steinsteypu og má,
auk veggmyndanna í Búrfells-
virkjun, nefna háhýsin við Engi-
hjalla og Espigerði og veggmynd-
irnar fjórtán á Sundaborg. Af þeim
vann Sigurjón eina mynd sem
skúlptúr og nefndi Sköpun. Hún
stendur hér hjá okkur í anddyri
safnsins.“
Sigurjón hefur unnið í æði ólík
efni.
„Já, á árunum1942 til 1944 vann
hann tvær stórar höggmyndir
fyrir ráðhústorgið í Vejle á
Jótlandi. Myndunum var
ætlað að túlka efnahags-
legar forsendur bæjarlífs-
ins; landbúnað, handiðn,
iðnað og verslun. Þessi
verk eru höggvin í gran-
ít. Hann hjó einnig í grá-
stein, vann við þá klass-
ísku aðferð að móta
mannamyndir í leir,
sem síðan þurfti að
steypa í gifs og þaðan í
brons – sem er æva-
gömul aðferð. Síðan
var það koparplatan,
sem Sigurjón sá fulla
ástæðu til að nota til
þess að spara brons-
steypuna sem var mjög
dýr. Að auki vann Sig-
urjón í gler.“
Hvernig kom
það til?
„Vinir hans í
Steinsmiðju Magn-
úsar G. Guðnasonar
fengu um 1954 tæki til þess að
sandblása í gler. Sigurjón nýtti sér
þessa tækni við gerð glerveggs sem
er í innra anddyri Landsbankans á
Selfossi.“
Þannig að þau verk sem eru á
ljósmyndunum á sýningunni, er að
finna víða um land.
„Já, og það verk sem síðast var
reist er á Akranesi. Bæjarstjórnin
þar lét stækka og steypa í brons
verk sem heitir Fótboltamenn og
er frá 1936. Það var sett upp á Þor-
láksmessu árið 2001 og er fallega
staðsett listaverk.“
Hvert ár er afrek
Hvað stendur sýningin lengi?
„Hún verður hér í vetur, en við
höfum sett hana þannig upp að hún
er tilvalin sem farandsýning fyrir
vinnustaði og skóla.“
Fimmtán ár eru ekki hár aldur.
Hvernig sérðu framtíðina fyrir þér?
„Nei, fimmtán ár eru ekki hár
aldur, en þar sem þetta er sjálfs-
eignarstofnun og erfitt um fjár-
magn, er hvert ár afrek. Ég vona
samt að safnið eigi eftir að ná full-
orðinsaldri og þeim stöðugleika að
við fáum tækifæri til þess að
byggja geymslu yfir verkin.“
En hvers vegna listaverk í al-
faraleið í tilefni af þessum tímamót-
um?
„Fólk tekur oft ekki eftir þeim
listaverkum sem standa í alfaraleið.
Mér fannst mjög sniðugt þegar
listamaðurinn Christo byrjaði að
hjúpa útilistaverk og byggingar til
þess að fólk tæki eftir þeim. Það er
nefnilega oft svo að við tökum ekki
eftir hlutunum fyrr en þeir eru
horfnir.“
Tökum oft ekki
eftir hlutunum fyrr
en þeir eru horfnir
Fimmtán ár eru liðin frá stofnun Sigurjónssafns á Laugarnesi.
Í tilefni af tímamótunum verður opnuð sýning á verkum Sigurjóns
Ólafssonar sem eru í alfaraleið. Súsanna Svavarsdóttir ræddi við
forstöðumann safnsins, Birgittu Spur, um þá miklu breidd er finna má
í verkum listamannsins hvað varðar efni, form og stíl.
Lífslöngun, reist við Reykjalund
1993 í minningu Odds Ólafssonar
yfirlæknis.
Birgitta Spur
Sr. Friðrik (1952) við Lækjargötu í Reykjavík.
Sundaborg, ein af fjórtán veggskreytingum í Sundaborg. (1971–74.)
Holskefla (1970–71), í Ytri-Njarðvík, Reykjanesbæ.