Morgunblaðið - 27.12.2003, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. DESEMBER 2003 23
að samþykkja stjórnarskrárdrögin. En að orðin
sem komu í staðinn hafi þýtt nákvæmlega það
sama: „So I rewrote my text, replacing intention-
ally the word „federal“ with the word „commun-
autaire“ which means exactly the same thing.“
Auðvitað skiptir nafnið ekki öllu eins og vefritið
Vefþjóðviljinn (www.andriki.is) benti á með þess-
um orðum: „Um hið nýja Evrópusamband má
segja að ef ríki lítur út fyrir að vera sambandsríki,
ef það hljómar eins og sambandsríki og ef það
hegðar sér eins og sambandsríki, en það heitir
ekki sambandsríki – þá er það samt sem áður
sambandsríki.“
Miðstýringin eykst
Hið miðstýrða vald sambandsins mun styrkjast
á kostnað aðildarríkjanna verði stjórnarskráin
samþykkt. Evrópusambandið hefur byggst upp á
þremur stoðum. Undir stoð eitt hefur fallið veiga-
mikill hluti samstarfsins, svo sem innri markaður-
inn, fjórfrelsið og fleira. Undir stoðir tvö og þrjú
falla aftur á móti sameiginleg varnar- og utanrík-
ismálastefna annars vegar og samvinna í lög-
reglu- og dómsmálum hins vegar. Í stoðum tvö og
þrjú var hið yfirþjóðlega vald Evrópusambands-
ins verulega takmarkað. Í stjórnarskrárdrög-
unum er gert ráð fyrir því að öllum stoðunum
verði dembt saman í eina og samstarfið verði í
einni stofnun, hinu nýja Evrópusambandi.
Þetta verður mikil breyting, þar sem ekki verð-
ur lengur gerður greinarmunur á stöðu þessara
mikilvægu málaflokka. Breytingin mun skapa
óskýrleika sem auðveldar miðstjórnarvaldinu að
halda áfram á sömu braut, það er að auka vald
sitt.
Innan nýja sambandsins er að auki gengið
langt í að útrýma neitunarvaldi ríkja í einstökum
málum. Neitunarvaldið hefur að sjálfsögðu dregið
úr valdi hinnar miðstýrðu stofnunar. Stjórn-
arskráin innleiðir meirihlutaákvarðanir á fleiri
sviðum en áður og tekur neitunarvald af aðild-
arríkjunum í staðinn. Í þessu ljósi er ekki hægt að
vera hissa á stjórnvöldum einstakra ríkja, þegar
þau vilja halda fast í atkvæðastyrk sinn í ráð-
herraráðinu og mótmæla hugmyndum um að
fækka fulltrúum í framkvæmdastjórninni, sem
hefði þýtt að minni ríki hefðu ekki verið örugg
með fulltrúa þar. Ef stjórnarskráin yrði sam-
þykkt óbreytt, væru kjarnaríki ESB í lykilstöðu.
Þetta eru hinir upphaflegu stofnendur og hörð-
ustu talsmenn meiri samruna: Þýskaland, Frakk-
land, Ítalía, Belgía, Holland og Lúxemborg. Þau
mundu þá í raun geta stöðvað flestar tilraunir til
að vinda ofan af frekari samruna með at-
kvæðastyrk sínum og samstöðu. Allt ber að sama
brunni.
EES-samningurinn
„svínvirkar“
Því er oft haldið fram að breytingar á stofn-
anauppbyggingu Evrópusambandsins veiki EES-
samninginn. Umfjöllun um stjórnarskrána hér á
landi er að sumu leyti þessu marki brennd. Þótt
sannleikskorn kunni þarna að leynast virðist meg-
intilgangurinn með slíkum yfirlýsingum að skapa
þrýsting á aðildarumsókn Íslands. Staðreyndin er
nefnilega sú að samningurinn hefur virkað vel og
staðið af sér í öllum meginatriðum breytingar inn-
an Evrópusambandsins. Þær breytingar hafa
fyrst og fremst snert aðildarríkin. EES-
samningurinn er samningur milli ríkja sem held-
ur gildi sínu og tryggir aðilum samningsins þau
réttindi sem þar er mælt fyrir um. Það hefur ekk-
ert breyst.
Stefán Már Stefánsson lagaprófessors sagði á
fundi Lagastofnunar Háskóla Íslands í mars síð-
astliðnum að samningurinn „svínvirkaði“, þrátt
fyrir breytingar á Evrópusambandinu. Catherine
Andersen, talsmaður norska utanríkisráðuneyt-
isins, sagði fyrir skömmu að EES-samningurinn
hefði virkað vel þótt sáttmálum Evrópusam-
bandsins hafi verið breytt. Gengið hafi vel að laga
samstarfið að breyttum forsendum. Það hentar
aðildarsinnum á Íslandi að tala um að samning-
urinn sem þeir börðust svo hart fyrir sé að veikj-
ast, því þá geta þeir alið á ótta við að illa fari ef við
tryggjum ekki gott samstarf við Evrópusam-
bandið. Þetta er ekki rétt og ástæðulaust að óttast
þetta.
Framkvæmdastjórn
ESB lélegur bandamaður
Sjónarmiðin um að samningurinn sé að veikjast
byggjast meðal annars á því að völd fram-
kvæmdastjórnarinnar séu að minnka og ráð-
herraráðsins að aukast sem því nemur. Þar sem
samningurinn sé verkefni framkvæmdastjórn-
arinnar sé þetta slæmt fyrir hagsmuni Íslands,
þar sem við höfum betri aðgang að fram-
kvæmdastjórninni en að ráðinu, samkvæmt
samningnum. Því miður er reynsla okkar af fram-
kvæmdastjórninni ekkert sérstök og ég er ekki
viss um að hennar yrði saknað.
Nægir að vísa til samningaviðræðna okkar um
framlag Íslands í sjóði sambandsins vegna aðlög-
unar samningsins að stækkuðu Evrópusambandi.
Kröfur framkvæmdastjórnarinnar voru ótrúlega
ósanngjarnar og á endanum var það í gegnum að-
ildarríkin sjálf sem íslensk stjórnvöld unnu að
lausn málsins. Lokaorð leiðara Morgunblaðsins
um miðjan nóvember voru skynsamlegt framlag
til þessarar umræðu: „EES-samningurinn verður
á næstu árum undirstaðan í samskiptum okkar
við Evrópusambandið. Íslendingar verða að nýta
samninginn, væntanlega óbreyttan, með eins skil-
virkum hætti og mögulegt er.
Það er ekki sízt undir okkur sjálfum komið
hversu mikil áhrif Ísland hefur t.d. á ákvarðanir
innan ESB sem skipta íslenzka hagsmuni miklu.
Þar geta góð tvíhliða samskipti við mörg aðild-
arríkin skilað jafnmiklu gagni og stofnanabund-
inn aðgangur að ákvarðanatöku ESB.“
Gallarnir við
aðild aukast
Stjórnarskrá Evrópusambandsins mun hafa
veruleg áhrif á aðildarríkin verði hún samþykkt
óbreytt. Enda þótt áhrifin verði sennilega tak-
mörkuð á EES-samstarfið, verða þau mikil á um-
ræðuna um Evrópumál hér á landi. Yrði stjórn-
arskráin samþykkt myndi aðild Íslands að
sambandinu í kjölfarið þýða víðtækara framsal
valds en áður hefur verið gengið út frá í Evrópu-
umræðunni.
Valdframsalið sem blasir við Íslendingum að
óbreyttum reglum sambandsins nægir alveg til að
koma í veg fyrir aðild Íslands. En göllunum mun
fjölga verði stjórnarskráin samþykkt. Samþykkt
stjórnarskrárinar verður því ótvírætt lóð á vog-
arskálar andstæðinga aðildar.
Hins vegar er ekki víst að stjórnarskráin verði
samþykkt. Nú eru komin til sögunnar ný ríki, eins
og Pólland, sem eru kannski ekki til í að ganga í
takt. Hugsanlega er niðurstaða viðræðnanna í
Róm um síðustu helgi til marks um nýja tíma inn-
an Evrópusambandsins.
Á því eru þó ekki miklar líkur. Þróuninni verð-
ur að öllum líkindum ekki snúið við þótt hægja
kunni á henni. Staða Íslands gagnvart spurning-
unni um aðild breytist því að öllum líkindum ekki
nema til verri vegar.
Á meðan stjórnarskrármálinu vindur fram er
langskynsamlegast fyrir okkur að bíða átekta,
fylgjast með og halda áfram að sækja fram á eigin
forsendum. Sem fyrr þrýstir nákvæmlega ekkert
á að við sækjum um aðild að þessu margbrotna,
miðstýrða valdabandalagi.
mband verður æ lakari kostur
Reuters
ti ráðherraráðs ESB, greinir frá því að mistekist hafi að ná samkomulagi um nýja stjórnarskrá á
Höfundur er framkvæmdastjóri Heimssýnar,
hreyfingar sjálfstæðissinna í Evrópumálum.
’ Þróuninni verður að öllumlíkindum ekki snúið við þótt
hægja kunni á henni. Staða
Íslands gagnvart spurning-
unni um aðild breytist því að
öllum líkindum ekki nema til
verri vegar. ‘
ipurð leiðtoga á
a mönnum á
ðtogafundar ein-
Frakka og Þjóð-
hraða Evrópu
ólverja, Leszek
eyru þjóta, og
við eitt tiltekið
veit sam-
um verði stætt á
hefur á margan
dið í raun og
ulaginu sem gert
la viss skilyrði
inn án þess að
samruni sé ekki
ætti ekki síst við
emur og gætu þá
aáform stærri og
nn
rseta fram-
m þess var kraf-
sins 2013. Svíar
rri má geta áttu
kar, auk Breta,
ki sem leggja
bréfinu skila-
sætta sig við að
átt við Spán og
sem af meiru að
ekki síst Þýska-
ekist að uppfylla
röð, eins og
frægt er orðið. Hótanir Þjóðverja og annarra ríkja virðast
reyndar hafa haft þveröfug áhrif upp á síðkastið og sú til-
hneiging er vaxandi að minni ríki ætli sér alls ekki að láta
þvinga sig til hlýðni. Allt eins má telja að hótunin nú um að
nokkur ríki, og þá helst upprunalegu aðildarríkin sex, neyð-
ist til að sækja ein fram meðan önnur, og þá einkum nýju
aðildarríkin, sitji eftir, hafi skammvinn og takmörkuð áhrif.
Hollendingar, ein upprunaþjóðanna, hafa sagst algjörlega
andsnúnir slíkri þróun. Ítalir hafa einnig dottið úr skaftinu.
Tékkar og Ungverjar, sem eflaust óttast að vera spyrtir við
óþekktina í Pólverjum, hafa lýst sig reiðubúna til þátttöku í
bandalagi forgönguríkja sambandsins. Sem sagt, allt önnur
bandalög en ætlast var til að myndast gætu.
Dulbúnar varnarskuldbindingar
Eitt af þeim málum sem talin voru hvað erfiðust úrlausn-
ar leiðtoganna í Brussel var hugmyndin um samstöðu-
ákvæði í sameiginlegri varnar- og öryggisstefnu ESB, sem
ef grannt er skoðað er að sjálfsögðu náskylt 5. gr. stofnsátt-
mála Atlantshafsbandalagsins um gagnkvæmar varn-
arskuldbindingar aðildarríkjanna. Sátt náðist um þetta
ákvæði í Brussel þótt fimm ríki, þau sem standa utan varn-
arbandalaga, þ.e. Atlantshafsbandalagsins, og Danmörk,
hafi kosið að standa utan við þessa þróun. Ekki er víst að
þau geri það alla tíð. Helsti vaxtarbroddur samruna í sam-
bandinu hefur verið á sviði öryggis- og varnarmála, þrátt
fyrir að þessi mál séu þau sem ríkin telja helst varða full-
veldi þeirra. Þessi þróun er líkleg til að verða til þess að ríki
Evrópusambandsins hafi meira samráð en áður í öryggis-
og varnarmálum, sem til þessa var nær alfarið á könnu Atl-
antshafsbandalagsins. Þá er víst að samráð verði haft við
ríkin sem utan Atlantshafsbandalagsins standa um stefnu
Evrópusambandríkja innan bandalagsins og sameiginleg
stefna mörkuð í mikilvægum málum áður en þau eru út-
kljáð á vettvangi bandalagsins. Þrátt fyrir að mörg ríki
ESB leggi áherslu á samstarfið í Atlantshafsbandalaginu,
ekki síst sem vettvang samráðs yfir Atlantshafið, er víst að
aukinn samruni á þessu sviði innan sambandsins mun
breyta starfsháttum og jafnvel verkefnum Atlantshafs-
bandalagsins í framtíðinni.
Hjarta Evrópu brostið?
Eins og áður sagði er framvinda samrunaþróunar Evr-
ópusambandsins í kjölfar mislukkaðs leiðtogafundar nú ný-
verið nokkuð óviss. Ljóst er þó að staða Þjóðverja og
Frakka er ekki jafnleiðandi og fyrr. Sú mynd hefur ávallt
verið dregin upp í fjölmiðlum að samstaða og sameiginleg
framtíðarsýn álfunnar sem þessi stórveldi hafa að sögn átt
sameiginlega hafi verið hjarta Evrópu. Á vissan hátt hefur
þetta verið tálsýn ein og þegar á reynir eru þessi ríki ekki
síður rekin áfram af eiginhagsmunum en önnur ríki og
hagsmunir þeirra hafa alls ekki alltaf farið saman. Kom
þetta meðal annars glöggt í ljós þegar samið var um breyt-
ingar á sameiginlegri landbúnaðarstefnu sambandins.
Sameiginleg hefur þó ríkjunum í vaxandi mæli verið sú af-
staða, að því er virðist, að önnur ríki ættu að dansa eftir
þeirra höfði. Brussel-fundurinn sýndi svo ekki verður um
villst að þeim verður ekki kápan úr því klæðinu. Getur verið
að menn hafi hreinlega ekki áttað sig á því að stækkunin
myndi breyta sambandinu? Af orðum og athöfnum sumra
leiðtoga gömlu ríkjanna mætti ætla að þrátt fyrir allt hafi
þeir alið í brjósti sínu von um að allt yrði eins og áður og að
nýju ríkin í þakklæti sínu myndu láta vel að stjórn. Nú hef-
ur annað komið á daginn og fróðlegt verður að fylgjast með
því hvert sambandið stefnir og hvaða ríkjabandalög mynd-
ast. Mín skoðun er sú að þýsk-franska framvarðasveitin sé
ekki jafn leiðandi og ætla mætti og hafi jafnvel aldrei verið
það. Önnur bandalög, síður varanleg, verða eflaust mynduð
í framtíðinni um einstök mál og málaflokka. Eitt slíkt er í
mótun nú um öryggis- og varnarmál sambandsins, annað
um fjárlög þess og í framtíðinni verða þau enn önnur, t.a.m.
um málefni innflytjenda eða jafnvel mannréttindamál.
Sterkt bandalag smærri ríkja bandalagsins náði því fram á
dögunum að framkvæmdastjórar verða 25 eða jafnmargir
aðildarríkjunum.
Hvað stjórnarskrána áhrærir, þá álíta margir að best
væri að leggja hana á hilluna um sinn. Kannski er heilla-
drjúgast, eins og sumir fréttaskýrendur hafa bent á, að
bíða átekta þar til að loknum kosningum á Spáni og í Pól-
landi í þeirri von að þar taki við leiðitamari leiðtogar. Verð-
ur þetta að teljast óskhyggja og jafnframt mikil skamm-
sýni. Í sambandi 25 ríkja og jafnvel 30 áður en langt um
líður er alveg víst að eitthvert þeirra verður til að skap-
rauna þeim sem telja sig betur til þess fallin í krafti stærð-
ar eða auðs að halda um stjórnartaumana á samrunavagn-
inum.
Nýju aðildarríkin tíu munu öll á sinn hátt móta stefnu og
starfshætti sambandsins. Sum eflaust meira en önnur eins
og dæmin um Pólland sýna. Efnahagsbandalagið þáverandi
fór ekki varhluta af því þegar Spánn gekk til liðs við það.
Svíar komu inn í Evrópubandalagið með nýjar áherslur og
svo mætti lengi telja. Sú stækkun sem nú stendur fyrir dyr-
um er samt sem áður umfangsmeiri og flóknari en nokkru
sinni fyrr og því víst að þær breytingar sem hún hefur í för
með sér verði djúpstæðari og víðtækari en áður. Fyrir okk-
ur sem utan standa verður athyglisvert að fylgjst með þró-
un mála. Næsta stækkun veltur á því hversu vel tekst til
nú. Nýju ríkin binda miklar vonir við aðildina og Evrópu-
sambandinu sjálfu er nauðsynlegt að allt fari á besta veg. Á
því gæti oltið framtíð þess.
a hraða samrunaþróun í ESB?
’ Fyrir okkur sem utan standaverður athyglisvert að fylgjst með
þróun mála. Næsta stækkun veltur
á því hversu vel tekst til nú. ‘
Höfundur er aðstoðarmaður utanríkisráðherra og varaþingmaður
Framsóknarflokksins í Reykjavík.