Morgunblaðið - 21.10.2003, Blaðsíða 32

LISTIR
32 ÞRIÐJUDAGUR 21. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Ó
ttinn við að vera ein á
hjara veraldar, grá-
köld og öllum
gleymd, hvetur sumt
ungt fólk til að yf-
irgefa fósturjörðina, þótt góð sé á
margan hátt. Við þurfum þess
vegna að leita allra ráða til að
gera hana vænlegri til búsetu,
endurheimta litinn sem lífið hefur
glatað og hressa upp á andlit sam-
félagsins. Við viljum ekki að ís-
lensk menning, lág sem há, deyi
úr fábreytni og leiðindum.
Um öll vesturlönd ríkir stöð-
ugur og bullandi áhugi á kónga-
fólki. Menn geta rifjað upp allt
sem sagt er og skrifað um bresku
konungsfjölskylduna, ekki ein-
vörðungu þar
í landi heldur
um mestallan
heim. Og fyrir
breskan efna-
hag er þetta
líka stórmál
vegna þess að auglýsinga- og
snobbgildi konungsættarinnar er
meira en nokkur valdalaus forseti
gæti nokkurn tíma bætt upp.
Hver man nafnið á forseta Ítalíu?
Við þurftum í snatri að breyta
stjórnarskrá konungsríkisins Ís-
lands frá 1920 þegar ákveðið var
að rjúfa síðustu tengslin við Dani
og stofna hér lýðveldi 1944. Stríð
geisaði og okkur gafst ekki mikill
tími til að velta því fyrir okkur
hvernig embætti þjóðhöfðingja
ætti að vera. Það sést vel á vand-
ræðaganginum í sambandi við
völd forseta. Hann má fresta gild-
istöku laga en hefur aldrei notað
það vald, sumir vilja afnema það
með öllu. Krýndir þjóðhöfðingjar
á Norðurlöndum hafa nú nær
engin völd og reyndar hafa Svíar
afnumið þau með öllu í stjórn-
arskrá sinni, konungur þeirra er
eingöngu þjóðartákn út á við.
Við kvöddum danska kónginn
eftri að hafa verið undir embætti
hans frá 1380 en þá gengust
Norðmenn undir Kaupmanna-
hafnarvaldið. Við fylgdum með
eins og hvert annað viðhengi og
fannst að okkur væri ekki sinnt
nógu vel. En við erum löngu búin
að hefna fyrir ímyndaðar og raun-
verulegar misgerðir Dana, búin
að éta maðkaða mjölið sem þeir
prönguðu inn á okkur, búin að fá
handritin, eigum bara eftir að
vinna þá í fótbolta. En er þá nokk-
ur ástæða til að halda áfram í svo-
lítið hlægilegt forsetaembætti
sem aldrei verður konunglegt,
þrátt fyrir hetjulegar tilraunir
ábúenda á Bessastöðum? Kóróna
úr gulli getur verið dýrgripur en
kóróna úr plasti er barnaleikfang,
jafnvel þótt sá sem beri hana
reyni að vera ábúðarmikill í fasi.
Við gætum vel komist af án
þess að vera með nokkurn þjóð-
höfðingja. Ráðherrar og forseti
Alþingis gætu skipt þessum fáu,
táknrænu embættisverkum á
milli sín. En þjóðin vill víst að á
tertunni sé rautt og fallegt kirsu-
ber til skrauts. Við segjumst vera
nútímaleg þjóð og hikum ekki við
að tileinka okkur það sem best er
gert erlendis. Nú er til siðs í vel
reknum fyrirtækjum að „úthýsa“
sérstökum verkefnum sem hent-
ugast þykir að fólk með reynslu á
því sviði taki að sér. Leitað er til
þeirra sem kunna til verka. Keypt
er þjónusta af hreingerningafyr-
irtækjum, öryggisgæslufyr-
irtækjum og svo framvegis.
Danska konungsættin hafði
margra alda reynslu af því að
vera þjóðartákn okkar þegar við
rufum tengslin, hún kann þetta
örugglega enn þá. Hvergi mun
konungsfjölskylda njóta jafnmik-
illa vinsælda meðal þjóðar sinnar
og sú danska. Drottningin er list-
ræn, einstaklega alþýðleg og hef-
ur, a.m.k. á skjánum, persónu-
töfra sem þagga niður í hörðustu
lýðveldissinnum. Nú er rétti tím-
inn fyrir okkur til að fara þess á
leit að Margrét Þórhildur gerist
drottning Íslands og í fyllingu
tímans mun þá Friðrik prins
verða konungur okkar. Margréti
var gefið íslenskt nafn (með Þ-i)
enda varð hún prinsessan okkar
við fæðingu 1940. Það má því
segja að hún væri að koma aftur
heim. Ekki er verra að Friðrik
skyldi sækja sér kvonfang til
Tasmaníu en þar lést á sínum
tíma Jörundur nokkur Hunda-
dagakóngur. Því miður bendir
ekkert til þess að væntanleg
Danadrottning sé afkomandi hans
en það hefðu verið ný rök í mál-
inu.
Myndum við spara ríkisút-
gjöld? Sennilega ekki, við yrðum
að greiða hæfilegan skerf af því
sem þarf til að halda uppi hirðinni
og drottningin/konungurinn yrði
að geta heimsótt okkur öðru
hverju á tyllidögum ásamt mak-
anum. Bessastaðir gætu orðið
vettvangur fyrir glæstar veislur.
Þar yrði að vera staðarhaldari
sem yrði þá jafnframt fastur
fulltrúi þjóðhöfðingjans, til-
nefndur af honum og væntanlega
riddari af Dannebrog. Pólitísku
völdin yrðu hins vegar, eftir nauð-
synlegar breytingar á stjórn-
arskránni, að fullu í höndum Al-
þingis. Enginn ruglingur í þeim
efnum yrði framar liðinn.
En góð íslensk fyrirtæki í út-
rásarhug gætu fengið leyfi til að
setja á vörumerki sín By Appoint-
ment of the Royal Danish Court
sem mun merkja að hirðin mæli
með vörunni. Margir neytendur
úti í heimi eru á því að svo virðu-
leg ummæli séu traustari en orða-
leppar eins og „vistvæn“ sem er
víst skellt á lambakjötið okkar.
Við vitum hvað rollan er vistvæn á
hálendinu. Er ekki skárra að nota
gamalt kóngasnobb en rakalaus
ósannindi til að glepja neytendur?
En við myndum vekja heims-
athygli ef við yrðum af fúsum og
frjálsum vilja þegnar Margrétar.
Glöggskyggnir karlar og konur
um allan heim myndu hæla okkur
fyrir að vera vaxin úr grasi og
vera búin að varpa af okkur
hlekkjum gamallar, ofstækis-
fullrar þjóðernisstefnu. Við eigum
að segja Dönum að við séum
löngu búin að fyrirgefa allt og
viljum sýna það á táknrænan
hátt. Um leið kæmum við á
notalegu en hættulausu sambandi
við siðmenntaða þjóð sem við
getum lært svo mikið af og við
myndum tengjast Evrópu
traustari böndum. Þar eigum við
heima.
Kóróna úr
skíru gulli
En góð íslensk fyrirtæki í útrásarhug
gætu fengið leyfi til að setja á vörumerki
sín By Appointment of the Royal Danish
Court sem mun merkja að hirðin mæli
með vörunni.
VIÐHORF
Eftir Kristján
Jónsson
kjon@mbl.is
HLÍN Agnarsdóttir er íslenzkum
lesendum og leikhúsunnendum að
góðu kunn. Gamansemi og létt háð,
orðaleikir og
snarpar atlögur
að samskiptum
kynjanna hafa
einkennt skrif
Hlínar en nú
kveður við allt
annan tón. Nýj-
asta bók Hlínar er
skrifuð í minningu
ástvinar hennar
og sambýlis-
manns til margra ára, Þorvaldar
Ragnarssonar, en hann lézt úr
krabbameini árið 1998, einungis hálf-
fimmtugur. Hlín er hreinskilin og op-
inská, leyfir sér að hleypa lesandan-
um að innstu hjartarótum sínum,
veltir upp atriðum úr lífi sínu sem
mörgum þætti erfitt að tala um, eink-
um alkóhólisma Þorvaldar og hvernig
hún sjálf varð meðvirk í sjúkdómi
hans. Með því finnst mér hún ekki
vera að niðra Þorvald eða minninguna
um hann heldur skrifa sig frá erfiðum
árum, reynslunni ríkari, horfandi nú í
baksýnisspegilinn. Þó var hún meðan
á meðvirkninni stóð oft á flótta undan
sambandinu, flúði á vit vinnu og
frama í leikhúsheiminum og vann sem
leiðsögumaður á erlendri grund.
Þekking höfundar á bókmenntum
nýtist vel í þessari einlægu bók því
Hlín vitnar í heimsbókmenntir til að
undirstrika hina sjúku veröld alkóhól-
istans og aðstandenda hans. Sem
dæmi má nefna höfunda eins og
Christinu Rossetti, Halldór Laxness,
Oscar Wilde og Bertolt Brecht.
Áhrifarík er umfjöllun hennar um
leikrit Brechts um Púntila bónda og
Matta vinnumann hans. Matti er nán-
asti samstarfsmaður hins drykkfellda
Púntila og þarf að leika tveimur
skjöldum eins og allir aðstandendur
alkóhólista. Í svarta þríhyrningnum
stendur Bakkus mitt á milli alkóhól-
istans og nánasta aðstandandans í
öllu sínu ægiveldi og stjórnar alkan-
um með harðri hendi, hvort sem hann
er að reyna að halda sér frá flöskunni
eða halla sér að henni (bls. 25). Eng-
inn raunverulegur alki þolir til lengd-
ar fólk sem gerir athugasemdir við
drykkju hans og lífsstíl af því hann er
fullkomlega ófær um að horfast í augu
við sjálfan sig og óttast ekkert jafn
mikið (bls. 28). Hlín skrifaði lokarit-
gerð í leiklistarfræðum um þetta leik-
rit en lítur greinilega á það í nokkuð
öðru ljósi eftir að hafa kynnst ógn-
arveröld alkóhólismans af eigin raun.
Víða bregður fyrir tilvitnunum í
Hið ljósa man eftir Halldór Laxness,
og sem dæmi má nefna þegar alkóhól-
istinn Magnús í Bræðratungu, rifinn,
blóðugur, illþefjaður, skeggjaður, úf-
inn, horaður og blár, er leiddur inn til
sín af Snæfríði sem hjúkraði honum
en hann grét í þrjá daga að venju (bls.
95–96).
AA-bókin leikur allstórt hlutverk
en í aðalhlutverki eru þó bréfaskipti
milli Hlínar og Þorvaldar sem birt eru
í sögulegu samhengi og tímaröð. Þess
vegna er mun auðveldara að halda
þræði við lesturinn og lifa sig inn í
söguþráðinn, sem og hugarheim höf-
undar. Einnig vitnar hún annað slagið
í sorgardagbókina Eftir að þú fórst,
sem er langt bréf skrifað árið 1998
eftir andlát Þorvaldar og inniheldur
bæði ljóð og prósa.
Ég dáist að því hugrekki Hlínar að
leggja til atlögu við fortíðina á þennan
hátt og tel að með þessari bók leggi
hún þeim sem berjast við Bakkus
verulegt lið. Það er ekki auðvelt að
gera slíkt í litlu landi þar sem allir
þekkja alla, en henni tekst að hefja sig
til flugs þrátt fyrir það og halda les-
andanum límdum við hreinskilna, ein-
læga og dramatíska frásögnina. Fyrir
henni eru skrif bókarinnar lokaáfangi
í leit hennar að sjálfri sér og ég er viss
um að sú leit mun bera árangur.
BÆKUR
Reynslusaga
Höfundur: Hlín Agnarsdóttir. Útg. Salka
2003. 151 bls. Prentun: Prentmet.
AÐ LÁTA LÍFIÐ RÆTAST – ÁSTARSAGA
AÐSTANDANDA
Bakkus er harður húsbóndi
Katrín Fjeldsted
Hlín Agnarsdóttir
LES Liasons Dangereuses virðist
vera nútímanum hugleikin þó þessi
bréfaskáldsaga hafi verið rituð á síðari
hluta átjándu aldar af frönskum liðs-
foringja og segi frá heimi sem orðinn
er okkur næsta fjarlægur, heimi sið-
spilltra og miskunnarlausra sam-
kvæmisljóna Parísarborgar. Sagan
hefur að minnsta kosti tvisvar verið
kvikmynduð, rómuð leikgerð Christ-
opher Hampton sló í gegn og var meira
að segja leikin í Þjóðleikhúsinu. Jafn-
vel markaðsfræðingar Hollywood-
maskínunnar sáu eitthvað í sögunni
sem þeir töldu geta dregið markhóp
sinn í bíó og gerðu unglingamyndina
Cruel Intentions, þar sem sagan er lát-
in gerast í heimi forríkra New York-
búa. Og gekk algerlega upp. Og nú
hafa forsprakkar Dansleikhúss með
ekka kveikt á sögunni og gert sína eig-
in sviðsgerð.
Sagan segir frá glaumgosanum Val-
mont og samkvæmisdrottningunni frú
Merteuil, og hvernig þau eyðileggja líf
tveggja kvenna, sakleysingjans Cecile
og hinnar dyggðum prýddu frú Tourv-
el. En Valmont seilist of langt í sókn
sinni eftir að leggja þá síðarnefndu,
verður ástfanginn – og ferst. Það er
ekkert pláss fyrir ást í þessum heimi,
hún er veikleiki sem kostar þig lífið. Sá
sem er miskunnarlausastur og kald-
astur vinnur, aðrir farast.
Aðferð hópsins við smíð sýningar-
innar er athyglisverð og er lýst í ein-
faldri en smekklega hannaðri leikskrá.
Hver leikari fékk einungis í hendur
þau bréf úr bókinni sem þeirra persóna
skrifaði eða fékk send. Þannig eru það
fyrst og fremst afstaða og viðfangsefni
viðkomandi persónu sem leikarinn hef-
ur yfirsýn yfir. Síðan var spunnið og
unnið upp úr bréfunum. Þessi aðferð
minnir að vissu leyti á þann gamla sið
að handrit leikara innihaldi einungis
þeirra eigin texta og nauðsynleg mark-
orð, og til eru þeir fræðimenn sem telja
að það sé hin eina rétta aðferð við æf-
ingar. Ekki er gott að átta sig á hverju
þessi leið hefur skilað í sýningu Dans-
leikhúss með ekka, sem virkar sem
næsta hefðbundin vel smíðuð skáld-
söguleikgerð, og hefur ekki hópvinnu-
yfirbragð. Líklega hefur þetta þó fyrst
og fremst hjálpað leikurunum til að
vera trúir sinni persónu, nokkuð sem
skilar sér vissulega í sýningunni.
Einnig er athyglisvert hvað hlutur
danslistarinnar er lítill en texti að sama
skapi fyrirferðarmikill. Það er snjöll
hugmynd að nota samkvæmisdansa í
danskeppnisstíl, enda ýmsar hliðstæð-
ur milli þess heims og verksins, með
allri sinni yfirborðsfágun sem byggir á
blóði, svita og tárum. Í leikgerð Hamp-
tons segir frú Merteuil frá því hvernig
hún æfði sjálfstjórn með því að sitja
brosandi í matarboðum meðan hún rak
gaffal í lærið á sér. Í danskeppnum
tapast stig ef gleymist að brosa. En þó
hugmyndin um samkvæmisdansana sé
góð þá er hún tæpast nógu gegnum-
færð til að dansinn verði lífrænn hluti
sýningarinnar. Það er of lítið dansað og
dansinum vandlega haldið utan við at-
burðarásina. Eins er með speglana
sem einkenna einfalda leikmyndina.
Notkun þeirra er of takmörkuð miðað
við hvað þeir eru afgerandi í rýminu.
Búningarnir eru sóttir í samkvæm-
isdansaheiminn og þar nýtur sú grunn-
hugmynd sín vel – býr til fjarlægð án
þess að elta ritunartímann. Kannski
einna helst að erfitt sé að sætta sig við
að púrítaninn frú Tourvel eigi heima í
svona múnderingu, en hennar kjóll er
þó hvítur, sem segir eitthvað.
Fimm leikarar taka þátt í sýning-
unni. Samkvæmisflagðið frú Merteuil
er leikið af Völu Þórsdóttur sem nær
firnasterkum tökum á þessu óræða en
bitastæða hlutverki. Ekki dró það
heldur úr áhrifunum að fyrirfram hefði
ég ekkert endilega búist við því að
verkefnið lægi vel fyrir henni. En hún
nær að beisla krafta sína og gefa mjög
sannfærandi mynd af þessari konu. Við
vissum alltaf hvað hún var að hugsa, en
skildum jafnframt vel hvers vegna aðr-
ar persónur létu blekkjast af yfirborð-
inu. Undir lokin sýnir Vala okkur svo í
eitt andartak hverju frú Merteuil hefur
fórnað til að verða sá ótvíræði sigur-
vegari sem hún er í samkvæmisleikn-
um. Því þó þú getir brosað með gaffal í
lærinu þá breytir það því ekki að hann
skilur eftir sár, og ef þú telur þér trú
um að blekkingin sé raunveruleikinn
og vanrækir sárið er sýking á næsta
leiti. Hversu dýrmæt eru stigin sem þú
færð fyrir að missa ekki brosið? Ungu
elskendurnir Danceny og Cecile eru
prýðilega teiknuð af Agnari Jóni Egils-
syni og Kolbrúnu Önnu Björnsdóttur,
og eins og hæfir á okkar kaldhæðnu
öld voru þau helsta uppspretta fyndi í
sýningunni, ekki síst ástarljóð þau sem
Danceny hafði sótt í íslenska dægur-
lagatexta og þuldi yfir ungmeynni.
Jón Páll Eyjólfsson er Valmont og
er sannfærandi flagari, geislar af
sjálfsöryggi og skeytingarleysi um
aðra. Ekki náði Jón eins vel utan um
umskipti persónunnar, hvernig hann
flækist sjálfur í neti því sem hann legg-
ur fyrir frú Tourvel. Að sumu leyti er
þetta leikgerðarinnar sök, þau tvö fá
mögulega of lítið pláss til að sýna þró-
un sambandsins. Þetta bitnar enn frek-
ar á Kristjönu Skúladóttur í vanþakk-
látu hlutverki hennar, frú Tourvel
verður ekki skýr persóna að þessu
sinni. Sterkust var Kristjana þó þegar
mest á reyndi, þegar hún gefst upp fyr-
ir Valmont. Hið óbærilega atriði þegar
hann segir skilið við hana var hins veg-
ar þannig staðsett í rýminu og lýst að
erfitt var að njóta þess eða átta sig á
viðbrögðum hennar við makalausri
ræðu elskhugans.
Hættuleg kynni segir spennandi og
áhrifaríka sögu sem heldur áhorfand-
anum við efnið. Fram hefur komið að
sýningin er sprottin úr ástríðuþrung-
inni þörf aðstandenda til að segja þessa
sögu, en herslumuninn vantar til að
þessari ástríðu sjáist stað í sýningunni.
Maður saknar ferskari sýnar á efnið,
róttækari lausna og meiri kynferðis-
legri spennu. Útkoman er prýðileg
skemmtun, ágæt kvöldstund í leikhús-
inu, en sálarháskann skortir.
LEIKLIST
Dansleikhús með ekka
Byggt á Les Liasons Dangereuses eftir C.
de Laclos. Leikstjóri: Aino Freyja Järvelä,
aðstoðarleikstjóri: Hrefna Hallgríms-
dóttir, tónlist: Ingibjörg Stefánsdóttir og
Hallur Ingólfsson, hreyfingar: Jóhann
Freyr Björgvinsson, búningar: Guðrún
Lárusdóttir, lýsing: Alfreð Sturla Böðv-
arsson, förðun: Elín Reynisdóttir, hár:
Sæunn Ósk Unnsteinsdóttir. Leikendur:
Agnar Jón Egilsson, Jón Páll Eyjólfsson,
Kolbrún Anna Björnsdóttir, Kristjana
Skúladóttir og Vala Þórsdóttir.
Borgarleikhúsinu 19. október 2003.
HÆTTULEG KYNNI
Ekkert pláss fyrir ást
Morgunblaðið/Árni Sæberg
„Útkoman er prýðileg skemmtun,
ágæt kvöldstund í leikhúsinu, en
sálarháskann skortir,“ segir m.a. í
umsögninni. Jón Páll og Kristjana í
hlutverkum Valmonts og Tourvel.
Þorgeir Tryggvason