Morgunblaðið - 27.12.2003, Blaðsíða 16

LISTIR
16 LAUGARDAGUR 27. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Sporvagninn Girnd eftirTennessee Williams verðurfrumsýndur á Nýja sviðiBorgarleikhússins í kvöld.
Fegurðardísin Blanche kemur í
heimsókn til systur sinnar Stellu og
mannsins hennar Stanley. Smám
saman komast þau að raun um að
Blanche segir ekki alltaf satt. Hver
er munurinn á sjálfsblekkingu og
draumaveröld? Lánleysið blasir alls
staðar við og hið eina sem hægt er að
binda vonir við er þráin – girndin –
og ástin – sem því miður þrífst best í
meinum.
Thomas Lanier Williams fæddist
hinn 26. mars árið 1911, í bænum
Colombus, Mississippi. Williams var
aðeins 17 ára gamall þegar hann
hlaut sína fyrstu viðurkenningu fyrir
ritstörf: þá vann hann ritgerða-
samkeppni í tímariti og vann 5 doll-
ara verðlaun fyrir grein sína – Getur
góð eiginkona verið góður félagi? –
Tuttugu og átta ára gamall tók hann
sér formlega nafnið sem hafði verið
gælunafn hans í skóla: Tennessee –
en faðir hans fæddist í Tennessee-
fylki. Williams var sískrifandi, en það
var árið 1944 sem Glerdýrin voru
frumsýnd í Chicago og ári síðar á
Broadway og breyttu lífi Tennessee
Williams – og leiklistarsögunni.
Sporvagninn Girnd var frum-
sýndur á Broadway árið 1947 og fyrir
hann fékk Tennessee Williams Pul-
itzer-verðlaunin. Marlon Brando, þá
23 ára gamall og óþekktur, fór með
hlutverk Stanleys, Jessica Tandy lék
Blanche og Kim Hunter lék Stellu.
Sýningin var leikin 855 sinnum á
Broadway. Elia Kazan gerði eftir
leikritinu fræga kvikmynd fjórum ár-
um síðar, þar sem Marlon Brando og
Kim Hunter fóru áfram með hlut-
verk Stanleys og Stellu, en Vivien
Leigh, sem lék í London-uppfærsl-
unni á leikritinu árið 1949, með hlut-
verk Blanche. Myndin var umdeild;
hlaut þó 12 tilnefningar til Óskars-
verðlauna og vann fern.
Fíngerð og falleg sál í vanda
Tennessee Williams var öðrum
þræði utangarðs við samfélag sitt;
hann fór ekki leynt með samkyn-
hneigð sína, sem var ekki við-
urkenndur lífsmáti um miðja síðustu
öld, systir hans var geðsjúklingur og
sjálfur hafði hann ungur fengið
taugaáfall og óttaðist um geðheilsu
sína alla tíð. Hann átti við þunglyndi
og áfengis- og lyfjavanda að stríða á
köflum, og sá virðist hafa orðið hon-
um að aldurtila tæplega 72 ára að
aldri. Saga hans sjálfs og fjölskyldu
hans er oft efniviður verka hans,
bæði leynt og ljóst. Í uppfærslunni í
Borgarleikhúsinu leikur Sigrún
Edda Björnsdóttir burðarhlutverk
leikritsins, Blanche Dubois. Blanche
er margbrotin persóna; kona sem
hefur lifað mögnuðu lífi. Hún er ar-
istókrat, en hefur aldrei verið nógu
sterk til að standa með sjálfri sér.
Sigrún Edda segir að Blanche sjái
tilvist sína út frá þeim karlmönnum
sem hún hefur kynnst, og hafi enga
sjálfsvirðingu nema í gegnum þá.
„Hún er þó afskaplega fíngerð og fal-
leg sál,“ segir Sigrún Edda.
Þegar aldurinn færist yfir Blanche
missir hún tökin á lífinu, vegna þess
að hún er hrædd við að standa ein og
sjálf gagnvart því, og smám saman
brýtur óttinn hana niður.
„Við færum sýninguna nær okkar
samtíma, þannig að sá heimur sem
Blance hefur hrærst í er mjög harð-
ur. En Blanche snýr aftur úr fortíð-
ina og bankar á dyr, einu sinni enn,
til að kanna hvort hún eigi sér ennþá
von. Hún er talsmaður fegurð-
arinnar, tónlistarinnar og bókmennt-
anna, þótt hún sé fallin manneskja,
og það er svo áhugavert í hennar fari.
Heimsókn hennar til Stellu systur
sinnar er hennar síðasta von.“
Spennan í samskiptum persón-
anna er mikil, Sigrún Edda lýsir því
þannig að það sé eins og verið sé sí-
fellt verið að taka utan af nýjum og
nýjum pakka. „Við erum alltaf að
uppgötva eitthvað nýtt um þessar
persónur. Blance kemur þangað eins
og óskrifað blað, en jafnt og þétt er
verið að fletta ofan af leyndarmál-
unum. Samband systranna er í
grunninn mjög fallegt og kærleiks-
ríkt, en þó mjög átakamikið og erfitt.
Blanche er þannig gerð, að hún þarf
að sjálfsögðu að máta sig við Stanley,
mann Stellu, eins og hún mátar sig
við alla aðra menn. Hún segist ekki
geta verið bara venjuleg mágkona í
heimsókn; – hún þarf alltaf að fá við-
urkenningu, og það veldur spenn-
unni. Blanche er eins og brotinn
spegill, og sókn hennar eftir við-
urkenningu er hennar veikleiki. Hún
þarf alltaf að fá staðfestingu á því að
hún sé gjaldgeng í tilverunni. En
Blance lifir í blekkingu. Hún vill láta
Stanley halda að hún sé heiðvirð pip-
armey og lýgur meðan hún getur.
Hún er alveg mögnuð. Mér þykir
óskaplega vænt um hana, en maður
botnar ekki alltaf í henni. En þegar
breyskleikinn opinberast kemur
sannleikurinn líka í ljós. Það eru ein-
mitt brestirnir í manneskjunni sem
eru svo áhugaverðir.“
Fleyg er setning Blanche undir lok
leikritsins: „Ég hef alltaf átt athvarf í
faðmi ókunnugra“, og oft til hennar
vitnað. Sigrún Edda segir að óttinn
hafi rekið Blanche áfram úr einum
faðmi í annan og að það hafi alltaf
verið henni fróun á meðan á stóð.
„Blanche er þannig gerð, að hún
reiknar með því að hvert einasta
samband hennar með karlmanni,
endi með hjónabandi. Þannig fær
hún stundarhvíld, eina nótt, – og það
eru einu stundirnar sem hún hvílist.
Það er þetta sem mér finnst þessi
setning segja. Hún treystir á
ókunnuga.“
Dramatísk ástarsorg
Undirrótina að hegðun Blance má
eflaust skýra með dramatískri ást-
arsorg hennar þegar hún var sextán
ára gömul. Hún verður ástfangin af
ungum pilti, sem reynist svo vera
hommi. Henni er hafnað. „Þar brotn-
ar hún fyrst og þar byrjar leikurinn.
Við hittum Blanche þegar hún hefur
náð botninum – að því er við höldum.
Það er þó ansi langt niður á þann
botn.“
Sigrún Edda segir mikla ögrun að
takast á við Blanche Dubois og að
Blanche hafi yfirtekið líf hennar,
meðan á undirbúningi sýningarinnar
stóð. „Þetta er búið að vera bæði of-
boðslega erfitt, en líka alveg stór-
kostlegt. Það er hægt að fara svo
margar leiðir. Það hefur verið skrifað
gífurlega mikið um Blanche og ég hef
lesið mikið um hana. Hún hefur verið
túlkuð á svo margan mismunandi
hátt. Það endar með því að maður
ákveður að skapa sína eigin Blanche
– maður verður að byrja út frá sínu
eigin hjarta.“
Leikhópurinn í Sporvagninum
Girnd hefur náð vel saman að sögn
Sigrúnar Eddu, og samvinnan við
leikstjórann, Stefán Jónsson, sér-
staklega ánægjuleg.
„Hann veit hvað hann vill og er
með mjög skýrt konsept og öflugt.
Ég held að okkur hafi tekist að finna
flöt á verkinu sem á erindi við fólk í
dag. Þannig er klassíkin, – hún á allt-
af við. Í túlkun okkar leggjum við
áherslu á fegurðina í ljótleikanum,
þann harða heim sem við búum í, og
að við þurfum að hlúa að hinu brotna,
bogna og veika, vegna þess að það
eru dýrmæti í því.“
„Við leggjum áherslu á
fegurðina í ljótleikanum“
Kærleiksríkt en erfitt samband. Systurnar Blanche og Stella.
Leikfélag Reykjavíkur frumsýnir leikrit
Tennessees Williams Sporvagninn Girnd í
Borgarleikhúsinu í kvöld. Sigrún Edda
Björnsdóttir fer með hlutverk föllnu
þokkadísarinnar Blanche Dubois.
Bergþóra Jónsdóttir ræddi við Sigrúnu
Eddu um konuna sem hefur alltaf
átt athvarf í faðmi ókunnugra.
begga@mbl.is
Morgunblaðið/Árni Sæberg
„Engin venjuleg mágkona í heimsókn.“ Björn Ingi Hilmarsson og Sigrún Edda Björnsdóttir (Blanche).
Harpa Arnardóttir (Stella).
Björn Ingi Hilmarsson (Stanley).
eftir Tennessee Williams
Þýðing: Örnólfur Árnason
og Jón Atli Jónasson
Leikstjórn: Stefán Jónsson
Lýsing: Kári Gíslason
Búningar: Stefanía
Adolfsdóttir
Leikmynd: Snorri Freyr
Hilmarsson og Haukur
Karlsson
Hljóðmynd: Jón Hallur
Stefánsson
Tónlist: Lestir frá Reykjavík
Leikarar:
Blanche Dubois:
Sigrún Edda Björnsdóttir
Stella Kowalski:
Harpa Arnardóttir
Stanley Kowalski:
Björn Ingi Hilmarsson
Harold Mitchell (Mitch):
Pétur Einarsson
Eunice Hubbel: Katla
Margrét Þorgeirsdóttir
Steve Hubbel: Þór Tulinius
Sporvagninn
Girnd