Morgunblaðið - 17.01.2004, Síða 16

Morgunblaðið - 17.01.2004, Síða 16
ÚR VERINU 16 LAUGARDAGUR 17. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ „GUGGAN verður áfram gul og gerð út frá Ísafirði.“ Þessi orð Þorsteins Más Baldvinns- sonar urðu fleyg þegar Hrönn hf., útgerð afla- skipsins Guðbjargar ÍS, sameinaðist Samherja fyrir átta árum. Þetta rættist ekki og voru til þess ýmsar ástæður. Til eru ótal umdeild dæmi af svipuðum toga, en í flestum eða öllum tilvik- unum var um að ræða að minni fyrirtæki í miklum rekstrarerfiðleikum, jafnvel á barmi gjaldþrots, sameinuðust stærri og sterkari fyr- irtækjum. Þá má heldur ekki horfa framhjá því að markmið kvótakerfisins var, og er, að leita hagkvæmni með því að fækka skipum. Fram- salið gerði það svo mögulegt að útvegurinn sjálfur sæi um nauðsynlega úreldingu án þess að gífurlegir ríkisstyrkir þyrftu að koma til eins verið hefur víða í Evrópu. Guðbjörgin Guðbjörgin kom ný til Ísafjarðar í október 1994 og var þá stærsta og glæsilegasta fiski- skip sem hafði verið smíðað fyrir Íslendinga. Skipið var dýrt og útgerð þess erfið frá upp- hafi. Það kostaði langleiðina í tvo milljarða en aflaheimildir voru um 3.400 tonna þorskígildi. Það var ekki nóg fyrir útgerðina sem sótti þess vegna mikið á fjarlæg mið. Samherji og Hrönn unnu mikið saman og útvegaði Samherji mikið af rækjukvóta á Guðbjörgina. Guðbjörgin var frystitogari og kom afli hennar því ekki til vinnslu á Ísafirði, en hún landaði þar af og til engu að síður. Þessir erfiðleikar leiða svo til þess að sameining er ákveðin tveimur árum eftir að skipið kom nýtt til landsins. Þegar sameiningin var rædd sagði bæjar- stjórinn á Ísafirði, Kristján Þór Júlíusson, meðal annars í Morgunblaðinu: „Mér finnst eðlilegt að forsvarsmenn þessara fyrirtækja geri þær ráðstafanir, sem þeim þykir eðlilegt sjálfum. Þeir eiga þessi fyrirtæki og hafa full umráð yfir þeim. Skoðanir sveitarstjórnar- manna á þessum málum geta verið æði mis- jafnar, en áhrif bæjarfélaga, þegar þau eiga ekki hlut í viðkomandi fyrirtækjum, eru eng- in.“ Hann sagði að það lægi í augum uppi að sameining af þessu tagi gæti komið sveitarfé- laginu bæði vel og illa, það ylti allt á því hvern- ig forsvarsmenn þessara fyrirtækja spiluðu úr sínum málum. „Ég er viss um það að eigendur Samherja sem og eigendur Hrannar muni eftir sem áður gera það bezta úr kvótanum sem hægt er,“ sagði Kristján Þór. Guðbjörgin var svo við veiðar á Flæmska hattinum 1997, meðal annars á pólskum veiði- heimildum, þar til hún var leigð til þýzkrar út- gerðar um haustið og loks seld til þýzka út- gerðafélagsins DFFU, sem er reyndar í eigu Samherja, árið 1999. Þorsteinn Már Baldvins- son sagði þá að yfirlýsingin margumtalaða hefði verið mistök. „Aðstæður í sjávarútvegi eru það breytilegar að það verður að viður- kennast. Sjávarútvegurinn er eins og sjórinn, síbreytilegur.“ KEA – Snæfell Árið 1996 fer sjávarútvegsdeild KEA að færa út kvíarnar, en hún rak frystihús og út- gerð í Hrísey og á Dalvík. Þá átti KEA 40% í Snæfellingi í Ólafsvík, sem rak frystihús í Ólafsvík og gerði út tvo togara. Aflaheimildir þar voru um 2.600 tonn. Þá var KEA komið með meirihluta í Gunnarstindi, sem rak frysti- hús á Stöðvarfirði og gerði út einn togara með 1.200 tonna þorskígildiskvóta. Starfsemi KEA var svo sameinuð undir nafninu Snæfell og voru Snæfellingur og Gunnarstindur sameinuð Snæfelli. Loks var keypt fiskimjölsverksmiðja í Sandgerði og nótaskip með loðnukvóta. Yf- irlýst stefna var að halda uppi atvinnu á öllum þessum stöðum, meðal annars vinnslu á 3.000 tonnum af rækju í Ólafsvík. Næsta skref var svo sameining Snæfells og BGB á Dalvík og Árskógssandi og loks rann Snæfell inn í Sam- herja. Á þessum tíma hvarf kvótinn frá Ólafsvík og vinnsla þar lagðist niður. Starfseminni í Hrísey var hætt. Fiskimjölsverksmiðjan í Sandgerði var rekin um tíma, en hún síðan seld og er nú í eigu Síldarvinnslunnar. Verksmiðjan er ekki starfrækt nú. Fiskvinnslan á Dalvík hefur au- kizt verulega og mikið af fiski er einnig unnið á Stöðvarfirði. HB og Miðnes Árið 1996 var gengið frá sameiningu HB á Akranesi og Miðness í Sandgerði, en Miðnes hafði þá átt í nokkrum rekstrarerfiðleikum. Mikil samvinna hafði verið á milli fyrirtækj- anna áratugum saman. Markmiðið var að hag- ræða í rekstrinum, en Miðnes var með um 4.000 tonna kvóta í botnfiski og 2.000 tonn í uppsjávarfiski. Surlaugur Sturlaugsson, að- stoðarframkvæmdastjóri HB, sagði þá að hagsmunir beggja fyrirtækjanna væru að há- marka tekjur og lágmarka kostnað. Því yrðu þau rekin nánast sem eitt fyrirtæki og kvóti, vinnsla og önnur aðstaða samnýtt. Síðan yrði farið út í hagræðingaraðgerðir. Gunnar Ólafsson, framkvæmdastjóri Mið- ness, sagði þá að sameining skipti fyrirtækið miklu máli. Henni fylgdu möguleikar á aukinni sérhæfingu og þar með hagræðingu, meðal annars með samnýtingu á kvóta og skipum sem styrkti grundvöll fyrirtækisins. Niðurstaðan varð sú að smám saman færð- ust aflaheimildir Miðness og vinnsla upp á Akranes, togararnir voru seldir og síðasta starfsemin sem eftir var var loðnuþurrkun, sem síðan var flutt úr landi. Þorbjörn og Bakki Árið 1995 var sjávarútvegsfyrirtækið Bakki stofnað með samruna fimm sjávarútvegsfyr- irtækja í Bolungarvík og Hnífsdal. Það stund- aði rækju- og botnfiskvinnslu og útgerð. Árið eftir var Bakki sameinaður Þorbirni hf. í Grindavík og var sameinað fyrirtæki þá með um 11.500 tonna veiðiheimildir, veiðiheimildir Bakka voru 5.600 þorskígildistonn. Í frétt frá hinu sameinaða fyrirtæki sagði að markmiðið með sameiningu fyrirtækjanna væri að ná fram hagræðingu með því að nýta sameigin- lega kvóta betur. Hið sameiginlega fyrirtæki stefndi að því að halda áfram öflugum rekstri í Bolungarvík og Grindavík. „Höfuðstöðvar fyrirtækisins verða í Grinda- vík en reksturinn verður áfram á báðum stöð- um og við teljum staðsetningu Bakka á Bol- ungarvík vera ákjósanlega varðandi þann rekstur sem þar er,“ sagði Eiríkur Tómasson, framkvæmdastjóri Þorbjarnar þá. Í tilefni hlutafjárútboðs í Þorbirni í desem- ber 1997 sagði Gunnar Tómasson: „Vinnslan í Bolungarvík er ein hin fullkomnasta hér á landi og hefur alla beztu möguleika til að nýta sér þau tækifæri sem felast í frystingu.“ Árið 1998 gekk fyrirtækið Nasco til sam- starfs við Þorbjörn. Þá voru fasteignir skráðar á Bakka í Bolungarvík, en skip og kvóti á Þor- björn. Þorbjörn átti þá 40% í Bakka en Nasco 60%. Í upphafi árs hætti Þorbjörn rækju- vinnslu í Hnífsdal en hélt áfram vinnslu í Bol- ungarvík. Í september sama ár var stofnað dótturfélag um reksturinn fyrir vestan. Um svipað leyti hætti Þorbjörn botnfiskvinnslu í Bolungarvík vegna hráefnisskorts. Um mitt ár seldi Þorbjörn NASCO hlut sinn í Bakka, en engar aflaheimildir fylgdu með. Þar með lauk starfsemi Þorbjarnar í Bolung- arvík. NASCO rak fyrst í stað öfluga rækju- vinnslu í Bolungarvík, en síðan hallaði undan fæti vegna lítillar veiði við Ísland og síðan mik- illar lækkunar á rækjuverði. NASCO varð gjaldþrota en á grunni þess var Hlutafélagið Bakkavík stofnað til rækjuvinnslu. Gjörólík staða Til eru fleiri dæmi af svipuðum toga, en þessi eru rifjuð upp til að varpa ljósi á þann gang sem verið hefur. Með því er ekki verið að spá því að hið sama gerist í félögunum þremur, sem nú hafa verið seld út úr Brimi. Þótt ekkert þeirra hafi í raun verið selt heimamönnum er staða þeirra gjörólík en hinna sem áður var sagt frá. Þessi þrjú fyrirtæki eru í góðum rekstri. Þar hefur þegar orðið mikil hagræðing og ekkert sem í raun hvetur nýja eigendur til að draga úr starfsemi eða færa hana til. Bæði ÚA og HB reka fiskiðjuver á heimsmælikvarða og fáir eða engir kunna betur að gera út en Skagstrendingar. Ljóst virðist að markmið um áframhaldandi starfsemi á þeim stöðum, þar sem heimamenn hafa misst forræðið yfir fyrirtækjunum, hafa ekki alltaf gengið eftir. Skýringar á því geta verið margar því allt er í heiminum hverfult. Í þessum þremur nýju tilfellum virðist mun minni ástæða til ótta en í hinum dæmunum fjórum. Það má reyndar ekki gleyma því að heimamenn voru ekki að missa forræðið yfir fyrirtækjunum í þessari viku. Þeir höfðu selt þau frá sér að hluta til og að öllu löngu áður. Hvað sem öðru líður er líklega bezt að forð- ast hástemmdar yfirlýsingar við tækifæri sem þessi. Það getur verið erfitt að standa við þær. Sameiningar fyrirtækja í sjávarútvegi hafa verið tíðar á undanförnum árum. Eftir standa sterkari og öflugri fyrirtæki, en önnur og veikari hafa horfið úr rekstri. Hjörtur Gíslason og Helgi Mar Árnason könnuðu nokkur dæmi frá liðnum árum. Uppstokkunin hefur stundum verið sársaukafull. Markmiðin nást ekki alltaf Nokkrar sameiningar í sjávarútvegi skoðaðar Morgunblaðið/Þorgeir Baldursson Það getur sletzt up á vinskapinn þegar sameiningar í sjávarútvegi eru annars vegar. TIL eru mörg dæmi þess að að- koma „utanbæjarmanna“ að sjávar- útvegsfyrirtækjum hafi reynst renna styrkum stoðum undir at- vinnulíf einstakra byggðarlaga. Nærtækast er að nefna útgerðar- félagið Vísi hf. í Grindavík sem rek- ur öfluga línuútgerð og fiskvinnslu á fjórum stöðum á landinu. Vísir eignaðist um 60% hlut í Fiskiðju- samlagi Húsavíkur fyrir um tveim- ur árum en FH hafði þá um nokkurt skeið átt í talsverðum rekstrar- erfiðleikum og átt höfðu sér stað viðræður um sameiningu við önnur félög. Fyrirtækið hafði meðal ann- ars selt eina skip sitt, Húsvíking ÞH, og rækjuverksmiðju á Kópa- skeri til að bæta skuldastöðu. Síð- astliðið haust var síðan gengið frá samkomulagi milli Vísis og Húsa- víkurbæjar um að Vísir eignaðist bolfiskvinnslu FH með öllu en legði fram allar eignir sem lúta að rækju- vinnslu í nýtt félag sem stofnað var ásamt Húsavíkurbæ og fleiri aðil- um. Frá því að Vísir kom að rekstri FH hafa verið unnin þar árlega um 3.000 tonn af bolfiski og eru uppi áætlanir um að auka vinnsluna enn frekar. Eins hefur rækjuvinnsla FH aukist nokkuð frá því að Vísir kom að fyrirtækinu og með stofnun nýs fyrirtækis um rækjuvinnsluna er gert ráð fyrir verulegri aukningu til viðbótar. Umbylting á Djúpavogi En Vísir hefur komið að upp- byggingu fiskvinnslu á fleiri stöð- um á landsbyggðinni. Árið 1999 hafði stærsti atvinnuveitandi Djúpavogs, Búlandstindur, átt í um- talsverðum rekstrarerfiðleikum og stefndi í greiðslustöðvun. Vísir hf. keypti þá meirihluta í Búlandstindi sem þá hafði yfir að ráða um 3 þús- und þorskígildistonna kvóta. Fyrir- tækið átti og rak fiskimjölsverk- smiðju á Djúpavogi, frystihús bæði á Djúpavogi og Breiðdalsvík auk þess sem það rak ísfiskskipið Mána- tind og frystitogarann Sunnutind. Gerðar voru umtalsverðar breyt- ingar á rekstrinum á Djúpavogi, fiskimjölsverksmiðjan var seld en í samvinnu við kaupendurna fjárfest í öflugri síldarvinnslu á staðnum. Eins var frystitogarinn Sunnutind- ur seldur en þótti sýnt að veiði- heimildir félagsins dugðu ekki til að halda úti rekstri hans. Þá var reksturinn á Breiðdalsvík, togskip- ið Mánatindur, fiskvinnsla og hluti af aflaheimildum Búlandstinds, seldur heimamönnum á Breiðdals- vík. Vísir rekur nú á Djúpavogi öfl- uga saltfiskverkun og sjá skip fé- lagsins vinnslunni fyrir hráefni allt árið. Eins er þar rekin öflug síldar- vinnsla. Vísir hf. kom einnig að stofnun fiskvinnslunnar Fjölnis á Þingeyri árið 1999 með atbeina Byggða- stofnunar en þar höfðu stærstu at- vinnufyrirtæki staðarins farið í gjaldþrot og þar var engin fisk- vinnsla. Skip Vísis landa reglulega afla á Þingeyri og þar eru unnin um 2.500 tonn af bolfiski á ári sem er mun meiri afli en gert var ráð fyrir í upphafi. Fleiri dæmi má nefna. Árið 1997 sameinaðist fiskvinnslufyrirtækið Dvergasteinn á Seyðisfirði Skags- trendingi en fyrrnefnda félagið hafði þá átt í umtalsverðum rekstr- arerfiðleikum. Runnu um 400 tonn af kvóta Dvergasteins til Skags- trendings við sameininguna. Eftir stofnun Brims, sjávarútvegsstoðar Eimskipafélagsins, færðist rekstur Dvergasteins á hendur Útgerðar- félags Akureyringa. Kvóti Dverga- steins var frá sameiningunni við Skagstrending unninn á Seyðis- firði, auk þess sem Skagstrend- ingur og síðar Brim, lögðu til kvóta til vinnslu á Seyðisfirði. Málefni Dvergasteins voru nokkuð til um- fjöllunar á síðari hluta síðasta árs en þá keyptu heimamenn á Seyðis- firði húseignir Dvergasteins af Brimi, sem og þann kvóta sem Dvergasteinn lagði inn í samein- inguna við Skagstrending á sínum tíma. „Utanbæjarmenn“ á hvítum hesti Stöðug atvinna hefur verið frá því að Vísir tók við rekstri Búlandstinds.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.