Morgunblaðið - 26.10.2003, Síða 18

18 SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
MARGIR líta í raun á Evrópuráð-ið sem eins konar biðsal fyrirEvrópusambandið (ESB).Ástæðan er að hluta til sú aðríkin tíu, sem á næsta ári fá að-
ild að ESB, hafa öll tekið þátt í starfi Evrópu-
ráðsins um nokkurt skeið og má færa rök fyrir
því að Evrópuráðsaðildin hafi gert þeim kleift
að eiga kost á inngöngu í ESB. Þetta kemur aft-
ur til af því að Evrópuráðið hefur það sérstak-
lega á verkefnaskrá sinni að efla lýðræðisþróun
og stöðu mannréttindamála í Evrópu, einkum í
nýju lýðræðisríkjunum í Austur-Evrópu, og
hefur Evrópuráðið því hjálpað þessum ríkjum
að uppfylla ýmis skilyrði sem ESB gerir til
væntanlegra aðildarríkja.
Bæði Evrópuráðið og Evrópusambandið
geta rakið rætur sínar til þeirrar hugsjónar,
sem menn settu á oddinn eftir hildarleik seinni
heimsstyrjaldarinnar, að koma í veg fyrir frek-
ari átök á meginlandi Evrópu með því að
styrkja samskipti og samband Evrópuríkja.
Evrópuráðið er þó eldra en ESB, var raunar
undanfari Kola- og stálbandalagsins sem síðan
þróaðist í Efnahagsbandalag Evrópu (EBE) og
seinna Evrópusambandið. Er því ekki fyllilega
út í hött hjá Walter Schwimmer, framkvæmda-
stjóra Evrópuráðsins, að kalla ESB „skilgetið
afkvæmi Evrópuráðsins“.
Ekki verður hins vegar um það deilt að ESB
er nú orðið margfalt valdameiri stofnun en Evr-
ópuráðið og raunar er ljóst að margir Evr-
ópubúar kunna lítil deili á Evrópuráðinu. Á
þetta einkum við um Vestur-Evrópubúa en í
nýrri aðildarríkjum Evrópuráðsins í Austur-
Evrópu, ríkjum sem áður tilheyrðu kommún-
istablokkinni, er stofnuninni veitt öllu meiri eft-
irtekt. Eru heimsóknir fulltrúa Evrópuráðsins
til þessara landa enda mun tíðari og vel fylgst
með yfirlýsingum þeirra um lýðræðislegar
framfarir (eða skort á þeim) í viðkomandi ríki.
Gekk í endurnýjun lífdaga
Hörður Bjarnason, fastafulltrúi Íslands hjá
Evrópuráðinu, segir í samtali við Morgunblaðið
að Evrópuráðið hafi verið orðið nokkuð sof-
andaleg stofnun á sínum tíma. Breytingarnar
sem áttu sér stað í Austur-Evrópu með hruni
múrsins 1989 hafi hins vegar hleypt nýju lífi í
starf þess. Eiga nú 45 ríki aðild að Evrópu-
ráðinu í kjölfar þess að Serbíu og Svartfjalla-
landi var veitt aðild fyrr á þessu ári. Til að fá
aðild að Evrópuráðinu þurfa ríki að gerast að-
ilar að bæði mannréttindasáttmála Evrópu og
félagsmálasáttmála Evrópuráðsins. Hefur það
verið eitt helsta verkefni Evrópuráðsins á und-
anförnum áratug að fylgja því eftir að nýju að-
ildarríkin standi við skuldbindingarnar sem
þau undirgengust er þau undirrituðu Mann-
réttindasáttmálann.
Hörður segir að þetta starf hafi gengið
nokkuð vel, enda veiti Evrópuráðið ríkjunum
aðstoð við að ná settu marki en beiti þau jafn-
framt þrýstingi. „Evrópuráðið hefur gefið eftir
ákveðin skilyrði, sem við eðlilegar aðstæður
væru forsendur aðildar og í samræmi við
ströngustu kröfur stofnríkjanna um mannrétt-
indi og lýðræði. Þetta hefur Evrópuráðið hins
vegar gert þar sem nýja aðildarríkið hefur
undirritað yfirlýsingu þar sem það skuldbind-
ur sig til að uppfylla þessar kröfur innan settra
tímamarka og undir eftirliti ráðherranefndar
Evrópuráðsins,“ segir hann.
„Serbía-Svartfjallaland fékk inngöngu á
þessu ári þrátt fyrir að ástand þar sé ekki eins
og best verður á kosið; enn ganga lausir meint-
ir stríðsglæpamenn, sem Serbar hafa ekki
framselt, og dómskerfið er í molum. Menn
telja hins vegar betra að hafa þessi ríki innan
Evrópuráðsins þar sem hægt er að fylgjast
með og ýta á eftir þróuninni, jafnvel veita sér-
fræðiaðstoð.
Ýmsir telja að gengið hafi verið of langt mið-
að við þær kröfur sem gerðar hafa verið til
eldri ríkjanna en samt telja flestir að þetta sé
pólitískt skynsamlegt.“
Hvíta-Rússland „svartur blettur“
Evrópuráðið sættir sig þó ekki við hvað sem
er, sbr. stöðu Hvíta-Rússlands sem Walter
Þurfum að halda vöku okkar
í mannréttindamálum
Evrópuráðið sinnir stóru hlutverki
í lýðræðisþróun gömlu austan-
tjaldsþjóðanna. Davíð Logi
Sigurðsson heimsótti Strasborg og
kynnti sér starfsemi Evrópuráðsins
og hitti auk þess nokkra Íslendinga
sem starfa hjá stofnuninni.
Morgunblaðið/Davíð Logi Sigurðsson
Sumir vilja meina að Evrópusambandið sé „skilgetið afkvæmi Evrópuráðsins“.
ÓLÖF Þórhildur Ólafsdóttir hefurnáð lengst þeirra Íslendingasem nú starfa hjá Evrópuráðinuen hún er deildarstjóri í
menntamáladeild. „Ég er búin að vera
hérna í nærri sextán ár, byrjaði í janúar
1988,“ segir hún í samtali við Morg-
unblaðið. „Þetta kom þannig til að ég fór í
samkeppnispróf eftir að stöður hjá Evr-
ópuráðinu höfðu verið auglýstar lausar.
Ég var á þeim árum dósent í frönsku við
Háskóla Íslands en náði prófinu og fór í
framhaldinu á lista hjá Evrópuráðinu. Síð-
an var mér boðin staða sem ég tók og hef
verið hér síðan.“
Ólöf Þórhildur segir sinn starfsferil hjá
Evrópuráðinu óvenjulegan að því leytinu
til að hún hafi flakkað mun meira á milli
deilda en venja er. Hún hefur fengist við
mál er varða varðveislu menningararfs og
sveitarstjórnarmál en lengst starfaði hún
þó í mannréttindadeild Evrópuráðsins þar
sem hún hafði jafnréttismál á sinni könnu.
Fyrir rúmu ári fékk hún síðan stöðuhækk-
un og tók við starfi deildarstjóra í mennta-
máladeild. Er hún jafnframt staðgengill yf-
irmanns menntamáladeildarinnar.
Nýtt starf Ólafar felur m.a. í sér yfirum-
sjón með peningamálum mennta-
máladeildarinnar og starfsmannamál. Auk
þess hefur hún tvær minni deildir undir
sinni stjórn en þau störf tengjast grunn- og
framhaldsskólum. Þá sé það eitt af hlut-
verkum deildarinnar að stuðla að því að
menntakerfi Evrópulanda taki mið af
nauðsyn þess að kenna börnum og ungling-
um gildi þess að vera virkir og nýtir þegn-
ar í lýðræðisþjóðfélagi.
„Það er nokkuð sem Evrópuráðið hefur
lengi fengist við og við erum með margt í
gangi í þeim efnum núna. Við erum til
dæmis að leggja drög að því að árið 2005
verði helgað þessum skilaboðum: að læra
að vera virkir og
nýtir þegnar í
lýðræðisríki,“
segir Ólöf Þór-
hildur.
Ennfremur
segist hún koma
að stefnumótandi
vinnu vegna
menntunar barna
af þjóðflokki
Roma, þ.e. sí-
gaunabarna. Það
starf miðist auð-
vitað við alla Evr-
ópu þó að mun
fleiri sígaunar
búi vissulega í
Austur-Evrópu en annars staðar í álfunni.
Ólöf segist njóta sín vel í nýja starfinu.
„Mér finnst mest gaman núna, kannski
vegna þess að ég er búin að uppgötva að
mér finnst mjög gaman að vera í stjórn-
unarstarfi,“ segir hún og hlær. „Jafnrétt-
ismálin voru þó mjög skemmtileg því ég
var að fást við sérstaklega krefjandi verk-
efni þar, s.s. mansal til kynlífsþrælkunar.
Ég vann við það í mörg ár fyrir jafnrétt-
isnefnd Evrópuráðsins að reyna að koma
því til skila við stjórnvöld á Vesturlöndum
að þetta væri ofboðslegt vandamál. Evr-
ópuráðið hélt sína fyrstu ráðstefnu um
þetta árið 1991, fyrir meira en tíu árum.
Þá vildi enginn hlusta á okkur, enginn
taldi að um stórt vandamál væri að ræða.
Vandinn hefur hins vegar sífellt farið vax-
andi og nú eru allir vaknaðir til vitundar
um þennan málaflokk. Evrópuráðið vinnur
nú að því að semja nýjan sáttmála um bar-
áttu gegn mansali og ég er mjög hreykin af
því að hafa lagt svolítið af mörkum til þess
að samkomulag um að semja slíkan sátt-
mála náðist,“ sagði Ólöf Ólafsdóttir.
Ólöf Þ. Ólafsdóttir hefur verið sextán ár hjá Evrópuráðinu
Nýtur sín vel
í nýju starfi
Ólöf Þórhildur
Ólafsdóttir
ÉG held að Íslendingar geri sér engagrein fyrir því hvað það eru í reyndmörg tungumál töluð í Evrópu. Fólkhugsar yfirleitt að það sé aðeins norska
töluð í Noregi, sænska í Svíþjóð og svo fram-
vegis. Menn átta sig þar af leiðandi ekkert á því
hvað það getur verið flókið fyrir ríki að nokkur
tungumál séu töluð innan landamæra þess, ekki
síst í pólitískum skilningi,“ segir Regína Jens-
dóttir, en hún hefur starfað í sex ár hjá Evr-
ópuráðinu.
Regína vinnur að verkefnum í tengslum við
samninginn um minnihluta- og svæðatungumál
sem Evrópuráðið hefur samþykkt. Hún er lög-
fræðingur að mennt og lauk á sínum tíma fram-
haldsnámi í alþjóðarétti frá háskólanum í Stras-
borg.
„Þetta er samningur sem verndar tungumál
sem eru töluð innan tiltekinna ríkja, á tilteknu
svæði eða af einhverjum tilteknum, afmörkuð-
um hópi, að undanskildu opinbera tungumál-
inu,“ segir Regína um störf sín hjá Evrópu-
ráðinu. Nefnir hún Samatungumálið í Noregi,
Svíþjóð og Finnlandi í þessu sambandi. Einnig
velskuna í Bretlandi, skoskuna og írskuna.
Sautján af 45 aðildarríkjum Evrópuráðsins
hafa fullgilt samninginn og eftirlitsstarf Regínu
og hennar samverkafólks tekur því aðeins til
þessara ríkja. Segist Regína reglulega heim-
sækja aðildarríki samningsins. „Við fylgjumst
með því hvað ríkin eru að gera, til dæmis hvort
til séu lög og reglur sem hrinda samningnum í
gildi,“ segir hún.
Ríki þurfa þó sjálf að sjá til þess að tungu-
málin séu vernduð – rétt eins og þau hafa skuld-
bundið sig til að gera. „Sem dæmi þá athugum
við hversu margir skólar kenna tungumálið,
hvort það sé notað í dómsmálum, hvort opinber-
ir starfsmenn geti notað tungumálið við til-
teknar aðstæður. Fjölmiðlar eru mikilvægir og
við reynum að komast að því hvort tungumálið
er notað í útvarpi eða sjónvarpi,“ segir Regína.
„Markmiðið er að reyna að sjá til þess að ým-
is minni tungumál gleymist ekki,“ segir hún
einnig. „Nefna má
sem dæmi ýmis
Samatungumál.
Sum þeirra eru að-
eins töluð af nokkur
hundruð manns og
það er auðvitað
mikil hætta á því að
slíkt tungumál
verði útdautt innan
fárra ára. Eitt
helsta vandamálið
er að oft er það
fyrst og fremst
eldra fólkið sem
notar tungumálið,
afarnir og ömm-
urnar, en þeir sem
nú eru miðaldra skömmuðust sín í mörgum til-
fellum á sínum yngri árum fyrir að tala viðkom-
andi tungumál.
Á sínum tíma, þegar þetta fólk var í skóla, var
fólki hegnt fyrir að nota minnihlutatungumálið
eða svæðatungumálið. Dæmi eru um að kenn-
arar hafi sektað börn fyrir að nota sitt tungumál
í skólastofunni.
Við erum því núna að reyna að bæta upp fyrir
þetta, reyna að láta tungumálið njóta vissrar
virðingar í þjóðfélaginu, sýna fólki fram á að
auður felist í því að eiga eigið tungumál. Oft er
talið mikilvægara að læra ensku og minnihluta-
tungumálinu er þá sleppt í kennslu í skólum.
Fyrir mörg ríki er þetta líka erfitt út frá póli-
tísku sjónarhorni. Menn óttast t.d. að tilteknir
minnihlutahópar setji sjálfstæðisbaráttu á odd-
inn.“
Regína segist líka heimsækja ríki sem hafa
fullgildingu samningsins í undirbúningi. Rússar
séu t.d. að gera sig líklega til að fullgilda hann
og mikil undirbúningsvinna fylgi því, enda séu
töluð um 130 tungumál í Rússlandi. Ákveða
þurfi hvaða tungumál eigi að falla undir vernd-
arákvæði samningsins og lagaleg álitaefni séu
líka mörg.
Regína Jensdóttir er lögfræðingur hjá Evrópuráðinu
Minnihlutatungu-
mál njóti verndar
Regína
Jensdóttir