Morgunblaðið - 21.11.2003, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 FÖSTUDAGUR 21. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Í MORGUNBLAÐINU 12. nóv-
ember sl. birtist grein eftir formann
Neytendasamtakanna þar sem vikið
er að umfjöllun í síð-
asta tbl. Neyt-
endablaðsins um
hagnað bankanna og
fréttatilkynningu
Samtaka banka og
verðbréfafyrirtækja
af því tilefni. Í stuttu
máli segir þar að: i) SBV fari með
rangt mál um að meginhluta aukins
hagnaðar á þessu ári sé að rekja til
stóraukins gengishagnaðar af verð-
bréfum í eigu bankanna; ii) fullyrð-
ing SBV um lækkun vaxtamunar á
síðustu árum sé röng; iii) fullyrðing
Neytendasamtakanna um spreng-
ingu í þjónustutekjum standi óhögg-
uð; iv) fullyrðing SBV um að íslensk-
ir bankar standist verðsamanburð
við Norðurlöndin standist ekki.
Bankastarfsemi á Íslandi hefur
tekið stökkbreytingu síðasta áratug
með fjölgun þjónustuleiða. Fyrir um
tíu árum voru innlánskjör lág, lána-
form einsleit og ekkert til sem hét
netbanki eða greiðsluþjónusta. Núna
notar fjöldi viðskiptamanna Netið
fyrir flest sín bankaviðskipti og mjög
margir láta þjónustufulltrúa bank-
anna sjá um greiðslu reikninga sinna
í greiðsluþjónustu bankanna. Hér-
lendir bankar hafa stöðugt verið að
bæta reksturinn með hagræðingu og
aukinni tækni. Enn búa þeir þó við
mestan fjölda útibúa meðal Evr-
ópuþjóða í hlutfalli af mannfjölda,
vegna strjálbýlis landsins, sem hlýt-
ur að hafa áhrif á rekstrarkostnað.
Ef litið er á 9 mánaða uppgjör
bankanna sést að samanlagður geng-
ishagnaður af hækkun verðbréfa í
þeirra eigu nam 11,37 milljörðum.
Heildarhagnaður yfir sama tímabil
fyrir skatta nam hins vegar 12,99
milljörðum. Gengishagnaður á tíma-
bilinu nam því 87,5% af heildarhagn-
aðinum og ljóst að án hans hefði arð-
semin orðið mun minni. Tekjur í
nútímabankarekstri stafa að meg-
instefnu frá þremur þáttum, þ.e.
hreinum vaxtatekjum, þókn-
anatekjum og gengishagnaði (eða
tapi eftir árferði á mörkuðum). Ef
horft er til þjónustu- og þókn-
anatekna í 9 mánaða uppgjörum þá
jukust þær milli ára um 4,5% hjá Ís-
landsbanka, 33% hjá Landsbanka og
40% hjá Kaupþingi-Búnaðarbanka.
Þetta hlýtur að endurspegla ólíkar
áherslur á uppgjörstímabilinu hjá
bönkunum þremur. Horft á skipt-
ingu þjónustutekna kemur í ljós að
langmestur hluti þeirra stafar frá
þjónustu við fyrirtæki en ekki ein-
staklinga.
Könnun sem viðskiptaráðherra
birti árið 2002 sýnir þróun vaxta-
munar hérlendis yfir tæplega tíu ára
tímabil. Þar kemur fram að vaxta-
munur banka á Íslandi hefur lækkað
jafnt og þétt frá árinu 1995. Hann fór
úr 4,13% 1995 í 2,89% 2002. Vaxta-
munurinn skv. 9 mánaða uppgjöri
2003 var 2,57%. Þessar tölur liggja
fyrir og tala sínu máli. Til sam-
anburðar má nefna að í nýlegri sam-
antekt Fjármálasamtaka Noregs
kemur fram að meðalvaxtamunur
banka á Norðurlöndunum um síð-
ustu áramót var um 2,75% í Noregi,
3,2% í Svíþjóð og 3,5% í Danmörku.
Staða Íslands er því eftirtektarverð,
ekki síst í ljósi þess að áhættumeira
er að lána til smærri viðskiptavina en
stærri og hérlendis eru engin risa-
fyrirtæki eins og þau sem við þekkj-
um frá nágrannaþjóðunum. Á hinn
bóginn hafa hreinar vaxtatekjur ís-
lensku bankanna aukist töluvert á
yfirstandandi ári vegna aukinna um-
svifa í útlánastarfsemi, en þær höfðu
lækkað á milli 2001 og 2002. Meiri
umsvif stafa ekki bara frá innan-
landsmarkaði heldur hafa bankarnir
í vaxandi mæli verið að lána til út-
landa, sem mun koma íslenskum
neytendum til góða til framtíðar þar
sem fastur kostnaður dreifist á fleiri
viðskiptamenn.
Varðandi samanburð á þjónstu-
gjöldum milli Norðurlandanna skal
tekið fram að almennt er erfitt er að
fá meðaltalstölur frá hinum Norð-
urlöndunum. Þó hefur norski Seðla-
bankinn tekið saman slík meðaltöl
fyrir norska banka. Þar sést að það
kostar 40,30 kr. að taka út úr eigin
hraðbanka utan afgreiðslutíma og
53,56 kr. ef tekið er út úr hraðbanka
annars banka. Tékkafærsla kostar
230,74 kr. og debetkortafærsla 22,60
kr. Til samanburðar er gjaldfrjálst
hérlendis að taka út úr hraðbanka,
eigin eða annarra, tékkafærsla kost-
ar 40–42 kr. eftir bönkum og debet-
kortafærsla 12–13 kr. Þá hefur verið
ókeypis hérlendis að nýta sér net-
bankaþjónustu meðan norrænir
bankar eru í vaxandi mæli að fylgja
öðrum ríkjum í Evrópu og láta
greiða fyrir það. Í Noregi er með-
alkostnaður fyrir millifærslu á Net-
inu 20,20 kr. Til viðbótar skal haft í
huga að hérlendis eru peningar sem
lagðir eru inn á reikning í banka til
reiðu á rauntíma, þ.e. ekki er flot í
bankakerfinu eins og víða erlendis
þar sem tekur oft daga að senda pen-
ing á milli og hann liggur vaxtalaus í
geymslu bankans á meðan.
Þegar horft er á kjörin sem við-
skiptamönnum fjármálafyrirtækja á
Íslandi bjóðast virðast Neytenda-
samtökin kjósa að líta fram hjá inn-
lánskjörum. Fyrir þann fjölda lands-
manna sem á inneignir í bönkum og
sparisjóðum skiptir miklu að fá sem
besta ávöxtun á innstæður sínar.
Sökum harðrar samkeppni bank-
anna er hægt að fullyrða að innláns-
kjör á Íslandi eru í dag betri en bjóð-
ast í nokkru nágrannalandi. Þá
virðast Neytendasamtökin loka aug-
unum fyrir því að viðskiptavinurinn
getur valið á milli þess að sinna þjón-
ustunni að mestu leyti sjálfur í gegn-
um Netið, sér að kostnaðarlausu, eða
biðja starfsmenn síns banka að fram-
kvæma sömu aðgerðir gegn gjaldi.
Það er von mín að Neytenda-
samtökin haldi áfram að sýna fjár-
málastarfsemi á Íslandi áhuga. Hins
vegar er óskandi að umfjöllun af
þeirra hálfu verði framvegis á mál-
efnalegri nótum, en ekki leitast við
að kasta rýrð á íslenska banka sem
hafa verið í fararbroddi fyrirtækja í
að bæta þjónustu við neytendur og
styðja við bakið á öflugu íslensku at-
vinnulífi öllum landsmönnum í hag.
Til að svo megi áfram verða er mik-
ilvægt að allt starfsumhverfi hér-
lendra banka sé fyllilega samkeppn-
ishæft við það sem gerist erlendis.
SBV vonast eftir góðu samstarfi við
Neytendasamtökin jafnt sem stjórn-
völd á komandi árum um að vinna að
því.
Neytendasamtökin
og bankarnir
Eftir Guðjón Rúnarsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samtaka banka og verðbréfafyrirtækja.
O
ftar en ekki eru þeir
sem rita pistla á
þessum vettvangi af-
ar neikvæðir í skrif-
um sínum. Menn eru
að kvarta og kveina yfir öllu
mögulegu. Fólk er sífellt að gagn-
rýna aðra en lítur sjaldan í eigin
barm. Sjálfur er ég ekkert betri
en aðrir hvað þetta varðar og
raunar fékk ég dálítið sam-
viskubit eftir síðasta pistil, en í
því mótmælti ég ýmsu því sem
hefur farið í taugarnar á mér síð-
ustu daga og vikur. Nú ætla ég að
gera brag-
arbót og
benda á ým-
islegt sem
hefur kætt
mig síðustu
daga.
Það sem gleður mig mest eru
þessir litlu hlutir sem eru sífellt
að henda mann í hinu hversdags-
lega lífi. T.d. henti mig dálítið
skemmtilegt um daginn þegar ég
var að versla í hinni ágætu búð
Krónunni við Bíldshöfða í
Reykjavík. Starfsfólkið þar er af-
ar elskulegt og þægilegt í um-
gengni. Þegar ég var þarna í búð-
inni að versla og var að velta því
fyrir mér hvaða salernispappír ég
ætti að kaupa sagði einn starfs-
maðurinn, sem var að raða í hillu:
„Þessi salernispappír er mjög
góður.“
Ég þakkaði manninum fyrir að
deila með mér reynslu sinni af
þessum salernispappír, sem ég að
sjálfsögðu keypti, og gekk glaður
á braut.
Ég held að það hafi verið í vik-
unni á undan sem dóttir mín, sem
er mér endalaus gleðigjafi, sagði
við mig þegar ég sat fastur í hálku
og konan mín skammaði mig fyrir
að vera enn á sumardekkjunum:
„Pabbi, við verðum að fá okkur
brunudekk. Þá getum við brunað
áfram.“
Og um síðustu helgi heimsótti
ég lítinn frænda minn sem er mik-
ill bókaormur. Hann settist fljót-
lega við hliðina á mér með bók og
bað mig að lesa. Þetta var bókin
um Rauðhettu, en þessi hryllings-
saga hefur athugasemdalaust ver-
ið sögð börnum í nokkur hundruð
ár. Ég ákvað að spyrja drenginn
út í söguefnið til að kanna hversu
vel hann þekkti söguna. Og þegar
ég spurði hann þessarar lyk-
ilspurningar: „Hvað borðaði úlf-
urinn?“ fékk ég þetta dásamlega
svar. „Að sjálfsögðu grænmeti!“
Þess má geta að drengurinn
hafði nýlega séð „Dýrin í Hálsa-
skógi“, en þar situr úlfurinn uppi
með það í sögulok, að þurfa að
fara að éta grænmeti.
En það eru ekki bara börnin
sem gleðja mig þessa dagana.
Ýmislegt af því sem er skrifað í
blöð er svo frábært og skemmti-
legt að það dugar manni til að
komast í gegnum erfiðan dag.
Þannig varð ég t.d. fyrir því happi
á þriðjudaginn að maður, sem
hafði lesið einn af þessum nei-
kvæðu pistlum sem ég hef stund-
um freistast til að skrifa í Morg-
unblaðið, fékk birt lesendabréf í
Fréttablaðinu þar sem hann er að
benda á ýmsa galla í málflutningi
mínum. Í þessum neikvæða pistli,
sem ég skrifaði síðla sumars á
þessu ári, lýsti ég reynslu minni
af strætó sem ég tók nær daglega
í 13 ár. Þá vegsamaði ég einkabíl-
inn á einkar ómálefnalegan hátt.
Þetta bendir höfundur les-
endabréfsins réttilega á, en hann
endar bréf sitt með eftirfarandi
orðum: „Og fátt er hollara en að
hlaupa á eftir strætisvagni, mað-
ur er sætur í strætó, feitur og
ljótur í bíl.“
Hvað getur maður sagt við
svona rökum? Eina sem mér datt
í hug var: „Pass“. Svo þakkar
maður guði fyrir að það skuli enn
vera til skemmtilegt fólk á Ís-
landi.
Þó að þetta lesendabréf sé bæði
skemmtilegt og málefnalegt
finnst mér þó bók sem ég er að
lesa þessa dagana enn skemmti-
legri. Þetta er ævisaga Winstons
Churchills, forsætisráðherra
Bretlands. Einhvern veginn hefur
maður fengið þá mynd af
Churchill að stjórnmálaferill hans
hafi verið einkar glæsilegur. En í
reynd var ferill hans í meira lagi
köflóttur. Hann varð þingmaður
26 ára og ráðherra þrítugur.
Hann var gerður að flota-
málaráðherra árið 1911, en varð
að segja af sér 1915 eftir að breski
flotinn hafði orðið fyrir þungum
áföllum í fyrri heimsstyrjöldinni.
Churchill bauð sig upphaflega
fram fyrir Íhaldsflokkinn, en
gekk síðan í Frjálslynda flokkinn
og bakaði sér hatur fyrrum
flokksmanna, sem settu það sem
skilyrði fyrir myndun samsteypu-
stjórnar 1915 að honum yrði vikið
úr stjórninni. Churchill missti
þingsæti sitt árið 1922 og gekk í
framhaldi af því aftur í Íhalds-
flokkinn. Hann varð ráðherra á
ný, en komst aftur upp á kant við
flokksforystuna, m.a. vegna af-
stöðu sinar til sjálfstjórnar Ind-
lands. Bretar gerðu hann síðan að
forsætisráðherra þegar þeir voru
komnir í stríð við Þýskaland, en
þá hafði friðarstefna Chamber-
lains beðið skipbrot og tilraunir
stjórnar hans til að skapa breska
hernum vígstöðu í stríðinu mis-
tekist. Churchill tapaði hins vegar
kosningunum að loknu stríðinu,
en vann sigur árið 1951 og varð
aftur forsætisráðherra 77 ára
gamall.
Hvað getur maður sagt um
svona feril? Ja, maður getur
a.m.k. dregið þá ályktun af ævi
Churchills að maður eigi aldrei að
gefast upp þó að á móti blási og að
lífið bjóði ávallt upp á ný tæki-
færi.
Það er
margt sem
gleður
Þá vegsamaði ég einkabílinn á einkar
ómálefnalegan hátt. Þetta bendir höf-
undur lesendabréfsins réttilega á, en
hann endar bréf sitt með eftirfarandi
orðum: „Og fátt er hollara en að hlaupa
á eftir strætisvagni, maður er sætur í
strætó, feitur og ljótur í bíl.“
VIÐHORF
Eftir Egil
Ólafsson
egol@mbl.is
FYRIR síðustu bæjarstjórn-
arkosningar leituðu framsóknarmenn
með logandi ljósi að einhverju bita-
stæðu til að gera að
góðu kosningamáli.
Það þurfti að höfða til
fjöldans, vera mann-
vænt og líklegt til að
sópa að atkvæðum.
Það sem skipti þó
meira máli, það
þurfti að höggva nærri þáverandi
meirihluta, koma stjórnendum þar í
varnarstöðu og leiðindi. Þetta tókst.
Jakob Björnsson áttaði sig á því, eftir
að hafa lagst undir feld, að aðbúnaður
aldraðra á Akureyri var bænum til
háborinnar skammar. Þannig hafði
það reyndar verið meðan Kobbi var
sjálfur bæjarstjóri, en í valdatíð
Kristjáns Júlíussonar hafði þetta
ekkert lagast. Nú var bara að velta
Kristjáni og hans samherjum upp úr
eymd aldraðra og lofa bót og betrun,
þegar Framsókn kæmist til valda.
Þetta gekk bara nokkuð vel, betur
en Jakob hafði þorað að vona. Hann
komst í valdastöðu, þótt ekki tækist
honum að velta Kristjáni Þór úr
stólnum. Hann hefur eflaust fengið
stuðning hjá gamla fólkinu, en einnig
hjá þeirra nánustu, sem hafa fundið
það á sjálfum sér, hversu harðsótt
það getur verið að fá þjónustu fyrir
gamalt fólk á Akureyri. Þá var ekkert
annað eftir en að efna loforðin. Það
gat nú orðið þrautin þyngri. Þá varð
það Framsókn til láns, að það þurfti
aftur að kjósa, nú til Alþingis. Þá kom
Jakob því að hjá flokksbróður sínum,
Jóni Kristjánssyni heilbrigð-
Aðbúnaður aldraðra
á Akureyri
Eftir Sverri Leósson
Höfundur er útgerðarmaður.
isráðherra, að þarna væru fengsæl
atkvæðamið. Jón beit á og skrifaði
undir samning um veglega nýbygg-
ingu, sem á að rísa við dvalarheimilið
Hlíð. Síðan var kosið og Jón hélt
stólnum. Það bólar hins vegar ekkert
á framkvæmdum við Hlíð á meðan
hátt á annað hundrað manns bíða eft-
ir að fá þar inni. Þar af eru hátt í þrjá-
tíu manns í sárri neyð.
Jakob svaraði því til í nýlegu við-
tali, að þetta hafi að vísu tafist, en það
sé allt ríkinu að kenna. Þeir sem þar
stjórna þessum málum vildu fá svör
við einhverjum spurningum, sem við
áttum að svara, en það tafðist að þeir
sendu okkur spurningarnar, þannig
að við vissum ekki hvaða spurningum
við áttum að svara og svöruðum því
ekki, sagði Jakob. Nú er hann víst bú-
inn að fá spurningarnar og er að leita
að réttum svörum, samhliða leit að
heppilegum stað fyrir öskuhauga
bæjarins!
Hvorug leitin hefur borið árangur
og því líklegt að kalla þurfi til hjálp-
arsveitir! Um leið viðurkennir Jakob,
án þess að roðna, að það dragist í það
minnsta í heilt ár, að fyrri áfangi ný-
byggingar við Hlíð verði tilbúinn. Þá
verða væntanlega einhverjir þeir sem
bíða þar eftir plássi komnir í betri
heima.
Á meðan tugir aldraðra Akureyr-
inga bíða í sárri neyð eftir hjúkrun og
þjónustu hafa stjórnendur bæjarins
átt einhverjar krónur til fram-
kvæmda.
Það ber ekki á öðru. Hér hafa risið
íþróttahallir; ekki bara ein heldur
tvær eða þrjár. Hvenær var síðast
byggt fyrir aldraða? Það hefur verið
kostað hundruðum milljóna til menn-
ingarhúsa og reksturs þeirra. Bæj-
arbúar hafa í sumar horft á fram-
kvæmdir við Samkomuhúsið, sem
enginn skilur hvernig eru hannaðar
eða hugsaðar. Þær fara tugi milljóna
fram úr áætlun, losa eflaust hundrað
milljónir króna þegar upp er staðið.
Áður höfðu verið settar stórar fjár-
hæðir í Listagilið og nú á að byggja
menningarhöll fyrir tólf hundruð
milljónir króna. Ný skíðalyfta var
keypt í Hlíðarfjall og nú eru uppi
hugmyndir að kaupa í fjallið tæki til
að búa til snjó fyrir einar hundrað
milljónir króna. Þetta er allt saman
gott og blessað og gerir bæinn okkar
eflaust byggilegri fyrir ungt fólk, en á
sama tíma er ekki keyptur nagli til að
búa betur að öldruðum. Þess í stað
hugsa nefndargæðingar bæjarins
stórt og láta sér detta í hug, að grafa
jarðgöng niður í gegn um Suð-
urbrekkuna til að koma væntanlegum
íbúum í Naustahverfi í miðbæinn!
Það var ekki mulið undir þá kyn-
slóð, sem nú þarf á hjúkrun og þjón-
ustu að halda til að geta átt gott ævi-
kvöld. Þess vegna er þolinmæðin
mikil, það er ekki siður þessa fólks að
kvarta og kveina, heimta og hrópa
neyð sína á torgum.
Engu að síður búa margir aldraðir
Akureyringar við erfiðar aðstæður,
jafnvel neyð. Fólk við heimahjúkrun
og nánustu aðstandendur bjarga því
sem bjargað verður og þeim sjúkustu
er þvælt á milli sjúkrastofnana í
skammtímavistun. Ég veit dæmi
þess, að aðstandendur aldraðra lesa
dánartilkynningar í þeirri veiku von,
að almættið hafi losað pláss á dval-
arheimilum bæjarins. Þannig hefur
ástandið verið í áraraðir. Þetta geng-
ur ekki lengur. Jakob og félagar í
bæjarstjórn Akureyrar; nú skuluð þið
hefjast handa um úrbætur og það
strax.